تحقيق پاياني سطح دو(كارشناسي)
مدرسه علمیه امام خمینی(ره)
فلسفه ‏ي آفرينش انسان
استاد راهنما:
حجةالاسلام سيد سيف‏ الله نحوي
محقق:
هاجر محمدي ‏كمال
تاريخ دفاع:
1385

چكيده
انسان با برخورداري از حس كنجكاوي و پژوهشگري پيوسته سؤال‏ هايي را در زمينه ‏هاي مختلف مطرح ساخته و مي ‏كوشد تا مجهولات مربوط به معماي وجود خويش و موجودات اطرافش را حل كند. از ميان انبوه سؤالات، سؤالي مهم و سرنوشت‏ ساز و آن اين‏كه «هدف از آفرينش انسان چيست؟» هر گروه و فردي با توجه به جهان ‏بيني خاص خود پاسخ‏گوي اين سؤال مي ‏باشد.

بررسي‏ ها نشان مي‏دهد تنها جهان‏ بيني مي‏تواند به اين سؤالات پاسخ درست بدهد كه به وجود مبدئي با شعور با نام «خدا» گواهي دهد. شكي نيست كه خداوند متعال از خلق خود هدفي داشته زيرا عقل حكم مي‏ كند كه كار بي‏ هدف، كاري عبث و بيهوده است و خداوند منزه است از اين‏كه كاري عبث و بيهوده انجام دهد. قرآن حكيم با ذكر آفرينش آسمان، زمين، ستارگان و حيوانات و… همه را به گونه‏اي انسان و عمل و انديشه‏ ي او پيوند داده است. از نظر عقل نيز آفرينش نوعي احسان و فيض از جانب خدا نسبت به موجودات ممكن است. قرآن، نهج‏ البلاغه، تورات و انجيل، همگي پيرامون آفرينش جهان بحث‏ هايي را در خود جاي داده ‏اند و ثابت مي‏كنند كه خداوند ابتدا هوا و سپس آب و آن‏گاه ديگر پديده ‏ها را آفريد. امروزه همه ‏ي دانشمندان اين حقيقت را قبول دارند كه قبل از پيدايش آب، حيات بر سطح زمين وجود نداشته است و طبق فرضيه‏ هاي جديد، نخستين جوانه‏ هاي حيات در درياها ظاهر شده است. در روي كره‏ي خاكي، قبل از انسان، گروه ‏هاي مختلفي از جنيان زندگي مي‏ كرده ‏اند و قرآن مجيد خود گواه اين مطالب است كه جن از آتش آ‏فريده شده و از حواس انسان پوشيده است. آن‏ها مانند انسان‏ها مكلف به عبوديت و بندگي خداوند هستند و در ميان آنان به گروه ‏هايي از مرد و زن، كافر و مؤمن، برمي‏ خوريم. شيطان اسم عام است و ابليس اسم خاص؛ همان كه حضرت آدم را فريب داد و به خاطر غرور و خودبيني مطرود درگاه الهي شد. نقش شيطان در گمراه ساختن انسان، جز در حد تشويق به گناه و وسوسه‏هايي از اين قبيل نيست و هرگز بر انسان تسلطي ندارد. در بحث ‏هاي كلامي ثابت شده است كه هدف خداوند از آزمايش انسان‏ها و انبيا -عليهم‏السلام- كه انسان‏هايي جامع و برجسته هستند مبعوث شده ‏اند تا عقل ‏هاي مردم را روشن نموده و آن‏ها را در راه عبادت و معرفت هدايت كنند. قرآن مجيد آفرينش انسان را از خاك دانسته و آن را بهترين مخلوق برشمرده، چرا كه قبل از انسان، گروه‏ها و طايفه‏ هايي از جن و نسناس بر روي كره‏ي خاكي زندگي مي‏كردند كه بر اثر بي ‏كفايتي و بي‏ لياقتي خود، خداوند نسل آن‏ها را منقرض كرد و اين موجود خاكي (انسان) را آفريد و او را خليفه ‏ي خود در روي زمين قرار داد و به فرشتگان دستور داد تا بر او سجده كنند. از آيات قرآن استفاده مي‏ شود كه موجودات جهان و بسياري از آفريده‏هاي خداوند تحت تسخير بشرند و انسان موجودي است كه توانايي دارد جهان را مسخّر خويش سازد و فرشتگان را به خدمت گمارد؛ حتي خورشيد و ماه از جمله موجوداتي به شمار مي‏روند كه براي بشر تسخير شده ‏اند. آفرينش انسان به گونه‏اي خاص بوده و ويژگي‏ هاي منحصر به فردي در او قرار گرفته است كه مي‏تواند به واسطه ‏اي آن به رشد و بالندگي برسد و امكان ندارد با تعليم و تربيت، آن خصوصيات را به دست آورد.pan style="font-family: tahoma,arial,helvetica,sans-serif;">زماني كه بشر براي كوچك‏ترين جزء‏هاي زندگي خود هدف و علتي قايل است چگونه ممكن است براي پديده ‏ي عظيمي چون خلقت انسان، هدفي را نيابد. در هر حال، ايمان به حكمت خدا از يك سو و توجه به فلسفه ‏هاي اجزاي وجود انسان، از سوي ديگر ما را مؤمن مي ‏سازد كه هدفي بزرگ از آفرينش انسان بوده است. با كمك نيروي عقل و تفكر درمي‏ يابيم كه هدف از آ‏فرينش حتي آمدن انبيا و نزول كتاب آسماني، تكليف، برنامه‏ هاي تربيتي همه براي تكامل انسان و قرب به خداوند مي‏باشد و اين قرب هدف نهايي از آفرينش است كه ائمه و معصومين -عليهم‏السلام- در كلام‏هاي گهربار خودشان به آن اشاره فرموده ‏اند.
اسلام، كامل‏ترين و جامع ‏ترين ديني است كه اين امكان را به بشر مي‏دهد تا با واقعيت‏ هاي پيرامون خود آشنا شود و راه صواب را از ناصواب بازشناسد و به هدف آفرينش وجود خود نايل گردد و دچار لرزش و ترديد نشود. بعد از آن‏كه انسان به وجود مبدأ هستي‏ بخش بي‏پايان «خدا» پي برد و او را شناخت، از نظر عقلي و نقلي درمي‏ يابد كه هيچ موجودي بيهوده آفريده نشده و تمام توجه او به سمت خدا جلب مي ‏شود و به تقديس و تسبيح خداوند مي‏پردازد. قرآن كريم به صراحت هدف از آفرينش انسان را عبادت و پرستش خدا اعلام مي‏دارد و عبادت را مخصوص ذات حق مي‏ داند. عبادت در حقيقت اين است كه بنده خويش را در مقام ذلت و عبوديت و توجه دادن خويش به مقام و عظمت پروردگار قرار دهد. عبادت براي خود فلسفه‏ ي خاصي دارد كه گاهي از عبادت براي رسيدن به كمال و گاهي براي رسيدن به يقين تعريف شده است و حقيقت عبادت كه غرض نهايي از آفرينش است اين است كه بنده از هر چيزي بريده شود و به ذكر پروردگار بپردازد. گاهي اوقات، علل و انگيزه‏ي عبادت مي‏تواند رسيدن به نعمت ‏هاي بهشتي، دوري از عذاب الهي، شكرگذاري در برابر نعمت‏ها و عظمت خدا باشد. اگر چه مباحث متعدد و مختلفي به عنوان پيش‏نيازهايي براي بررسي فلسفه ‏ي آفرينش انسان به ميان آمده اما مي‏توان به اين مطلب اشاره نمود كه تمام عناصر مادي و هستي موجود به خاطر خلقت انسان و خلقت او نيز تنها به منظور تكامل و سعادت و نزديك‏ شدن به مقام قرب الهي بوده و اين جايگاه محقق نمي‏ شود مگر با تحقق انسان كامل. از اين رو، پرداختن به شرايط و چگونگي انسان كامل از ديگر مباحث مطرح شده در پايان‏ نامه ‏ي مزبور است.
از اين رو، مي‏توان گفت اهدافي كه در متون دين اسلام براي آفرينش انسان بيان شده است، همگي مقدمه و اهداف واسطه‏ اي براي هدف نهايي به شمار مي‏ آيند. بديهي است كه خلقت انسان و زمين و آن‏چه در آن دو است، واسطه و مقدمه ‏اي براي تحقق اهداف اوليه و مياني و سرانجام ابزاري براي هدف نهايي خلقت انسان محسوب مي‏ گردد.