اربعین
در لغت به معنای چهلم است. بیستم صفر ۶۱ هجری قمری، چهلمین روز کشتهشدن حسین بن علی فرزند علی بن ابی طالب و فاطمه زهرا، امام سوم شیعیان و طبق نظر شیخ مفید در مسارالشیعه [۱] و شاگردش شیخ طوسی در مصباح المجتهد[۲]، زمان بازگشت اهل حرم حضرت از شام (دمشق) به مدینه است. همچنین بنا بر نقل ایشان، جابر بن عبدالله انصاری صحابی برجسته محمد به عنوان نخستین زائر حسین بن علی، یا لااقل از نخستین زائران او، در این روز وارد کربلا شده و زیارت اربعین را بجا آورده است..[۳] ابراهیم آیتی نیز مینویسد: «جابر بن عبدالله انصاری … بیستم ماه صفر، درست چهل روز بعد از شهادت امام وارد کربلا شد و سنت زیارت اربعین امام به دست او تأسیس گردید».[۴] بر این اساس «از همان آغاز که تاریخش معلوم نیست، شیعیان به حرمت آن، زیارت اربعین میخواندهاند.»[۵]زیارت اربعین تنها درباره حسین بن علی وارد شده و هیچ پیشینه ای را نمی توان برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا تصدیق کرد و این ویژگی و امتیاز، تنها برای حسین بن علی دانسته شده است.[۶] در تقویم رسمی ایران این روز تعطیل میباشد.
پیادهروی اربعین حسینی
البته در باب علت اهمیت این روز نزد عرف شیعیان، این نکته نیز قابل توجه است که هرچند روایانی بر اهمیت و زیارت اربعین وارد شده است، لکن نمیتوان این احتمال را انکار کرد که برخی گزارشهای تاریخی مبنی بر حضور اهل بیت امام و بازماندگان کشتهشدگان کربلا در کربلا در اربعین[۷] از عوامل توجه خاص ایشان به اربعین باشد.
زیارت اول روایت حسن عسکری: «علامات المؤمنین خمس: صلاةُ الإحدی و الخمسین، و زیارةُ الاربعین، والتـَختم فی الیَمین، و تـَعفیرُ الجبین، و الجهر بِبِسم الله الرحمن الرحیم: علامات مؤمن پنج چیز است: اقامه پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه روز (هفده رکعت واجب و سی و چهار رکعت نافله)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، جبین را در سجده بر خاک گذاشتن، در نماز بسم الله الرحمن الرحیم را بلند گفتن.» که شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام[۹]و شیخ حرّ عاملی در وسائل الشیعه[۱۰] این روایت را آوردهاند. این روایت، اهمیت زیارت اربعین را آن هم در کنار اقامه نماز به عنوان یکی از نشانههای مؤمن یا ایمان بیان میکند و اگر لفظ مؤمن به معنی شیعه باشد، زیارت اربعین هم از نشانههای شیعه بودن خواهد بود. همانطور که سجده بر خاک داشتن و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در نماز هم تقریباً از مختصات شیعیان است.
1. ↑ مسار الشیعة، شیخ مفید، ص۲۶
2. ↑ مصباح المتهجد، شیخ طوسی، ص۷۸۷
3. ↑ جعفریان، رسول. تاملی در نهضت عاشورا. انصاریان، دی ۱۳۸۶.شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۰۵۱۸-۶-۴.
4. ↑ بررسی تاریخ عاشورا، محمد ابراهیم آیتی، ص221
5. ↑ دلیل بزرگداشت اربعین چیست، رسول جعفریان
6. ↑ رک: اربعين در فرهنگ شيعه، سید محمد محسن حسینی طهرانی، ص۷۵
7. ↑ رک: نفس المهموم ترجمه شعرانی، ص۴۳۰؛
نزهه الزاهد، ص۲۱
8. ↑ جعفریان، رسول. تاملی در نهضت عاشورا. انصاریان، دی ۱۳۸۶.شابک ۹۷۸-۹۶۴-۹۰۵۱۸-۶-۴.
9. ↑ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج۶، ص۵۲
10. ↑ وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۱۰، ص۳۷۳، ح۱