* هنگامی که پیامبر گرامی اسلام به رسالت مبعوث شدند، شعار «مبعوث شدم برای کنار گذاشتن عادات»(بحار، ج ۱۶، ص۲۱۲) را سرلوحه کار خود قرار دادند.
تربیت مکانیکی ، انسان کامل بار نمی آورد. تربیت باید انسان کامل بیافریند و همه قوای خلاق انسان را بپروراند و دریچه ذهن او را بر روی مناظر خوشایند و آموزنده جهان باز کند.

* باید بدانیم که فرق است بین «پروراندن» و «بار آوردن».
بار آوردن مفهومی است که برای پدید آوردن دگرگونیهای معینی که «دیگری» و «دیگران» آن را مد نظر دارند تلقی می شود. یعنی در بار آوردن طبیعت درونی یا اساسا در نظر گرفته نمی شود و یا فرع بر خواسته ها و اهداف بیرونی است.

اما در «پروراندن» اصل و بنیاد مایه های تربیت و جهت گیری های آن از درون نشات می گیرد و در مفهوم اخیر سرگروه همچون پرورش دهنده ی گل، گیاهانی را مراقبت می کند تا از گزند آسیب های احتمالی بر حذر بمانند و به طبیعت خویش رشد کنند. از اینجاست که چه بسا میان طبیعت از یک سو و هدف های از پیش تعیین شده بزرگسال(فرهنگ و محیط) از سوی دیگر، ناسازگاری هایی نمایان می شود و کار آموزش و پرورش به صورت ستیز دایمی با طبیعت نوجوان در می آید.

* تربیت مبتنی بر عادت ، تنها انسان را در یک بعد از زندگی رشد می دهد و انسان تک ساحتی ساخته می شود نه انسان چند ساحتی.
لذا در مواقعی که باید روشی جدید در شیوه رفتاری خود به کار گیرد، توانایی خود را از دست می دهد. چنین انسانی که به یک تربیت عادت کرده باشد توانایی خلاق برای ارتباط کارآمد را ندارد. عادت انفعالی ، جریان رشد و ابتکار را قطع می کند. طبق فرمایش امام علی(ع) :
«برترین عبادت ها چیره گی بر عادت است. »
(غرر الحکم،ص ۱۷۶)

در همین جا باید بگوییم که فرق است میان عادات و ملکه ذهن شدن.
در تربیت فعال ، عادت مانع آگاهی و رشد است ولی ملکه عامل پایداری و ثبات و تداوم فضایل اخلاقی است. در ملکه شدن استمرار نیت وجود دارد ولی عادتِ صرف، چنین هوشیاری وجود ندارد. در حقیقت ، حقیقت اشکال عادت در همین است که هرجا پای عادت به میان می آید انتخاب و اختیار و شوق درونی از بین می رود و این رکن اصلی تربیت صحیح است. خیلی از کارها را چون عادت کرده ایم انجام می دهیم. مثلا خواندن نماز در بسیاری از افراد چون عادت است انجام می دهند لذا ارزش ندارد و ملاک سنجش افراد قرار نمی گیرد همان گونه که امام صادق(ع) فرمودند:
«به طولانی بودن رکوع و سجود شخص ننگرید، چرا که این عملی است بدان عادت کرده و از ترک آن متوحش می گردد، بلکه به راستگویی و امانت داری او بنگرید.»
(اصول کافی، ج ۲، ص ۱۰۵)

* اگر بخواهیم با عادت، رفتار دینی را انجام دهیم دیگر از فوایدی که بر آن امر دینی بار است استفاده نمی بریم، اما به غذا خوردن دقت کنید چون هر روز گرسنه می شویم غذا خوردن هم لذت دارد و هم استفاده لازم را از ویتامین های آن می بریم. اگر امور دینی و رفتارهای اجتماعی هم این گونه باشد همیشه لذت می بریم و از انجام آن ها سود می بریم.