روزه، انسان را به صبر و تحمّل عادت مى دهد و به روح او نیرومندى و توازن و سنگینى خاصّى مى بخشد كه در برابر حوادث و ناملایمات عقب نشینى ننماید و به سوى اهداف انسانى پیش برود.

انسان در زندگى و در راه ترقّى و تكامل، باید با دشوارى ها و سختى ها دست و پنجه نرم كند و از گردنه هاى خطرناكى عبور نماید و رنج ها و زحماتى را در این راه متحمّل شود، تا به سر منزل مقصود برسد؛ و تا بر این دشوارى ها پیروز نشده و این گردنه ها را پشت سر نگذارد، به مقام كمال انسانیّت واصل نخواهد گشت. سختیها, صدمات و خطرات، بشر را آزموده و پخته و خالص مى سازد; به شرط آن كه بتواند با صبر و شكیبایى با آن ها روبرو شود، ثبات ورزد و از میدان به در نرود. براى این كه جان انسان به صبر و شكیبایى معتاد و نیرومند شود، اسلام برنامه هایى عالى و مؤثّر پیشنهاد كرده كه از آن جمله «روزه» است.

از نظر دیگر در وجود انسان احساسات و غرایز متضادّه اى است كه باید آدمى بر همه آن ها مسلّط باشد و در عین حالى كه آن غرایز را به نحو معقول ارضا و اشباع مى كند، بر كارشان نیز نظارت نماید. وجود بشر منبع خواسته هاى بسیار است كه هر یك در سیر او به سوى كمال، دخالت دارند و عوامل و اسباب ترقّى و سعادت او مى باشند.

این غرایز اگر به طور صحیح رهبرى نشود، براى انسان درد سرهاى بسیار ایجاد كرده و باطن او را از طوفان هاى نگرانى و وحشت و اضطراب پر مى سازد و زندگى را بر او تلخ و ناهنجار و مالامال از عذاب و خطا مى كنند و حسد، تكبّر، حرص، طمع، شهوت، هواى نفس، ستمگرى، چاپلوسى، تملّق و زبونى، حبّ جاه و ریاست و استثمار دیگران در آن حاكم مى شود و اگر به طور خِرَدپسند و در لواى راهنمایى دین و قرآن هدایت شوند، باعث رستگارى و سعادت شده و فرد را به صفات انسانى مانند: تواضع، حلم، قناعت، پارسایى، عفّت، تقوا، عدالت، شرافت، استقامت و شجاعت آراسته مى سازد.

انسان براى تسلّط بر غرایز و برقرارى نظم و ترتیب در اعمال آن و حفظ اعتدال و هماهنگ ساختن تمایلات و رهبرى آن ها، محتاج به صبر و شكیبایى است كه یورش هاى این غرایز از قبیل: حسد، شهوت، حبّ جاه، میل به غذا و یورش هاى دیگر را از پا در نیاورد و در او اختلال ایجاد ننماید. این یورش ها بسیار خطرناك و ضربه زننده هستند و اقناع نفس و دفع این یورش ها، با تسلیم شدن و ترك مقاومت كردن و آتش بس دادن در برابر آن ها امكان پذیر نیست و این امیال و خواسته هاى نفس، بیرون از حد و حصر است.

دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست               كان به دریا نگردد، كمّ و كاست
هفت دریا در آشامد هنوز                                  كم نگردد سوزشِ این خلق سوز
نفس را هفتصد سر است وهر سرى                  از ثَرى بگذشته تا تحت الثّرى

اگر نفس از تسلّط بر این غرایز باز داشته شد و عقل آن ها را تحت فرمان قرار داد، انسان به سوى كمال مى رود و اگر به خود واگذار شدند، مانند طفل شیرخوارى كه اگر او را از شیر باز نگیرند، به همان حال بزرگ مى شود، این غرایز نیز در مسیر غیرعقلانى رشد یافته و قوّت سركشى خود را افزون مى سازند.

الَنَفسُ كَالطِّفلِ اِن تُهمِلهُ شُبَّ                  عَلى حُبِّ الرِضاعِ وَاِن تُفطِمهُ یَنفَطِمُ
كُم حَسُنَتِ لُذةٌ لِلمَرءِ قاتِله                      مِن حیث لَم یَدرِ انَّ السمَّ فِى الدِسَم
وَخالِفِ النَفَس وَالشیطانَ وَاعصِهمِا            وَاِن هُما مَحاضاكَ النُصح فَاتَّهِم

یكى از فواید روزه همین است كه براى این پیكار داخلى، انسان را آماده مى سازد، و نیروى شكیبایى او را زیاد مى كند.مگر روزه ترك شهوات، غذا و خوردنى هاى لذید و آشامیدنى هاى گوارا و خوددارى از اِعمال غرایز نیست؟فردى كه توانست یك ماه و هر روز تقریباً چهارده ساعت، غذا نخورد، تشنگى را تحمّل كند، به غریزه جنسى اعتنا نكند و آزاد زندگى نماید، خواهد توانست در مواقع دیگر نیز از شهوات نامشروع و آلوده دامانى خود را حفظ كند.بیشتر آلودگى ها و گرفتارى ها و سقوط در سیاه چال هاى زندان ها براى همین است كه آدمى نتوانسته است براى مدّت زمانى هر چند كم، خود را در برابر خشم و شهوت نگاه بدارد و شكیبایى پیشه سازد.روزه این حال و این وزن را به انسان مى دهد كه جنبش ها و یورش هاى نفسانى او را از این سو به آن سو پرتاب كند. روزه یار و مددكار و راهنماى ما است كه هم بتوانیم هجومى را كه از خارج به ما وارد مى شود دفع كنیم و هم حملاتى را كه از داخل ما را تهدید مى كند، بشكنیم.

از این رو است كه از روزه، به «صبر» تعبیر شده و آیه كریمه (وَاستَعِینُوا بِالَّصبرِ وَالصَلوةِ) (سوره بقره، آیه 45). تفسیر به «صوم» گردیده است. چنان چه از حضرت صادق علیه السّلام ـ روایت شده است كه فرمود:
هرگاه بر كسى پیشامد سختى فرود آمد، پس باید روزه بگیرد; زیرا خداوند مى فرماید: (وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلوةِ) : از «شكیبایى» و «نماز» یارى جویید. پس، فرمود: «صبر» یعنى «روزه».

از این جا معلوم مى شود كه روزه در حصول صفت صبر، یك علّت و عامل مهم است و به این دلیل است كه از آن تعبیر به «صبر» مى شود.آرى، بهترین تقویت كننده صبر و شكیبایى، «روزه» و برترین یاد خدا «نماز» است كه هر كس از این دو یار قوى كمك بگیرد، بى شك بر حوادث، مصایب، هواى نفس، و تمایلات شیطانى پیروز مى شود.

ماه مبارك رمضان مكتب عالی تربیت و اخلاق, لطف الله صافی, ص51

صفحات: 1· 2