چیستی وقف
 وقف در لغت ‏به معناى ایستادن، ماندن و آرام گرفتن است.[1]
اما درباره کاربرد آن، مرحوم محقق حلّى در شرایع مى‏ نویسد: «وقف، عقدى است كه ثمره آن حبس اصل و تسبیل منافع است (تسبیل منافع یعنى صرف كردن مال در جهتى كه واقف تعیین كرده است).»[2]
نبى اكرم (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) نیز می‌فرماید: «حَبِّسِ الأَصْلَ وَسَبِّلِ المَنفَعَة‏ [3] اصل را حبس كن و منافعش را در راه خدا آزاد نما.»

وقف از نظر قرآن
در قرآن مجید آیه‌ای که بر وقف و احکام فقهی آن صراحت داشته باشد وجود ندارد، ولی می توان از باب اولویت با آیات مربوط به «احسان و انفاق»، « قرض الحسنه »، «تعاون» و «صدقه»، به جواز؛ بلکه رُجهان و استحباب آن استدلال کرد.

یکی از این آیات، آیه«بِرّ» است: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّون [آل عمران/ 92] هرگز به حقيقت نيكوكارى نمى‏ رسيد، مگر اينكه از آنچه دوست مى‏ داريد [در راه خدا] انفاق كنيد.» بنا بر این آیه نهایت نیکی زمانی است که انسان آنچه را که دوست دارد در راه خداوند انفاق کند. یکی از بهترین مصادیق انفاق، وقف است. بنابراین می‌توان یکی از مصادیق این آیه را مسأله وقف دانست.

وقف در سُنَّت
در حدیث مشهوری از رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمده است که می فرمایند: «إذا ماتَ الإنسانُ انقَطَعَ عَمَلُهُ إلّا مِن ثَلاثٍ: إلّا مِن صَدَقَةٍ جاریَةٍ أو عِلمٍ یُنتَفَعُ بِهِ أو وَلَدٍ صالِحٍ یَدعُو لَهُ [5] هرگاه فرزند آدم بمیرد عمل او قطع می شود مگر از سه چیز، 1- صدقه جاریه (وقف) 2- عملی که از آن سود برده شود و 3- فرزند صالحی که برای او دعا کند.» پیامبر خدا؛ بارها به این سنت عمل نموده، از جمله شیخ حُرّ عاملی نقل می‌کند: پیغمبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) زمینی را وقف کرد و منافع آن را برای ابن السبیل صدقه قرار داد.[6]
از دیگر نمونه‎‌هایی که در بسیاری از نقلها به آن اشاره شده است، موقوفات «مُخَيريق» است؛ که توسط پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) انجام گردید و ماجرای آن به این شرح است:
مردي از يهوديان به نام «مُخَيريق»، که در جنگ اُحد مسلمان شده بود، همراه سپاه اسلام در جنگ با مشرکان شرکت داشت. هنگامي که به سوي اُحد حرکت کرد، گفت: اگر من کشته شدم، هفت قطعه از باغ هاي من از آن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) باشد. آن باغ ها عبارت بودند از: عواف، دلال، برقه، مبيت، حسني، صافيه و حائط ام ابراهيم. مخيريق در اين جنگ کشته شد و آن باغ ها از همان تاريخ، يعني سال سوم هجري به مِلک پيامبر (صلوات الله علیه) درآمد و آن حضرت تصرف نمود.
تا سال هفتم هجري کارگران رسول خدا (صلوات الله علیه) آن باغ ها را اداره مي‏ کردند تا اين که در همان سال آن باغ ها را پیامبر خدا(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) وقف کردند.[7]
 در سیره پیشوای اول شیعیان نیز، مسأله وقف بسیار نمود دارد. از امیرمؤمنان(علیه‌السلام) موقوفات فراوانی به یادگار مانده است. از جمله آنها؛ در مناقب ابن شهر آشوب آمده است که « علی (علیه‌السلام) در” یَنبَع ” صد چشمه در آورد و برای حاجیان خانه خدا وقف فرمود و چاه هایی در راه کوفه و مکه حفر کرد و مسجد فتح را در مدینه و مسجدی را در مقابل قبر حمزه و در میقات و کوفه و بصره و آبادان بنا کرد.»[8]
از امام صادق (عليه السلام) نیز نقل شده است که اميرالمومنين(عليه السلام) خانه اي در بني زريق داشته و بدين صورت آن را وقف کرد:
به نام خداي بخشاينده مهربان، اين است آنچه علي بن ابي طالب آن را در حالي که زنده و کامل بود، صدقه کرده است. وقف نمود خانه خود را که در بني زريق دارد، صدقه اي که فروخته نمي شود و هبه نمي شود، تا خدايي که وارث آسمان و زمين است، آن را وارث شود. و در اين خانه، خاله هاي خود را سکونت داد، مادامي که خود يا اولادشان زنده هستند و وقتي مرگ آنها فرار رسيد، براي محتاج هايي از مسلمانان باشد.[9]

نکته پایانی: از آنچه نقل شد، مشخص می‌شود سنت وقف، در میان مسلمانان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و در میان اهل بیت(علیهم‌السلام) بسیار ساری و جاری بوده، و ایشان ضمن تأکید بر آن، خود نیز با ایجاد موقوفات فراوان، ضمن امضای آن، پیروانشان را به انجام آن تشویق کردند.

منابع:
[1] فرهنگ عمید، كلمه وقف، چاپ سوم، ص 1100.
[2] شرایع ‏الاسلام، ج 1، چاپ چهارم، ص‏343
[3] المبسوط، ج‏3، ص‏286.
[4] شرایع الاسلام، ج‏1، چاپ چهارم، ص‏350.
[5] محمدبن محمد شعیری، جامع الأخبار، المطبعه‌الحیدریه، نجف، اول، ص ۱۰۵
[6] حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ اول، 1409 ق، ج ۱۱، ص ۵۶۲.
[7] وفاء الوفاء باخبار دار المصطفي، 988 / 3. سيره نبويه، ابن کثير، 344 / 2. مغازي واقدي
[8] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب،ناشر، علامه، قم، چاپ اول، 1379 ق. ج ۱، ص۳۸۸،
[9] وسايل الشيعه، مؤسسة آل البيت عليهم السلام - قم، چاپ اول، 1409 ق.ج13،ص304،حديث 4،