تغذیه و اهمیت آن

تغذيه‌ عملی است که شروع آن از زمان رسیدن غذا ابتدای دستگاه گوارش و پایان آن نیز با فراهم‌سازی برداشت مواد مفید در روده‌هاهمراه می‌باشد.

تغذیه صحیح در حفظ تداوم سلامت روح و جسم انسان اهمیت زیادی دارد، یک برنامه غذایی مناسب، مقوی و مغذی علاوه بر تندرستی و تقویت سیستم دفاعی بدن و ایجاد نشاط و شادابی در مبارزه با بیماری‌ها نقش اساسی دارد. چرا که هر قدر انسان سالم‌تر و قوی‌تر باشد به امراض روحی و روانی کمتر مبتلا می‌گردد. چه بسا همین دلیل و ده‌ها دلیل ناشناخته دیگر حفظ سلامتی بدن از نظر اسلام را یک امر لازم محسوب کرده است. انسان از زمانی که پا به عرصة وجود نهاد برای حفظ حیات خود از موارد مختلفی که سازگار با جسم او بود تغذیه می‌کرد پس تغذیه به عنوان اصلی‌ترین نیاز حیاتی انسان‌ها در تمامی ابعاد همواره مورد توجه نسل بشری در اعصار مختلف بوده و هست.

انسان امروز و فردا، همه تلاشش این خواهد بود که چه مواد غذایی با چه میزان ارزش کالری استفاده کند تا بتواند در نهایت تندرستی به فعالیت‌های روزمره بپردازد. با توجه به اینکه ایام نوروز فرصت خوبی برای دید و بازدیدها و میهمانی‌ها و تفریحات متعدد هم‌میهنان است و رعایت آیین و رسوم مربوط به این روزها ممکن است بر وعده‌های غذایی، مقدار و نوع غذایی دریافتی افراد اثر قابل ملاحظه

‌ای داشته باشد و موجب تغییر تغذیه افراد شده و بر افکار و اعمال او تأثیر بسزایی دارد و این مسئله چنان حائز اهمیت می‌باشد که قرآن نیز در آیات بسیاری به این امر مهم اشاره داشته است:

ss="MsoNormal" style="margin-right: 1cm; text-indent: 14.2pt; line-height: 80%; text-align: justify;">«فَلْيَنْظُرِ الإنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ؛ انسان باید به غذای خویش بنگرد.» (عبس/24)

در ایام نوروز بسیاری از افراد به پرخوری می‌پردازند، در حالی که این مسئله موجب عوارض بسیاری شده و در اسلام نیز این مضموم شمرده شده است. امام صادق u در این باره می‌فرماید:

«پرخوری ناخوشایند است.»

پس بر انسان است که نسبت بر تغذیه خود توجه لازم را داشته باشد، همانطور که اشاره شده، تغییر در رژیم غذایی سلامتی انسان را دچار اختلال و تزلزل می‌نماید و بیماری‌های جسمی و روحی و باطنی بسیاری را برای افرادی که در خوردن، رعایت اصول تغذیه را نمی‌کنند، ایجاد خواهد کرد، که اهم موارد آن به شرح ذیل می‌باشد:

الف) بیماری‌های جسمی

1. چاقی: یکی از بیماری‌های شایع در ایام نوروز، افزایش وزن و به وجود آمدن چاقی در افراد از جمله کودکان و نوجوانان می‌باشد که این مسئله موجب خسارت جبران‌ناپذیری بر سلامتی فرد و جامعه می‌شود. در میهمانی‌های نوروز بیشترین مواد غذایی که مورد مصرف فرد قرار می‌گیرد مواد قندی از جمله شکلات و شیرینی و نوشیدنی‌های شیرین و مواد پرچربی مانند آجیل و همچنین مواد غذایی سرخ کردنی می‌باشد.

افراط در مصرف این مواد غذایی می‌تواند لطمات فراوانی بر سلامتی انسان وارد سازد. مواد قندی و نشاسته‌ای به آسانی تبدیل به چربی شده و در بدن ذخیره می‌شوند و ایجاد چاقی می‌کنند و همین مسئله باعث ایجاد پوست و موی چرب و شوره و سبوره و ریزش غیرطبیعی موها و درنهایت طاسی می‌شود. پس برای تأمین قند مورد لزوم روزانه بیشتر از قندهای طبیعی موجود در عسل و میوه‌ها و غلات سبوس‌دار باید استفاده شود و از مصرف زیاد گلوسیدهای موجود در نوشابه‌های گازدار شیرینی‌جات و غیره خودداری نمود. در آیات و روایات بسیاری در مورد استفاده از موادقندی طبیعی از جمله عسل سفارش‌های زیادی شده است.

«يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ؛ از شکم‌های آن‌ها (زنبور عسل) شرابی با رنگ‌های مختلف برون می‌شود که شفای مردم در آن است.» (نحل/ 69)

مفسران در ذیل این آیه آورده‌اند:

«شرابی از شکم زنبور عسل بیرون می‌آید به نام «عسل» که دارای رنگ‌های مختلف است بعضی سفید و بعضی زرد و بعضی قرمز سیر و بعضی مایل به سیاهی « فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ» که بیشتر برای امراض شفا است.»

از دیگر عوارض چاقی بر سلامتی، ترک‌خوردگی پوست می‌باشد كه هیچ درمانی به طور صددرصد باعث بهبودی این مشکل نمی‌شود ولی تا حدی می‌توان آن را از طریق لیزر - میکرودرم ابرشن و داروهای موضعی این عارضه را از بین برد ولی خود همین درمان مستلزم صرف هزینه‌های بالایی است.

اغلب، چاقی و افزایش وزن ایجاد ضایعه در زانو را نیز تشدید می‌کند. زنان چاق بیشتر در معرض کمردرد و ضایعات زانو قرار دارند و حتی این موجب بیماری واریسی در قسمت‌های پایین بدن از جمله پاها می‌گردد و از آن‌جایی که خانم‌ها نسبت به زیبایی اندامشان اهمیت بیشتری می‌دهند مجبور به رژیم غذایی سخت برای لاغری می‌گردند و این امر خود منجر به کمبود دریافت کلسیم می‌شود و اگر کلسیم دریافتی روزانه کم شود، ممکن است سرعت تخریب استخوانی افزایش یابد و اختلالات اسکلتی عضلانی به خصوص آرتروز مفاصل را به وجود می‌آورد همچنین چاقی موجب فشارخون بالا در افراد می‌شود. تحقیقات نشان داده است که فشارخون بالا در افراد چاق دو برابر افرادی است که اضافه وزن ندارند و در محدوده وزن طبیعی هستند و برای درمان این عارضه افراد اغلب از داروهای کاهنده‌ي فشارخون استفاده می‌کنند که خود این داروها عوارض بسیاری از جمله، سرگیجه در حالت ایستادن، اختلالات خواب، سرفه، خشکی دهان، سردرد، افسردگی، یبوست، کاهش و یا افزایش پتاسیم بدن و… را به وجود می‌آورد.

2. بیماری‌های قلب و عروق: این بیماری یکی دیگر از بیماری‌های شایع در ایام نوروز می‌باشد و علل مختلفی دارد ولی مهم‌ترین علت آن اضافه وزن در اثر تغییر رژیم غذایی و پرخوری و عدم درمان فشارخون، بالا بردن بیش از اندازه‌ی چربی خون می‌باشد. که خود این افزایش چربی و فشارخون در اثر خوردن مواد غذایی پرچرب و قندی می‌باشد.

چربی خون اجزای اصلی تشکیل‌دهنده‌ی رسوباتی به نام پلاکت است که سرخرگ‌ها را در هر نقطه از بدن از جمله قلب را مسدود می‌کنند.

گاهی وجود چربی زیاد در مواد غذایی و مصرف بی‌رویه‌ی این مواد موجب چاقی و فشارخون بالا شده که خود این فشارخون بالا بسیار خطرناک است زیرا گاهی اوقات تأثیرات مخرب آن در مرور زمان افزایش می‌یابد و اگر درمان نشود می‌تواند موجب سخت‌شدن و آسیب‌دیدن شریان‌ها و نارسایی و سکته قلبی گردد.

عمده مواد غذایی مورد استفاده در میهمانی‌ها و دیدوبازدیدهای ایام نوروز تنقلات پرچرب و استفاده از غذاهای سرخ‌کردنی و آماده مانند سوسیس و کالباس و غذاهای کنسروی می‌باشد که این مواد غذایی دارای درصد بالای چربی بوده و چون افراد غالباً در نوروز نسبت به روزهای دیگر کم تحرک می‌شوند چربی موجود در آن‌ها در رگ‌ها رسوب کرده و موجب بیماری‌های قلبی و عروقی می‌گردد. پس در حد امکان باید از این مواد استفاده نکرد یا بسیار کم استفاده نمود. تا میزان چربی و کلسترول خون بالا نرود و همچنین به جای استفاده از روغن‌های جامد از روغن‌های طبیعی مانند زیتون استفاده نمود. که دارای اهمیت غذایی بالایی می‌باشد. قرآن می‌فرماید:

«وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ * وَطُورِ سِينِينَ» (تين/ 2 و 1)

«تین و زیتون دو میوه معروف است که خدای تعالی به آن‌ها سوگند یاد کرده به خاطر اینکه در آن‌ها فواید بسیاری زیاد و خواص و منافعی سراغ داشته است.»

روغن زیتون روغن پاکان و خورش نیکان است، در آن، بدان گاه که روی می‌کند و نیز بدان گاه که پشت می‌کند، برکت نهاده شده است و دوبار در پاکی، غوطه‌ور شده است.

برای خانم‌ها - نه آقایان، روغن نباتی جامد و انواع مارگارین موجود در غذاهای سرخ کردنی و پرچرب همان قدر زیان‌آور است که روغن و کره حیوانی، چنانچه خانمی در هر شبانه روز ضمن غذای خود، بیش از چها قاشق چای‌خوری روغن (نباتی یا حیوانی) غیرمایع مصرف کند؛ خطر ابتلا به بیماری قلبی و عروق را در خود 50 درصد افزایش داده است.

همچنین این مسئله با بالا رفتن سن تشدید می‌شود. به طوری که در روایات ائمه معصومین عليهم السلام نیز این مسئله مورد توجه قرار داده شده است. امام صادقuدر این باره می‌فرماید:

«روغن حیوانی، چه نیکو خروشی است، اما من آن را برای پیر، ناخوشایند می‌دانم.»

3. بیماری دهان و دندان و دستگاه گوارشی:یکی دیگر از بیماری‌های شایع در تعطیلات نوروز بیماری‌های دهان و دندان و دستگاه گوارشی می‌باشد دهان و دندان انسان از اعضای مهم بدن به شمار می‌آید. اسلام سفارش فرمود که در موقع خوردن غذا هیچ عجله‌ای نداشته باشید و پیامبر خدا r درباره آداب غذا خوردن می‌فرماید:

«آداب آن، کوچک کردن لقمه و جویدن کامل است.»

پس این اندام‌ها چنان حائز اهمیت می‌باشند که در سلامت و نگهداری آن باید کوشید. و از پرخوری در مواد غذایی جلوگیری نمود در آداب اسلامی به این امر مهم اشاره بسیار شده است و حضرت علی u در این باره می‌فرماید:

«از اعتیاد به پرخوری و سیری حذر کن؛ چرا که ناتن‌درستی‌ها را تحریک می‌کند و بیماری‌ها را برمی‌انگیزد.»

پس بر انسان است که تا زمانی که گرسنه نشده است غذا نخورد و قبل از سیری دست از غذا بکشد و در این باره حضرت علی u می‌فرماید:

«هر کس که می‌خواهد هیچ غذایی به او زیان نرساند، تنها هنگامی غذا بخورد که گرسنه شده و معده‌ي او [از خوراک پیشین] پاک شده باشد.»

زیاده‌روی در مصرف شیرینی و شکلات در ایام نوروز، هم مانند سایر مواقع می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی برای سلامت شود. به ویژه در کودکان زیاده‌روی در مصرف تنقلات، شیرینی و شکلات در این ایام، اغلب باعث بروز مشکلات گوارشی مثل درد معده، تهوع و استفراغ شده ضمن اینکه مانع مصرف وعده‌های اصلی غذا می‌شود. به این ترتیب تداوم این وضعیت به مدت دو هفته درتعطیلات می‌تواند منجر به بروز مشکلا جدی در تغذیه آن‌ها شود. مشکل دیگری که در نتیجه‌ی مصرف زیاده از حد شیرینی و شکلات ممکن است در کودکان ایجاد شود، مشکلات دندانی از جمله پوسیدگی و شکستگی دندان‌ها است.

مشاهده می‌شود که در ایام نوروز کودکان بیشتر از ایام دیگر سال دچار چنین مشکلاتی می‌شوند و برای حل این مشکلات نیازمند صرف هزینه‌های بالایی هستند و از این لحاظ بار اقتصادی زیادی را بر خانواده و جامعه می‌گذارند. حضرت علی u در این باره می‌فرماید:

«هر کس خوردنش بسیار شود تن‌درستی‌اش کاهش می‌یابد و هزینه‌اش بر وی سنگین می‌گردد.»

یکی دیگر از عوارض خوردن بسیار که موجب بیماری دهان و گوارش می‌شود ایجاد بوی بد در دهان می‌باشد. حضرت علی u در این باره می‌فرماید:

«بسیار خوردن گندبویی می‌آورد.»

این عوارض نه تنها در کودکان بلکه در افراد بزرگ‌سال نیز به وجود می‌آید. به ویژه در این ایام چون به دلیل میهمانی‌های فراوان و مسافرت‌ها از آب کافی استفاده نمی‌شود و همین امر یبوست ایجاد کرده و باعث مشکلات و بیماری آپاندیست می‌گردد. پس برای جبران و پیشگیری این گونه بیماری‌ها باید از مواد فیبری مانند سبزی‌جات و سالادهایی که حاوی کلم و کاهو همراه با مقداری آب نارنج و مقدار زیادی آب سالم استفاده نمود.

پس ضرورت پیشگیری بر هیچ انسان عاقل و سالمی پوشیده نیست و دستورات اسلامی بیشتر جنبه پیشگیرانه دارد و با این انگیزه دستور می‌دهد که چه بخورید و چگونه بخورید و در آیات بسیاری از پرخوری و اسراف نهی شده است و می‌فرماید:

«وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا؛ بخورید و بیاشامید؛ ولی زیاده‌روی نکنید.»

(اعراف/ 31)

ب) بیماری‌های باطنی و روحی

با توجه به این واقعیت که انسان موجودی با جسم خاکی و روح الهی است، برای سلامتی جسم و جانش در قرآن دستورات ویژه‌ای آمده است و مواد غذایی مناسبی را برای سلامت جسم و روح انسان تجویز نموده است زیرا جسم و روح انسان چنان به هم گره خورده است که توجه به یکی بدون دیگری او را دچار بحران می‌نماید به همین دلیل است که می‌گویند روح سالم در بدن سالم است و اگر کوچک‌ترین تغییری در رژیم غذایی فرد ایجاد شود نه تنها بر جسم او بلکه بر باطن و روح او نیز تأثیر می‌گذارد در ایام نوروز که رژیم غذایی انسان نسبت به سایر اوقات سال تغییر ویژه‌ای می‌یابد و چنانچه پرخوری و اسراف در خوردن مواد غذایی صورت گیرد باطن و روح انسان را نیز دچار تغییر و تزلزل کرده و اختلالات زیادی را برای او به وجود می‌آورد که این بیماری‌ها عبارتند از:

1. اضطراب و آشفتگی: اضطراب و نگرانی پاسخ مناسب بشر به خطر است و با از بین رفتن خطرات این واکنش‌های هیجانی نیز پایان می‌یابد. اضطراب برای توصیف حالت‌های هیجانی منفی و ناخوشایند به کار می‌رود و عبارت است از احساس نگرانی و دلواپسی که به دلیل ترس از خطر نامشخص به وجود می‌آید و عزت نفس فرد را تهدید می‌کند. تکرار حمله‌های هراس، ممکن است در اثر تغییر رژیم غذایی یا استفاده بیش از اندازه یک ماده‌ی غذایی به وجود آید.

یکی از موادی که باعث اضطراب و هراس می‌گرددافزایش کافئین در بدن انسان است و از آن‌جایی که مهم‌ترین مواد غذایی مورد استفاده در ایام نوروز شکلات و کاکائو و نوشابه‌های گازدار می‌باشد و این مواد دارای کافئین بالایی هستند در صورتی که زیاد مورد مصرفقرار گیرند انسان را دچار اضطراب و هراس می‌کند.

و حتی پرخوری در این ایام انسان را دچار خواب‌های آشفته می‌کند این مسئله چنان اهمیت دارد که حضرت u در این باره می‌فرماید:

«از پرخوری بپرهیز زیرا هر کس همدم آن شودناتن‌درستی‌هایش افزون می‌گردد و خواب‌هایش آشفته می‌شود.»

و خود همین خواب‌های آشفته انسان را ناخودآگاه دچار اضطراب و ترس می‌کند و این مسئله خود زمینه‌ساز بیماری‌های جسمی زیادی چون تپش قلب و حتی ایست قلبی و مرگ می‌شود.

2. تضعیف سلامت نفسانی:در اثر پرخوری در روح و باطن انسان تعییرات شگرفی حاصل می‌شود از دیگر عوارض اسراف و زیاده‌روی در خوردن به ویژه در ایام نوروز تباهی پاکدامنی و غفلت از یاد خداست چرا که در روایات زیادی وارد شده است که پرخوری سبب ایجاد و انجام گناهان است و موجب تباهی دین و آخرت انسان می‌شود.

و حضرت علی u نیز در این باره می‌فرماید:

«پرخوری پاکدامنی را تباه می‌کند.»

و همین امر موجب تباهی نفس انسان می‌گردد و موجب غفلت از یاد خدا می‌شود و زمانی که نفس انسان به گناه آلوده شد، قسی‌القلب شده و خود را در گناه غوطه‌ور ساخته و نفس خود را از بین می‌برد. پیامبر اکرم r در این باره می‌فرماید:

«از زیادی غذا بپرهیزید؛ چرا که نشان قساوت بر دل نهاد. بدن را در فرمان‌بری از خدا کند می‌کند و اراده‌ها را از شنیدن اندرز ناشنوا می‌سازد.»

و خود این مسئله موجب هلاکت و گمراهی انسان در این دنیا و عذاب او در آخرت می‌شود پس همان طور که گفته شد کسی که دست از اسراف و زیاده‌روی و پرخوری بر ندارد در حقیقت از هوای نفس خود پیروی می‌کند و همین پیروی از هوای نفس او را از یاد پروردگارش غافل ساخته و زمینه را برای قساوت قلب او فراهم کرده نمی‌تواند حق را از باطل تشخیص دهد و در گمراهی خود غوطه‌ور گشته و سرانجام مرگ او را باری از گناه دربرمی‌گیرد خداوند درباره چنین اشخاصی می‌فرماید:

«ذَرْهُمْ يَأْكُلُوا وَيَتَمَتَّعُوا وَيُلْهِهِمُ الأمَلُ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ؛ واگذارشان تا بخورند و برخوردار شوند و آرزو سرگرمشان سازد؛ پس به زودی خواهند دانست».(حجر/ 3)

در روایات زیادی آمده است که کسانی که در دنیا پرخوری کنند در آخرت دچار گرسنگی می‌شوند. پیامبر خدا r در این باره فرموده‌اند:

«آن که در دنیا از همه سیرتر است در روز قیامت از همه بیشتر گرسنگی می‌کشد.»

پس بر انسان است که در همه حال به یاد خدا بوده و از چیزهایی که او را از یاد خدا غافل ساخته و موجب دوری او از پروردگارش می‌شود برائت جسته و در همه حال این امر مهم را مورد توجه و عنایت خویش قرار دهد. تا از ضررهای ناشی از غفلت یاد خدا به دور باشد.