مبعث در اصطلاح اسلامی به روزی گفته می شود که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به پیامبری برانگیخته شد.

درباره تاریخ بعثت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) در روایات شیعه و اهل سنت اختلاف وجود دارد و سبب این اختلاف برداشت متفاوت از مفهوم بعثت است که آیا اولین نزول قرآن و آیات الهی مساوی با بعثت است، یا اولین تبلیغ رسمی و علنی؟

مشهور میان علما و دانشمندان شیعه آن است که مبعث پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در روز بیست و هفتم رجب صورت گرفته است، روایات دال بر این موضوع در منابع شیعه بسیار است؛ و مشهور میان اهل سنت آن است که این ماجرا در ماه مبارک رمضان آن سال اتفاق افتاده است که در شب و روز آن نیز اختلاف دارند، برخی هفده رمضان و برخی هجدهم و جمعی آن را بیست و چهارم آن ماه دانسته اند. ¹

در مورد تاریخ بعثت یعقوبی می نویسد: هنگامی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مبعوث شد که چهل سال تمام از عمر او سپری شده و بعثت وی در ماه ربیع الاول و به قولی در رمضان و از ماه های عجم در شباط بود. ²

ابن اسحاق می گوید: ابتدای نزول وحی بر رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) در ماه رمضان بود، آنگاه به آیاتی چند از قرآن ³ استدلال کرده و روز بعثت را هفدهم ماه رمضان یعنی روز بدر دانسته است. ⁴

در این که نخستین قسمتی از قرآن مجید نازل شد، کدام قسمت است اختلاف است. بیشتر پنج آیه سورره «علق» را گفته اند، برخی هم سوره مدّثر را نخستین سوره نازل شده می دانند و کسانی هم سوره «فاتحه الکتاب» را نخستین سوره می دانند. ⁵

درباره تاریخ ّبیست و هفتم رجب بعثت کلینی با سند خود از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده است که ایشان فرمود: روز بیست و هفتم رجب را فراموش نکن، زیرا آن روزی است که محمد(صلی الله علیه و آله) به نبوت گماشته شده است.⁶ هم چنین روایاتی از اهل بیت عصمت و طهارت رسیده مانند روایاتی که در کتاب کافی از امام صادق(علیه السلام) و امام کاظم(علیه السلام) روایت شده است و نیز روایتی که در امالی شیخ صدق(ره) از امام صادق(علیه السلام)نقل شده است.⁷

البته در پاره ای از روایات شیعه بعثت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در ماه رمضان ذکر شده است مانند روایت عیون الاخبار شیخ صدوق که متن آن اینگونه است:

وقتی شخصی به نام فضل از امام رضا(علیه السلام) می پرسد که چرا روزه فقط در ماه مبارک رمضان فرض شد و در سایر ماه ها فرض نشد؟

امام (علیه السلام) در پاسخ فرمود: (لان شهر رمضان هو الشهر الذی انزل الله تعالی فیه القرآن …)

تا آنجا که می فرماید(… و فیه نبی محمد صلی الله علیه و آله)؛ یعنی بدان جهت که ماه رمضان همان ماهی است که خدای تعالی قرآن را در آن نازل فرمود… و همان ماهی است که محمد(صلی الله علیه و آله)در آن به نبوت برانگیخته شد.. که چون مخالف با روایات شیعه در این باره بوده است؛ مرحوم مجلسی احتمال تقیه در آن داده است و یا فرموده که باید حمل بر برخی معانی دیگری جز معنای بعثت اصطلاحی شود. زیرا تاریخ بیست و هفتم ماه رجب به نظر مرحوم نزد علمای امامیه مورد اتفاق و اجماع بوده و گفته است(… و علیه اتفاق الامامیه) و اما نزد محدثین و علمای اهل سنت همان گونه که گفته شد، مشهور همان رمضان است.⁸

در نتیجه درست است که قرآن ماه نزول وحی را در ماه رمضان می داند همانطوریکه می فرماید:

(انا انزلنا فی لیله القدر⁹؛ ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.)

و شب قدر در ماه رمضان است و در آیه دیگری می فرماید(شهرُ رمضان الذی انزل فیه القرآ ن¹⁰؛ ماه رمضان، ماهی که قرآن در آن نازل شده است.)

نزول قرآن در ماه رمضان مانع از آن نیست که روز بعثت در بیست و هفتم باشد، زیرا مقصود از دو آیه یاد شده که نزول قرآن را در ماه رمضان می داند، نزول مجموع آیات قرآن است. ولی آنچه که در بعثت نازل شد پنج آیه از آن مجموعه می باشد و هرگز منافات ندارد که مجموع قرآن در ماهی و پنج آیه آن در ماه دیگر نازل شده باشد.

البته مجموع قرآن علاوه بر این که یک بار در آغاز بعثت بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شد، به عللی ه صورت تدریجی نیز در ظرف بیست و سه سال نازل شده است. از این جهت قرآن دوبار نازل شده است: یک بار به صورت دفعی و بار دیگر به صورت تدریجی.¹¹

پی نوشت

1- محمد هادی یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، موسسه امام خمینی(ره)، قم، 1383،ج1، ص 315

2- ترجمه تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 367

3- بقره آیه 185، انفال آیه 41، دخان آیات 5-1، قدر آیات 5-1

4- سیره النبی، ج 1، ص 258-259

5- محمد ابراهیم، آیتی، سیره سیاسی، پیامبر اعظم(ص)، امام عصر(عج)، قم، 1386، ص 71

6- محمد هادی یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ص 315

7- هاشم رسولی محلاتی،درس هایی از تاریخ تحلیلی اسلام، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1383، ص 528

8- عیون اخبار الرضا(ع)، ص 361

9- قدر/1

10- بقره/185

11- جعفر، سبحانی، تاریخ اسلام زندگی پیامبر خاتم،قم، امام عصر(عج)،1384، ص59