از آنجا که پژوهش در بطن آموزش معنا پیدا می کند . آموزش سرمایه های علمی و زمینه های تحقیق را فراهم می سازد امروزه در خلال آموزش معمولا نارسایی هایی احساس می شود یا سوالاتی در ذهن طلاب بوجود می آید که باید با پژوهش کردن به آنها پاسخ داد. از این رو پژوهش گرچه در خلال آموزش بوجود می آید ولی نسبت به آموزش اصالت دارد و زیرساخت آن محسوب می شود چزا که پژوهش غذای آموزش را تولید می کند. از این رو لازم است برای رسیدن به این مهم نظام آموزش با پژوهش همراه و همدوش شوند تا روح پژوهش بر آموزش های حوزه های علمیه حاکمیت پیدا کند و حرف و عمل یکی شود، وقتی برنامه های درسی صرفا آموزشی می شود دیگر نمی توان از فراگیران انتظار پژوهش گرایی داشته باشیم.

در این زمینه امام صادق(علیه السلام) می فرماید:pan style="font-family: tahoma,arial,helvetica,sans-serif;">« العلم مقرون الی العمل فمن علم عمل و من عمل علم و العلم یهتف بالعمل فان اجابه و الا ارتحل عنه؛ علم با عمل همراه است. هرکه به آنچه می داند عمل کند، به علم برتری دست می یابد و گرنه علم او کم کم محو می شود».( کافی،ج1 ص 44)
همچنین مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در این زمینه می فرماید:
تحقیق، منبع تغذیه آموزش است. ما اگر تحقیق را جدی نگریم، باز سال های متمادی بایستی چشم به منابع خارجی بدوزیم و منتظر بمانیم که یک نفر در یک گوشه دنیا تحقیقی بکند و ما از او و یا از آثار تالیفی بر اساس تحقیق او استفاده کنیم و اتجا آموزش بدهیم. این نمی شود؛ این وابستگی است؛ این همان ترجمه گرایی و عدم استقلال شخصیت علمی برای یک کشور است.
ضرورت آموزش و پژوهش
خدا انسان را موجودي جستجوگر خلق کرده است، آدمي وقتي حقيقتي را به دست مي‌آورد، آرامش مي‌يابد. از اين روست كه پژوهش و پژوهشگري در طول تاريخ بشر استمرار يافته است. انسانها بدون آن كه از پژوهش خود سودي حاصل كنند آن را محقق مي‌ساختند.

پژوهش به معنايي كه گفته شد به هيچ وجه حيطه خاصي را نمي‌شناسد، بلكه تمام سئوالات بشر را شامل مي‌شود. از اين روست كه آدميان در هر حادثه‌اي پژوهش را سرلوحه كار خود قرار داده‌اند. اين پژوهش از زمان خلقت آدم تا به امروز وجود داشته است.
قبل از هر اقدامی ضرورت آموزش و یادگیری باید به عنوان یک فرهنگ متعالی نهادینه شود تا بتوان در سایه این فرهنگ به اهداف دیگر از جمله آموزش پژوهش محور دست یافت زیرا این امر اگر به فرهنگ تبدیل نشود و ضرورت آن واضح و آشکار نگردد .

برنامه ریزی نظام آموزشی بر پایه پژوهش محوری
از جمله عواملی که می تواند عامل گسترش پژوهش در حوزه ها شود برنامه ریزی نظام آموزشی در جهت آموزش پژوهش محوری است، به همین منظور باید برنامه ریزی به صورتی باشد که دروس حوزوی با تحقیق و پژوهش همراه باشد، نه تنها تعلّم پژوهشی بلکه باید تعلیم پژوهشی هم باشد.
یکی از عوامل مهم در درگیرکردن طلاب در امر تحقیق وپژوهش، توجه صاحب نظران و کارشناسان برنامه درسی به برنامه ریزی دروس حوزه در تمام پایه ها است.
اولین مولفه موثر در آموزش پژوهش محور، هدف است ؛ هدفی که از آن ، درس دنبال من شود، دوم موضوع و محتوای آن درسی است که باید محور های آموزشی آن انتخاب و سازماندهی شود. سوم استاد است که باید مهارت ها و توانمندی های رو ش های تحقیق را یاد بگیرد .
از موثرترین کارها ی نظام آموزشی نهادینه کردن پژوهش و تحقیق در برنامه های درسی حوزه ها در کلیه پایه های تحصیلی بر اساس اهداف و نیازهای هر پایه می‌باشد. زمانی که این امر یک بحث ضروری در کنار کلیه دروس در نظام آموزشی مورد توجه باشد، جدی گرفته می‌شود و طلاب از همان سال های اولیه با مفهوم پژوهش براساس نیاز و توانایی‌هایشان آشنا می‌شوند و به مرور این مفهوم در آنها درونی می‌شود و به تبحر لازم در این زمینه دست خواهند یافت.
از این رو باید محتوای درسی به گونه‌ای باشد که انگیزه به تحقیق و پژوهش را در طلاب برانگیزد. علاوه بر قراردادن مفاهیم کلی در هر درس، فعالیت‌هایی بعد از هر مبحث درسی تهیه گردد تا منجر به کاوش طلاب شود و آنها را به سمت و سوی تحقیق هدایت نماید.
توجه به آموزش اساتید جهت آموزش، پژوهش محوری
آموزش حوزه ها بايد از نظامي پويا برخوردار باشد . به عبارت ديگر ، باید پژوهش علمی در آن نهادينه شده و پژوهش کردن طلاب ، جايگاه و موقعيت واقعي خود را در نظام آموزشي پیدا کند . تا استعدادهاي آن ها از بالقوه به بالفعل تبديل شود، بنابراین اساتید نخستين مشعل‌داران پيشرفت فكري طلاب هستند . معلمان مجرب و بادرك و فهم براي پربار كردن هرچه بيشتر درس ، در تمام زندگي به دنبال انديشه ها و مطالب تازه هستند . آنان باید بیاموزند كه ‌چگونه منطقي بينديشند ، چگونه مشاهده كنند و چگونه مشاهدات خود را منظم نمايند ، چگونه حدس بزنند و … معلمان بايد بتوانند فعاليت هاي علمي و پژوهشی طلاب را برنامه ريزي و هدايت نمایند . براي رسیدن به اين مهم ، اساتید بايد آشنا با تحقیق و پژوهش باشند تا بتوانند طلاب را به سمت و سوی پژوهش و تحقیق رهنمود کنند.
در این راستا باید اساتید حوزه ها، آموزش روش های تحقیق را بگذرانند تا بتوانند طلاب را به سمت و سوی تحقیق و پژوهش هدایت کنند. به طور مثال اساتید، طلابی که به مطالعه علاقمند هستند را به مطالعه پژوهشی سوق دهند و آن ها را از مطالعه های بی هدف و پراکنده بازدارند همچنین می توانند در کلاس درس به جای آنکه مفاهیم و قواعد کلی را به حافظه طلاب بدهند آن ها را به تحقیق و بررسی هدایت کنند و به جای محفوظات آن ها را به کار تحقیقی و علمی تشویق کنند.
اگر اساتید در این زمینه فعالیت کنند بی شک رابطه آموزش و پژوهش دو سویه می شود و به یقین پژوهش برآیند آموزش می گردد و بستری مناسب برای ظهور تحقیقات علمی پژوهشی بوجود خواهد آمد، زیرا استاد خوب ، خلاقیت طلبه را می پروراند و تفکر او را رشد می دهد.

سرکار خانم سیده کبری قاسمی( معاون پژوهش حوزه علمیه امام خمینی(ره)- رباط کریم)