قبل از تأسيس نظميه­ ي ناصرالدين­ شاهي، امور انتظامي تهران برعهده­ ي قراول­ ها بود كه زير نظر كلانتر تهران خدمت مي­ كردند. انديشه­ ي تأسيس نظام نوين ايجاد نظم و امنيت در شهرها و مناطق مختلف كشور يا همان سازمان پليس در ايران، نخستين بار در دوره­ ي ناصرالدين­ شاه قاجار به وجود آمد. شاه در سفر دوم خود به فرنگ، نظم و ترتيب پليس وين را پسنديد و «كنت دومونت فور» ايتاليائي را - كه در وين خدمت مي­كرد – براي ايجاد تشكيلات پليس در ايران به خدمت گرفت.

نخستين تابلوي شهرباني تهران در روز 16م ذي­قعده­ ي 1295ق، پس از ­ورود كنت، بر سردر عمارتي واقع در خيابان الماسيه(باب همايون) نصب گرديد. بر روي تابلو، عبارت «ادارۀ جليلۀ پليس دارالخلافه و احتسابيه» نقش بسته بود كه نشان مي­ دهد در ابتداي تأسيس، وظيفه ­ي شهرباني و شهرداري تهران در يك واحد تمركز داشته است. مـدتي بعد اين اداره به وزارت نظميه تبديل شد.

 

در زمان علاء­الدوله، تعدادي مستشار نظامي براي ژاندارمري به خدمت گرفته شد. اين گروه با سرپرستي وستداهل، مستشار سوئدي، اصلاحاتي در نظميه به وجود آورد. مستشاران سوئدي، به آموزش اهميت زيادي مي­دادند و آموزشگاه­ هائي براي آژان­ها و صاحب­ منصبان(افسران) در تهران و قزوين به وجود آوردند. همچنين در اين دوره، ژاندارمري و پليس تأمينات(آگاهي) نيز به سبك نوين و به همت مستشاران سوئدي در تهران ايجاد شد.

 

پس از ورود رضاخان به عرصه­ ي سياسي كشور، نظميه به وزارت جنگ منتقل شد. از ديگر تغييرهاي صورت گرفته در اين دوره، تغيير رسمي نام نظميه به شهرباني و تغيير نام­هاي درجه­ ها و سازمان­ها و ادارات تابعه­ ي نظميه در دوره­ ي رياست سرپاس مختاري است. پليس ايران در دوره­ ي پهلوي دوم نيز، از دو قسمت مهم پليس شهرى(شهرباني) و ژاندارمرى(مرزى و روستائى) تشكيل شده بود.

بعد از پيروزى انقلاب، كميته­ ي انقلاب اسلامى نيز به عنوان يكى از اركان مهم حفظ نظم و امنيت و دفاع از ارزش­هاى انقلاب در داخل كشور به اين مجموعه افزوده شد. در سال 1370، مجلس شوراى اسلامى، با ادغام اين سه نيرو در يكديگر موافقت و تأسيس تشكيلات پليس واحد را تصويب كرد. اكنون سرواژه­ي «ناجا» (نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران) معرف پليس ايران است.

بر اساس قانون جديد، پليس ايران، جزئى از ستاد نيروهاى مسلح و وابسته به وزارت كشور و در تبعيت از رهبري معظم نظام قرار دارد. در حال حاضر پليس جديد ايران شامل سه بخش تقريباً مستقل فرماندهي، حفاظت و اطلاعات و سازمان عقيدتى - سياسى است.