در قرآن به سه نوع نفس اشاره شده :

1- نفس امارّة: كه همواره انسان را به بدى ها فرمان مى دهد و اگر با عقل و ایمان مهار نشود، انسان را به سقوط و تباهى مى كشاند. در قرآن مى خوانیم: «انّ النّفس لامّارة بالسوء الاّ ما رحم ربّى»(یوسف/53)
این نفس، آنقدر خواهش و خواسته خود را تكرار مى كند تا انسان را گرفتار سازد. حضرت على علیه السلام مى فرماید: نفس امّارة همچون فرد منافق تملّق انسان را مى گوید و در قالب دوست جلوه مى كند تا بر انسان مسلّط شود و او را به مراحل بعد وارد كند.

2- نفس لوّامة:�النفس اللوامه»(قیامت/2) انسان دارای حالتي است که دربرابر انجام بدی ها یا کم شدن خوبی ها ، هم در دنیا خود را ملامت مى كند و هم در آخرت. این ملامت ها، همان ندامت و پشیمانى است كه مى تواند مقدّمه توبه باشد

نفس ملامتگر يعني قوه اي كه در درون انسان است و خود انسان را در كار بد مورد ملامت قرار مي دهد، يعني اگر كار بد بكند ملامت مي كند كه چرا ما اين كار را كرديم؟ و اگر كار خوب را نكرده يا كم كرده است، باز خودش را ملامت مي كند: چرا فلان كار خوب را من نكردم يا فلان كار خوب را من كم كردم. درست نقطه مقابل نفس اماره. او فرمان به بدي مي دهد؛ اين برعكس، مثل يك قاضي عادل مي آيد انسان را و در واقع آن نفس اماره را مورد ملامت و سرزنش قرار مي دهد ميگويد چرا اين كار را كردي، نمي بايست مي كردي؛ چرا آن كار خوب را كم كردي؟
3- نفس مطمئنّة: كه در اثر نماز و یاد خدا حاصل مى شود و انسان به آرامش و اطمینان دست پیدا مى كند. قرآن كریم مى فرماید:
اقم الصّلاة لذكرى : نماز را به پادار تا به یاد من برسى
و در جاى دیگر مى فرماید:
الا بذكر اللّه تطمئنّ القلوب: آگاه باشید كه با یاد خداوند دلها اطمینان و آرامش پیدا مى كنند.(رعد/28)
انسان مطمئن، از مرگ نمى هراسد، مشتاق شهادت است، به زرق و برق ها و جلوه هاى دنیا بىاعتنا است و به مقدّرات الهى همواره راضى است.