تعاريف گوناگوني از مهارتهاي زندگي شده است از جمله :

سازمان بهداشت جهاني: مهارت های زندگی عبارتند از توانايي هاي آدمي براي رفتارهاي مثبت و انطباق پذير با ديگران كه او را قادر مي سازد با چالش ها و نيازمنديهاي روزانه به كونه اي موثر رو به رو گردد.

سازمان يونيسف: مهارت های زندگی عبارتند از تمهيداتي براي تحول و يا تغيير رفتار است تا ميان سه حيطه يعني : دانش ، بينش و رفتار موازنه اي انجام پذيرد.

به طور كلي مهارتهاي زندگي مهارت هايي است كه زندگي موفقي را براي ما رقم مي زند و توانمنديهايي در زمينه هاي دانش و بينش است تا زمينه ساز موفقيت آدمي در زندگي گردد. 

ضرورت کسب مهارت های زندگی

با توجه به رشد و توسعه ي زندگي آدمي و پيچيدگي هاي ارتباطي وي با دنياي درون و بيرون ، آموزش مهارتهاي زندگي ، ضرورتي انكار ناپذير است.  این ضرورت را مي توان در محورهاي زير جستجو كرد :

1- تبديل خانه به خوابگاه ( كاهش ارتباط صميمانه)

2- پديده بحران هويت ( از خود بيگانگي قشرهايي از نوجوانان و جوانان)

3- گسست، تضاد ، و تقابل نسل ها

4- اشتغال مداوم و روز افزون والدين در خارج از خانواده ( از ميان رفتن فصل مشترك هاي عاطفي و روحي)

5- توسعه و تسلط تربيت و فرهنگ رسانه اي

6- ظهور پديده فكر منفي، ترديدها و تزلزل ها در تصميم گيري

تأثير مخرب هر يك از مولفه هاي مذكور بر روند زندگي نوجوانان و جوانان ، مبيّن اهميت آموزش مهارتهاي زندگي است.

 هدف كلي از آموزش مهارت­هاي زندگي

متخصصان فن بر اين اعتقادند كه هدف كلي از آموزش مهارتهاي زندگي، افزايش ظرفيت رواني – اجتماعي و بالا بردن سطح بهداشت رواني نوجوانان و جوانان است تا از رفتارهاي آسيب زاي فردي و اجتماعي پيشگيري شود.

از آن جا كه جامعه ما جامعه ي متكي به ارزش هاي اسلامي و متأثر از آموزه هاي قرآن كريم می باشد ضروري است تا مهارتهاي زندگي را از اين منظر بنگريم و با بهره گیری از تعالیم و آموزه های الهی قرآن قدم های مؤثری در ارتقاء توانایی های جمعی در این عرصه بر داریم..

ارتقاء  سبک زندگی با تریبت

در راستای ارتقاع سطح عمومی سبک زندگی جوامع انسانی، سازمان بهداشت جهان (WHO)، ساختار تربیتی طراحی نموده که به درس «مهارت های زندگی» معروف شده است و هم اکنون در نظام آموزش و پرورش برخی کشورها قرار گرفته است. (کار بردی اما ساختاری امانیستی دارد)

مهارت‌های زندگی توانایی‌هایی هستند که با تمرین پی‌گیر پرورش می‌یابند و شخص را در طراحی سبک زندگی متناسب با شرایط یاری نموده و او را با افزایش توانایی‌های روانی، اجتماعی و بهداشتی، برای روبه‌رو شدن با مسایل روزانه زندگی،آماده می‌کنند.(زیست نه زندگی رشد دهنده)

مهارت های زندگی

1- توانایی آگاهی از خود                                       (شناخت خویش)

 2- توانایی همدلی با دیگران                                  (همدردی و مهربان)

3- توانایی برقرای رابطه مؤثر با دیگران                      (اهمیت دادن و تحمل دیگران)

4- توانایی برقراری روابط بین فردی سازگارانه             (رفتار حکیمانه)

5- توانایی تصمیم‌گیری                                         (اعمال اراده راسخ)

6- توانایی حل مسئله                                          (رهایی از معضلات)

7-توانایی تفکر نقادانه                                           (تشخیص خوب از بد)

8- توانایی تفکر خلاق                                           (قالب شکنی مثبت)

9- توانایی رویارویی با هیجان‌ها                              (غم، خشم، شادی، …)

10 - توانایی رویارویی با استرس‌ها                         (خویشتنداری و صبر)

اهمیت رفتار صحیح در اسلام

* در اسلام زینت یافتن زندگی و رفتار انسان به اخلاقیات، هدف رسالت و نزول دین است، تمام آنچه از معرفت و شناخت جهان هستی در دین بیان شده برای آن است که انسان بداند باید چگونه زندگی کند

پیامبر اکرم  (ص) : «انّی بُعثت لأتمّم مکارم الاخلاق»

همانا من مبعوث شدم تا بزرگواری های اخلاق را کامل کنم. (مستدرک الوسائل، ج11، ص 187)

 * چون تعالیم اسلام کامل کننده دین الهی است، از این رو نظام اخلاقی اسلام، کاملترین نظام اخلاقی در بین تمام دین های جهان است

1- مهارت خودآگاهی:

مهارت خودآكاهي و يا (خود شناسي و آگاهي به خويشتن) يكي از مهارتهاي بنيادي است، خوآكاهي به توانايي آدمي در درك ويژگيهاي فردي و اجتماعي اش گفته مي شود به گونه اي كه وي قادر است نسبت به نقاط قوت و ضعف خويش ،علائق و تمايلاتش ، نيازها و احتياجات و ساير ابعاد وجودي اش معرفت صحيحي كسب كند و در پرتو آن به سازگاري فردي و اجتماعي دست يابد.

قرآن :

خداوند متعال در قرآن كريم سوره مائده آيه 105 مي فرمايد:اي كساني كه ايمان آورده ايد به خود بپردازيد اگر شما هدايت يافته ايد ،آنان كه گمراه مانده اند به شما زياني نرسانند .بازگشت همه شما نزد خدا ست تا شما را به آن كارهايي كه مي كرده ايد آگاه  گرداند

2- مهارت همدلی:

همدلی به این معنی است که فرد در هر شرایطی، چه خوب و چه بد، بتواند دیگران و مشکلاتشان را درک کند. به این ترتیب، دیگران را دوست دارد و دیگران نیز او را دوست دارند و به هم توجه می کنند که در نتیجه، روابط اجتماعی افراد با یکدیگر بهتر می شود.

قرآن :

خداوند متعال در همین راستا فرموده است:

وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ يُطيعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَکيمٌ (توبه 71)

در فرهنگ قرآن، مسلمانان مانند برادران با هم همدلی دارند چنانکه فرموده:

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ (حجرات 10)

3- مهارت روابط بین فردی:

این مهارت، مشارکت و اعتماد واقع بینانه و همکاری با دیگران را مشخص می کند و موجب می شود تا روابط دوستانه ای را با دیگران ایجاد کند و دوستی های ناسالم را خاتمه دهد تا کسی از چنین روابطی آسیب نبیند.

قرآن:

مهمترين عامل برقراري اين رابطه موثر از نظر قرآن كريم همانا شكيبايي است. خداي متعال مي فرمايد:

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (آل عمران 200)

 قرآن در خصوص رابطه بين انسان ها و اين كه چرا بدون قيد و شرط بايد نسبت به همگان علي رغم برخوردهاي احتمالي ناشايسته شان مهرورزي نمود مي فرمايد:

يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذي خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثيراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَيْکُمْ رَقيباً. (نساء 1)

4- مهارت ارتباط موثر:

با کسب این مهارت، افراد می آموزند برای درک بهتر دیگران، به شیوه ای درست، به صحبت های آنها گوش دهند. همچنین فرد بتواند نیازها و احساسات خودش را با دیگران در میان بگذارد تا هم نیازهای دیگران و هم نیازهای خودش برآورده شود و در نتیجه ارتباطی رضایت بخش شکل گیرد.

قرآن:

خداوند اساس جوامعه انسانی را ایجاد روابط معرفت بخشبیان انسان ها بیان می دارد و فرموده :

 یا ایها الناس انا خلقنا کم من ذکر و انثی و جعلنا کم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقیکم (حجرات 13)

و برای تقویت آن صفاتی مانند: ادب (حجرات 5-1)، صداقت (صف 3)، عدالت (مائده 2)، خوش سخنی (بقره/ ۸۳، اسراء/ ۵۳)،  خوش اخلاقی و مهربانی (فتح 29) و … .

5- مهارت مقابله با فشار عصبی (استرس) :

زندگی در دنیای مدرن با فشارهای روحی و روانی بسیاری همراه است. اگر این فشارها بیش از حد به طول بینجامد بر زندگی افراد تاثیر منفی می گذارد و زمینه ساز بروز مشکلات جدی می شود. با آموختن این مهارت افراد هیجان های مثبت و منفی را در خود و دیگران می شناسند و سعی می کنند واکنشی نشان دهند که این عوامل مشکلی برای آنها ایجاد نکنند.

قرآن:

در فرهنگ قرآن انسان در پناه خداوند است:

 فَاللهُ خیر حافظاً وَ هُوَ اَرحَمُ الرّاحمین. (یوسف 64)

لذا توکل و پنا جستن به خدا را توصیه نموده:

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ مَلِکِ النَّاسِ إِلهِ النَّاسِ مِنْ شَرِّ الْوَسْواسِ الْخَنَّاسِ الَّذي يُوَسْوِسُ في‏ صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ (ناس 6-1)

6- مهارت مدیریت هیجان :

هر انسانی که در زندگی خود با هیجانات گوناگونی از جمله غم، خشم، ترس، خوشحالی، لذت و موارد دیگر مواجه است. این هیجانات بر زندگی او تاثیر می گذارد. شناخت و مهار این هیجانات، همان مدیریت هیجان است. برای کسب این مهارت فرد به طور کامل باید بتواند احساسات و هیجانات دیگران را نیز درک و به نوعی این هیجانات را مهار کند.

قرآن :

در فرهنگ قرآن، مومن با داشتن ارتباط با قادر متعال و مدبر همه عالم از آرامش والایی برخوردار میشود:

الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (رعد 28)

خداوند نیز نعمت «سکینه» (آرامش قلبی) را به مومنان ارضانی می دارد:

هُوَ الَّذي أَنزَلَ السَّكينَةَ في قُلوبِ المُؤمِنينَ لِيَزدادوا إيمانًا مَعَ إيمانِهِم ۗ وَلِلَّهِ جُنودُ السَّماواتِ وَالأَرضِ ۚ وَكانَ اللَّهُ عَليمًا حَكيمًا ﴿فتح ۴﴾

7- مهارت حل مسئله :

زندگی سرشار از مسائل ساده و پچیده است. با کسب این مهارت بهتر می توانیم مشکلات و مسائلی را که هر روز در زندگی برایمان رخ می دهند، از سر راه زندگی مان برداریم.

قرآن :

از ديدگاه قرآن مهارت در حل مسا ئل مختلف زندگي زماني حاصل مي شود كه انسان مراحل ايمان ،تقوي و بندگي خالصانه خداوند را طي كرده باشد. خداوند در هاي حكمت را به روي بندگان خالص خويش مي گشايد و به نعمت «حکمت» (بقره261) در حل مسائل عديده او را زندگي ياري مي فرمايد. برای مثال:

وَ إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أَوْ إِعْراضاً فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يُصْلِحا بَيْنَهُما صُلْحاً وَ الصُّلْحُ خَيْرٌ وَ أُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَ إِنْ تُحْسِنُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبيراً   (نساء 128)

 8- مهارت تصمیم گیری :

برای برداشتن هر قدمی در زندگی باید تصمیم گیری کنیم، مسیر زندگی انسان را تصمیم گیری کنیم، مسیر زندگی انسان را تصمیم گیری های او مشخص می کند. با آموختن این مهارت اهداف خود را واقع بینانه تعیین و از میان راه حل های موجود بهترین را انتخاب می کنیم و مسئولیت عواقب آن را نیز به عهده می گیریم.

قرآن :

در قرآن  تصمیم گیری امر مهم و تعیین کننده ای است. از این رو باید دقیق و حساب شده باشد.لذا می فرماید:

 وشاورهم فی الامر (آل عمران 159) همانند ملکه صبا (نمل 32)

اما «توکل» برای کسب توفیق الهی، نتیجه را دست یافتنی تر میکند

فاذا عزمت فتوکل علی الله ان الله یحب المتوکلین (آل عمران 159)  

9- مهارت تفکر خلاق:

تفکر یکی از مهمترین مهارت های زندگی است. مهارت تفکر خلاق، همان قدرت کشف، نوآوری و خلق ایده های جدید است تا در موارد گوناگون بتوانیم راهی جدید و موثر بیابیم. با آموختن تفکر خلاق، هنگام مواجهه با مشکلات  احساسات منفی را به احساسات مثبت تبدیل می کنیم.

هنگامی که تفکر خلاق را می آموزیم دیگر مشکلات زندگی مزاحم ما نیستند، بلکه هر کدام فرصتی هستند تا راه حل های جدید بیابیم و مشکلات را به گونه ای حل کنیم که کسی تاکنون این کار را نکرده باشد.

قرآن :

خلاقيت صفتي از اوصاف الهي است ،و مهارت تفكر خلاق به همان حكمتهاي الهي بر مي گردد كه ما را در تصميم گيريها و حل مسائل ياري مي نمايد. يعني راه حل خارج از دنياي تجارب بر ذهن ما جاري مي شود، که فرمود:  قد جاءکم بصائر من ربکم فمن ابصر فلنفسه و من عمی فعلیها (انعام 104)

همانا خداوند : ان ربک هو الخلاق العلیم (حجر 86)

10- مهارت تفکر نقادانه:

مهارت تفکر نقادانه موجب می شود هر چیزی را به سادگی قبول یا رد نکنیم و پیش از آن، موضوع مورد نظر را به خوبی مورد بررسی قرار دهیم و پس از آن، در مورد رد یا پذیرش آن تصمیم گیری کنیم. با آموختن تفکر نقادانه فریب دیگران را نمی خوریم و به عاقبت امور به خوبی فکر می کنیم و دقیق و درست تصمیم می گیریم و ارتباطات درستی برقرار می کنیم.

قرآن :

در بیان قرآن اين مهارت مخصوص انسانهاي باهوش و داراي حكمت الهي است. قرآن با ذکر انتقاد ابراهیم به بت پرستی سرپرستش نقل می کند:

إِذْ قالَ لِأَبيهِ يا أَبَتِ لِمَ تَعْبُدُ ما لا يَسْمَعُ وَ لا يُبْصِرُ وَ لا يُغْني‏ عَنْکَ شَيْئاً يا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جاءَني‏ مِنَ الْعِلْمِ ما لَمْ يَأْتِکَ فَاتَّبِعْني‏ أَهْدِکَ صِراطاً سَوِيًّا (مریم 42و43) . قرآن تأکید دارد که اگر آدمی پيامبران واولياء الهي را الگوي خويش قرار دهيد خواهد آموخت چيزی را کورکورانه نپذيرد بلكه آن را مورد نقد و بررسي قرار داده و با معيارهاي الهي بسنجد اگر با آن همخواني داشت پذيرفته و بدان عمل نمايد .(انبياء 21 وكهف 15)

صفحات: 1· 2