مرحوم شیخ مفید در مورد شهادت امام رضا(ع) در گزارشهای رسیده، دو قول را برای شهادت ایشان ذکر کرده است :

  1- گزارش اول : انگور آغشته به زهر!

 ?از محمد بن جَهْم‏ نقل شده است که؛

 《کَانَ الرِّضَا(ع) یُعْجِبُهُ الْعِنَبُ فَأَخَذَ لَهُ مِنْهُ شَیْئاً فَجَعَلَ فِی مَوْضِعِ أَقْمَاعِهِ الْإِبْرَ أَیَّاماً ثُمَّ نَزَعَ وَجِیءَ بِهِ إِلَیْهِ فَأَکَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی عِلَّتِهِ الَّتِی ذَکَرْنَا فَقَتَلَهُ وَذَکَرَ أَنَّ ذَلِکَ مِنْ لَطِیفِ السُّمُومِ》

♦️امام رضا(ع) به انگور علاقه مند بود. [زمانی که مأمون آهنگ قتل او را کرد] مقدارى انگور براى آن حضرت(ع) تهیه كردند و چند روز با سوزنهاى زهر آلود كه به کاری ترین زهرها آلوده شده بودند، حبه های آن را آلوده به زهر کردند.

آنگاه آنها را حضور امام رضا(ع) آوردند.

امام(ع) پس از تناول انگور زهر آلود رنجور شده و بدین وسیله به شهادت رسید.(۱)

  2- گزارش دوم : آب انار مسموم!

 ?عبدالله بن بشیر می گوید :

 《أَمَرَنِي الْمَأْمُونُ أَنْ أُطَوِّلَ أَظْفَارِي عَنِ الْعَادَةِ وَ لَا أُظْهِرَ لِأَحَدٍ ذَلِكَ فَفَعَلْتُ ثُمَّ اسْتَدْعَانِي فَأَخْرَجَ إِلَيَّ شَيْئاً شِبْهَ التَّمْرِ الْهِنْدِيِّ وَ قَالَ لِي اعْجِنْ هَذَا بِيَدَيْكَ جَمِيعاً فَفَعَلْتُ ثُمَّ قَامَ وَ تَرَكَنِي فَدَخَلَ عَلَى الرِّضَا(ع)》

♦️مأمون به من دستور داد تا ناخن هایم را بیش از حد معمول بلند كنم و در این مورد به کسی هم چیزی نگویم.

من نیز چنان كردم.

مامون روزی مرا خواست و چیزى شبیه به تمر هندى به من داد و گفت :

این را با دو دست خود خوب بمال و ورز بده!

من نیز چنان كردم.

سپس برخاست و مرا تنها گذاشت و نزد امام رضا(ع) رفت.

 《فَقَالَ لَهُ : مَا خَبَرُكَ؟

قَالَ : أَرْجُو أَنْ أَكُونَ صَالِحاً!

قَالَ لَهُ : أَنَا الْيَوْمَ بِحَمْدِ اللَّهِ أَيْضاً صَالِحٌ!

فَهَلْ جَاءَكَ أَحَدٌ مِنَ الْمُتَرَفِّقِينَ فِي هَذَا الْيَوْمِ؟

قَالَ : لَا!

فَغَضِبَ الْمَأْمُونُ وَ صَاحَ عَلَى غِلْمَانِهِ ثُمَّ قَالَ : خُذْ مَاءَ الرُّمَّانِ السَّاعَةَ!

فَإِنَّهُ مِمَّا لَا يُسْتَغْنَى عَنْهُ》 

♦️مامون گفت : حال شما چگونه است؟

حضرت(ع) فرمود : امیدوارم امروز بهتر شوم!

مأمون گفت : من نیز بحمدالله امروز خوبم!

سپس مامون پرسید : آیا امروز پرستاران و خدمتگزاران خدمت شما رسیده اند؟

حضرت(ع) فرمود: نه!

مأمون قیافه ای خشمناك به خود گرفت و بر سر خادمان خود فریاد زد.

بعد هم گفت : همین الآن آب انار را بگیر و بخور كه براى رفع این بیمارى چاره ای جز خوردن آن نیست.

 《ثُمَّ دَعَانِي فَقَالَ : ائْتِنَا بِرُمَّانٍ فَأَتَيْتُهُ بِهِ! فَقَالَ لِي : اعْصِرْهُ بِيَدَيْكَ فَفَعَلْتُ وَ سَقَاهُ الْمَأْمُونُ الرِّضَا(ع) بِيَدِهِ!

فَكَانَ ذَلِكَ سَبَبَ وَفَاتِهِ فَلَمْ يَلْبَثْ إِلَّا يَوْمَيْنِ حَتَّى مَاتَ》

♦️در این هنگام مأمون به من گفت : براى ما انار بیاور!

من هم آوردم.

بعد مأمون رو کرد به من و گفت :

با دست خود آن را فشار بده و آبش را بگیر.

من هم این کار را کردم.

مأمون آن آب انار را با دست خود به حضرت رضا(ع) خورانید و همان باعث شهادت حضرتش شد.

اباصلت هروی می گوید : 

 《دَخَلْتُ عَلَی الرِّضَا(ع) وَقَدْ خَرَجَ المَأْمُونُ مِنْ عِنْدِهِ.

فَقَالَ لِی : یَا أَبَا الصَّلْتِ! قَدْ فَعَلُوهَا!

وَجَعَلَ یُوَحِّدُ اللهَ وَیُمَجِّدُهُ》

♦️در این هنگام؛ وقتی مأمون از محضر امام(ع) خارج شد، من بر حضرت(ع) داخل شدم.

همین که ایشان مرا دید، به من فرمود :

اباصلت! بالاخره کارخودشان را کردند.

اباصلت می گوید : بعد از این جمله شنیدم که حضرت(ع) شروع به حمد و ستایش الهی کرد.(۲)

?شیخ صدوق به نقل از اباصلت هروی نقل می کند :

در آن روز امام رضا(ع) قبل از اینکه نزد مامون برود، به من فرمود :

 《يَا أَبَا الصَّلْتِ! غَداً أُدْخَلُ عَلَى هَذَا الْفَاجِرِ!

فَإِنْ أَنَا خَرَجْتُ وَ أَنَا مَكْشُوفُ الرَّأْسِ فَتَكَلَّمْ أُكَلِّمْكَ وَ إِنْ أَنَا خَرَجْتُ وَ أَنَا مُغَطَّى الرَّأْسِ فَلَا تُكَلِّمْنِي》 

♦️ای اباصلت! من فردا نزد این مرد فاجر و تبهکار می روم.

وقتی از نزد او خارج شدم، اگر سرم با عبایم پوشانده بودم، دیگر با من حرف نزن و بدان که مرا مسموم کرده است.

اباصلت پریشان خاطر، منتظر خروج امام(ع) از نزد مامون شد.

بعد از مدتی، اباصلت مشاهده کرد که؛

 《فَخَرَجَ مُغَطَّى الرَّأْسِ فَلَمْ أُكَلِّمْهُ حَتَّى دَخَلَ الدَّارَ فَأَمَرَ أَنْ يُغْلَقَ الْبَابُ فَغُلِقَ ثُمَّ نَامَ عَلَى فِرَاشِهِ وَ مَكَثْتُ وَاقِفاً فِي صَحْنِ الدَّارِ مَهْمُوماً مَحْزُوناً》

♦️امام رضا(ع) از نزد مامون خارج شد، در حالی که؛ عبایش را به سر انداخته بود و به خانه رفت و به من فرمود : اباصلت! در را ببند! سپس در بستر افتاد.(۳)

 

?منابع :

۱)۲)الإرشاد شیخ مفید، ج‏۲، ص۲۷۰

۳)عيون أخبار الرضا(ع) شیخ صدوق، ج‏۲، ص۲۴۳