تحقیق پایانی سطح دو (کارشناسی)
مدرسه علمیه امام خمینی (ره)
اخلاق محمدی
استاد راهنما: حجۀ الاسلام سید سیف الله نحوی
محقق: سکینه منصوری
تابستان 1386

چکیده
اخلاق به فضائل و رذائلی گفته می شود که در انسان به صورت ملکه درآمده است و به اصطلاح همان صفات نفسانی پایدار خواهد بود.
طبق مبنای فلسفی اسلام، اصول اخلاق و ارزشها، واقعی و حقیقی اند، نه تابع قرارداد، به همین جهت ثبات دارند و تابع شرایط زمان و مکان و تغییر جوامع نیستند.

حضرت علی(ع) می فرماید: اخلاق او حسب انسان را تعیین می کند. در واقع اخلاق فرد، شناسنامه اوست از این رو ارزشهای اخلاقی از مهمترین مباحث قرآن و هدف بعثت انبیاء بود، به طوری که خدای متعال در سوره شمس می فرماید: «هر کس نفس خود را پاکیزه کرد رستگار شد و آن کس که نفس خویش را با معصیت آلوده ساخت نومید گشت» و همچنین پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: من تنها برای تکمیل فضائل اخلاقی مبعوث شده ام این سخن نشان می دهد که تمام اهداف حضرت تکامل اخلاقی انسانها بوده است.pan style="font-family: tahoma,arial,helvetica,sans-serif;">بعضی قائلند که اخلاق تنها در زندگی فردی کاربرد دارد در حالیکه بخوبی می دانیم تأثیر اخلاق در زندگی اجتماعی اجتناب ناپذیر است. زیرا که هر فرد تعامل متقابلی با افراد این اجتماع دارد، پس ناگزیر به رعایت اخلاقیات نسبت به خود و دیگران می باشد در حالیکه قوانین موضوعه بشری، اِشراف کامل به همۀ این رفتارها ندارند.
مکاتب غربی بر نسبی بودن اخلاق استوارند. و قائلند در اخلاق هیچ ملاک عام و مطلقی که برای انسانها در همه زمانها الزام آور باشد وجود ندارد. برای نمونه مکتب سقراط پایۀ اخلاق را عقل می داند. از این رو اعتقاد به نسبی بودن اخلاق باعث نابودی فضائل اخلاقی در جوامع غربی شده است. وجه مشترک مکاتب غربی آزادی از تکلیف و قیود اخلاقی است و این در نقطۀ مقابل تعالیم اسلامی است، در واقع عامل جاودانگی اخلاق دینی، پیوند آن با فطرت است و خالق انسان به مصالح او آگاه تر است، از این رو در فرهنگ اسلامی توجه و تمسک به الگوهای اخلاقی ممتاز، ضرورتی انکار ناپذیر است.
قریش در میان عرب، قبیله ای شناخته شده و با اهمیت بود و بزرگوارانی چون (هاشم و عبدالمطلب) ریاست مکه و کلیدداری کعبه را بر عهده داشتند پیامبر نیز از این قبیله بود، ولادت او هفدهم ربیع الاول، سال 570 میلادی بوده است. حضرت از دو زن به نامهای «ثویبه و حلیمه» شیر خورد، در هشت سالگی سرپرست خود عبدالمطلب را از دست داد، و در جوانی «امین» نام گرفت خدیجه(س) با توجه به امانت و راست گویی حضرت با وی ازدواج نمود. پیامبر یک ماه از سال را در غار حرا معتکف می شد که در این مدت قرآن بر قلب نازنین وی نازل گشت.
طبق آیات قرآن، معراج در حالت بیداری حضرت، در سال دهم هجری رخ داده است. با توجه به سوره اسراء، هدف از این سفر مشاهدۀ آیات عظمت الهی بوده تا آمادگی فزونتری در حضرت برای هدایت انسانها پدید آید و حضرت به شهود باطنی برسد. در سال دهم بعثت حضرت دو حامی بزرگ خود ابوطالب و خدیجه(س) را از دست داد. کینه ها و عداوتهای کفار، جان وی و تازه مسلمانها را تهدید می نمود، پس مسلمانان مکه تدریجاً به مدینه هجرت نمودند که یک عملکرد سیاسی حضرت به شمار می آید.
بعد از تشکیل حکومت در مدینه، خداوند دستور به اقامۀ نماز به سوی مسجدالحرام (کعبه) را صادر نمود. حضرت در سال دهم هجرت در محلی به نام غدیر خم جانشینی امام علی(ع) را از سوی خداوند به مسلمانان اعلام نمود. به تصریح قرآن، پیامبر(ص) صاحب خلق عظیم است. خداوند در قرآن موضوعات محدودی را با لفظ عظیم یاد می کند که یکی از آنها شیوه رفتار پیامبر(ص) است. یک بعد خلق عظیم حضرت رأفت و مهربانی است آنچنان که حتی دشمنان نیز در رحمت او طمع می کردند حضرت با اینکه در اوج مهر و عطوفت نسبت به بندگان خدا قرار داشت در برابر احکام الهی و آنان که از حدود الهی تخلف کرده بودند قاطعیت داشت آنچنان متواضع بود که اگر کسی حضرت در نمی شناخت در بین جمع نمی توانست او را تشخیص دهد.
تواضع حضرت در برابر خداوند از عبادت و استغفار مداوم حضرت آشکار می شود آنچنان که حضرت همیشه شکرگذار بودند وقت نماز کسی را نمی شناختند اینها نشان از اوج بندگی خالصانه حضرت دارد، او حرّ بود، بندۀ خالص خدا، از دختران پس پرده با حیاتر بود از هیچ کس انتقامجویی نمی کرد مگر آنجا که حدود الهی را زیر پا گذاشته شده بود. جلوه های مختلف زندگی پیامبر از تقسیم اوقات در خانه تا تقسیم لحظات در نگاه به اطرافیان در مجلس، گویای نظم و انضباط سازنده و نبوی وی می باشد. توصیه می فرمود: از دیگران چیزی درخواست نکند و بی نیازی جویند. بر خدا توکل کنند و از تلاش و کوشش برای کسب درآمد حلال غفلت نورزند.
سیزده سال میان دو همسایه بد زندگی کرد، مورد آزار و اذیت آنان قرار گرفت و در همه حال این دو را به رعایت حق همجواری توصیه می کرد و بعد از تشکیل دولت اسلامی، کسانی که همسایگانشان را می آزردند طرد می کرد. راههای سوء استفاده اطرافیان از بیت المال را بسته بود مبادا که به بهانه جمع آوری مالیات سهم بیشتری به ناحق از بیت المال ببرند و مسلمین را بشدت متوجه عقوبت خیانت به بیت المال می-کرد. مسلمین را آنچنان تکریم می کرد که افراد گمان نمی کردند با کرامتر از آنها نیز نزد حضرت وجود داشته باشد. زمانی که حضرت پرچم اسلام را بلند کرد تنها بود، از طریق ایجاد پیوند خویشاوندی با قبایل مختلف از دور و نزدیک موقعیت خود را استحکام بخشید و بدین ترتیب اسلام همه جا نفوذ کرد. حضرت بیست سال با خدیجه(س) زندگی کرد و تا زمانی که در قید حیات بود همسر دیگری اختیار نکرد، بعد از خدیجه(س) همسرانی اختیار کرد که برخی از آنها با رفتارهای ناشایستی و سخنان درشت خود، حضرت را می آزردند. اما حضرت با رفتارهای بزرگوارانه و از سر کرامت با آنها مدارا می کرد.
حضرت فرزند را میوه دل می دانستند و فرزندانشان را آنچنان اکرام می کردند که موجب شگفتی اطرافیان می شد از سوگواری برای ابراهیم گرفته تا برخاستن به پای دخترشان فاطمه(س)، حضرت با نوه-هایشان کودکی می کردند، بر مزار مادرشان آنچنان اشک می ریختند که اطرافیان به گریه می افتادند. رسول گرامی اسلام بنابر آیات قرآن در مواضع مختلف در برابر دشمنان به جنگ پرداختند ماهیت جنگهای پیامبر گاهی در مقابل کسانی بود که علیه مسلمانان صف آرایی می کردند، گاهی برای مبارزه با نفاق و طعنه زنندگان در دین بود، گاهی با آنان که معاهدۀ خود را با مسلمین از سر خیانت نقض می کردند و گاهی برای نجات مستضعفان و مقابله با شرک و کفر بود.
فرماندهی هوشمندانه حضرت موجب تحکیم قدرت اسلام و به زانو در آمدن کفار و مشرکین در برابر امت اسلامی بود. وی در امور جنگ با رزمندگان رایزنی می کردند، گروه های اطلاعاتی تشکیل می دادند و موازین اخلاقی و احکام الهی را گوشزد می کردند، اسراء را عفو یا در برابر فدیه آزاد می نمودند. یاد شهداء را با برپایی مراسم تعزیت گرامی می داشتند. هجرت به مدینه سرآغاز حکومت اسلامی و حیات سیاسی اسلام بود. آن حضرت پس از ورود به مدینه مسجد بنا کرد و آن را پایگاه عبادی، سیاسی، اجتماعی مسلیمن قرار داد. مؤمنان را با عقد اخوت در برابر هم مسئول کرد. قوانین شهروندی تدوین نمود و قبایل اطراف را تحت حاکمیت اسلام درآورد. حکم خدا و رسولش را مرجع قانونی اعلام کرد. و با مردود دانستن عصبیتهای جاهلی، مسلمین را به مکارم اخلاق که هدف بعثت وی بود توصیه و رهنمون ساخت.