مدرسه علمیه امام خمینی(رحمه الله علیه)
عنوان
ارتقای فرهنگ فرزند آوری
پژوهشگران
سارا ملا حسینی - فروزان سلیمانی -  وجیهه سادات نقوی الحسینی - سعیده نصیرزاده
زمستان 1393

چکیده
داشتن فرزند بیشتر در میان امت اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نقش مهمی در اقتدار حکومت های اسلامی بخصوص حکومت شیعی ایران دارد . ازدیاد نسل تولیدی شیعه برعهده پدر و مادران جوان است.

باتوجه به کوتاهی و غفلت والدین جوان از آوردن فرزند و ناآگاهی ایشان از اهمیت افزایش جمعیت کشور شیعه و باهدف ارتقای فرهنگ فرزندآوری در میان پدر و مادران ایرانی و غفلت زدایی از ایشان اقدام به این تحقیق شده است که در آن طی چهار فصل با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از کتب دینی و منابع اینترنتی به ارائه راهکارهایی در این زمینه پرداخته شده است.

بدین جهت ابتدا راهکارهای دینی و راهکارهای بهداشتی روانی بیان می شود . سپس نگاه اسلام به اقتصاد خانواده و سیاست های مهم دولت در روند افزایش جمعیت بررسی می شود و در آخر به نقش رسانه در ارتقای فرهنگ فرزندآوری پرداخته می شود.
کلید واژه: فرهنگ، فرزندآوری، امت اسلامی، دوران بارداری، اقتصاد، رسانه.

موضوع تحقیق حاضرارتقای فرهنگ فرزند آوری در جامعه اسلامی است.باتوجه به اهمیت خانواده و فرزندآوری در دین مبین اسلام و توصیه مقام معظم رهبری(مدظله العالی)مبنی بر ازدیاد نسل شیعه در ایران و کمترشدن انگیزه زوج های جوانبر باروری های متعدد به بهانه ترس از آینده اقتصادی و تربیت فرزندان مقاله پیش رو با هدف ارتقای آگاهی زوج های جوان و ایجاد انگیزه بیشتر ایشان بر فرزند آوری نوشته شده است.ریشه های اولیه این موضوع را می توان در قرآن یافت.در رساله نکاحیه ی سید محمدحسین حسینی تهرانی وتعلیم و تربیت ابراهیم امینی کم شدن نسل شیعه بررسی شده است اما به فرزند آوری به عنوان یک مقوله فرهنگی پرداخته نشده است.در مقاله پیش رو با بیان راهکارهای دینی و بهداشتی-روانی و اقتصادی و بیان نقش رسانه در ارتقای این فرهنگ که به شیوه کتابخانه ای به روش توصیفی-تحلیلی جمع آوری شده است سعی در ایجاد انگیزه بیشتر فرزند آوری در میان زوج های جوان شده است.
راهکارهای دینی
دین مقدس اسلام جامعه بشریت را به سعادت مطلق و زندگی پاک هدایت و رهبری می کند.بسیاری ازمشکلات پیش روی انسان با بکارگیری فکرصحیح اسلامی خیلی سریع تر و آسان تر حل می شوند.
الف)رزاقیت خداوند
‌هنگامی که یک زوج تشکیل خانواده می دهند. از الطاف پروردگار عالم برای آن ها، تولدفرزندان است؛امایکی از عواملی که موجب می شود جوانان امروز از ازدواج وفرزندآوری خودداری کنند؛نگرانی از تأمین هزینه ی زندگی است. درحالی که خودِامرنکاح و فرزندان موجب خیرو برکت می شوند. خداوند در این باره می فرماید:
«واَنکِحُوا الاَیمی مِنْکُم وَ الصّلحینَ مِنْ عِبادِکُموإمائکُمج إنیَ کونوا فُقَرآءَ ‌یُغنِهِمُ اللهُ‌ مِنْ فَضلِه ج وَاللهُ واسعٌ علیمٌ» (1)
- و عزب ها و بی همسرانتان را و از بندگان و کنیزانتان آن هایی را که صلاحیت ازدواج دارند, همسردهید.اگر فقیرباشند خداونداز فضل خویش بی نیازشان می کند و خداوند دارای وسعت نامتناهی و داناست.
رزق در لغت به معنی بخشش مستمر و متداوم است.اعم از این که مادی باشدیامعنوی.بنابراین هرگونه بهره ای را که خداوند نصیب بندگان می کند. ازموادغذایی ومسکن و پوشاک و یا علم و عقل به همه این ها رزق گفته می شود.(2) خداوند می فرماید:
«وَمامِن دآبَّهٍ فی الارضِ اِلاّعَلَی اللهِ رزقُهاویَعلَمُ مُسْتَقَرَّ و مُستَودَعَها…»(3)
وهیچ زنده متحرکی در این زمین نیست مگر آن که روزی او برعهده خداست و او قرارگاه اصلی آن ها و جایگاه موقت آن ها را می داند.
امام علی(علیه السلام)نیز می فرماید:‌»هرجانداری روزی خود را دارد»(4) هم چنین می فرماید: مردم نان خورهای خدایند, خداوند روزی آن ها راضمانت و خوراکشان را مقدر کرده است(5) بنابراین روزی جمیع موجودات به طور حتمی و یقین و بدون شبهه و تردید وجود دارد وفرزندان ما نیز از این قاعده مستثنی نیستند و روزی شان تامین شده است.
گاهی اوقات عدم توانایی اقتصادی انسان را دچار یأس و ناامیدی می کند. برای مثال وضع اقتصادی اعراب جاهلی آن قدر سخت و ناراحت کننده بود که حتی گاهی فرزندان دلبند خود را ازترس فقر به قتل می رساندند. این ترس نه تنها مذموم است بلکه باید با آن مبارزه کرد.این یک توهم بیش نیست که روزی دهنده فرزندان پدر و مادرند.خداوند اعلام می کند که این پندار شیطانی را ازسر بدرکنید و به تلاش و کوشش برخیزید.(6)
وَلاتَقتُلوا اَولادَکُم خَشْیَهَ‌ املاقٍ نَحنُ نَرزُقُهُم و ایّاکُم(7)…
” وفرزندان خود را ازترس فقر و تنگدستی نکشید. ماییم که آن ها و شما را روزی می دهیم.”
تعبیر به «خشیه املاق» اشاره لطیفی به این پندار غلط است و در واقع می گوید این تنها یک ترس است که شما را به این خیانت بزرگ تشویق می کند نه یک واقعیت(8)!
یکی از دلایلی که زوج های جوان رغبتی به آوردن فرزندبیشتر ازخود نشان نمی دهند، نگرانی از آینده آن هاست؛درحالی که خداوندی که روزی امروز فرزندان در دست اوست آینده را نیزتضمین می کند پیامبراکرم(صلوات الله علیه) می فرماید:‌« غم روزی فردا را مخور زیرا هر فردایی روزی خود را می آورد.(9) این نگرانی به قدری مذمت شده است که امام صادق(علیه السلام) آن را گناه می داند و می فرماید:« هرکه در غم روزی خودباشد برایش یک گناه محسوب می شود.(10) خداوند نیز درقرآن تأمین روزی راتضمین کرده است و می فرماید:«و َیَرزُقُه من حَیثُ لایحتَسِبُ…(11) و او را از راهی که گمان نمی برد روزی می دهد.
امام صادق(علیه السلام) نیزمی فرماید:
«خداوند روزی مومنان را ازجایی می رساند که فکرش راهم نمی کنند»(12)
پذیرفتن خداوند به عنوان روزی دهنده هراس ازتأمین هزینه های فرزندان در آینده را ازبین می برد.
ب) برکات فرزند برای پدر و مادر‌
دردسرها و مشقت های فراوانی که بزرگ کردن فرزند به همراه دارد، والدین را ازآوردن فرزند بیشتر باز می دارد . اما آگاهی ایشان از برکات مادی و معنوی فرزند که از سوی خداوند متعال برای والدین در نظر گرفته شده است ، می تواند آن ها را به داشتن فرزند ترغیب کند.
برکات معنوی
‌فضل خداوند به اندازه ای است که حتی جنین سقط شده هم برای پدر و مادرش منشأ خیر است . پیامبر اکرم(صلوات الله علیه) می فرماید:«‌جنین سقط شده پیوسته بر در بهشت ایستاده و مقیم است. خداوند عزوجل به او می گوید:‌داخل در بهشت شو، او پاسخ می دهد:‌داخل نمی شوم تاپدر و مادرم پیش ازمن داخل شوند و خداوند امر می نماید که آن دو نفر در بهشت وارد شوند.(13)
نوزادان هم منشأ برکت معنوی برای پدر و مادرشان هستند به طوری که حتی گریه شان نیز مایه برکت است زیرا رسول خدا(صلوات الله علیه) فرمود:‌» اطفال را برای گریستن نزنید. زیرا گریه آن ها تا چهار ماه شهادت به توحید و تا چهار ماه صلوات و دعا بر پیامبر(صلوات الله علیه) و تا چهار ماه دعا برا ی پدر و مادر خود می باشد.»(14) محبتی هم که والدین نثار فرزندان دلبند خود می کنند،وسیله ی آمرزش و رحمت خاص الهی برای آ ن ها می شود. زیرا پیامبر اکرم(صلوات الله علیه) فرمود:« ‌فرزندان خود را گرامی بدارید و آنان را نیکو تربیت کنید تاخداگناهانتان را بیامرزد.»(15)
امام صادق(علیه السلام)می فرماید:‌« خدا بنده اش را به واسطه ی شدت محبتی که نسبت به فرزند خود دارد مورد مرحمت قرار می دهد(16)و فرمود:‌ حضرت موسی(علیه السلام)از خدای متعال سوال کرد:‌ افضل اعمال چیست؟ فرمود: دوست داشتن فرزندان ازبهترین اعمال است. زیرا آفرینش آنان برتوحید است(17) خداوند به قدری به داشتن این محبت توصیه کرده است که حتی برای بوسیدن فرزندان نیز پاداش درنظر گرفته است. رسول خدا(صلوات عليه و آله وسلم) فرمود: ‌« هرکس فرزندش را ببوسد خدا برایش نیکی می نویسد.» (18) هم چنین فرمود:‌« فرزندانتان را زیاد ببوسید به راستی که برای شما در برابر هر بوسه درجه ای از بهشت است که مسافتش پانصدسال است.(19)
امروزه باپیشرفت علم اهمیت مهرورزی به ویژه نقش بوسیدن کودکان در تربیت و پرورش شخصیت سالم آن ها روشن شده است. تعالیم اسلامی که والدین به فرزندان خود می آموزند نیز می تواند مایه سعادت اخروی والدین شود. برای مثال رسول اکرم (صلوات عليه و آله وسلم) ‌می فرمایند:‌« هرکس به فرزندش قرآن بیاموزد روز قیامت پدر و مادر او را فرا می خوانند و دو جامه برآن دو می پوشانند که از نور آن چهره های بهشتیان روشن می شود.(20)
برکات مادی
وجود نیروهای انسانی هم چون فرزندان و نوه ها در اطراف هرکس یک سرمایه مادی برای او محسوب می شود.خداوند در قرآن می فرماید:« وَ‌اللهُ جَعَلَ‌ لَکُم مِن أَنْفسکمُ اَزواجاً‌ و جَعَلَ‌ لکم مِن ازواجِکُم بَنینَ ‌و حَفَدَهً و رزقکُم من الطّیبات…» (21)
و خدا برای شما از (نوع)‌ خودتان همسرانی قرار داد و از همسرانتان برای شما پسران و نوادگان بوجود آورد.
حفده جمع حافد در اصل به معنای کسی است که بدون انتظار پاداش باسرعت همکاری می کند. بعضی معتقدند بنون به فرزندان کوچک و حفده به فرزندان بزرگ که می توانند کمک کنند گفته می شود.(22)
این که در اسلام نفقه ی والدینی که از عهده مخارج خود بر نمی آیند به عهده ی پسر بزرگ تر گذاشته شده است هم نشان از این مساله دارد که فرزندان می توانند یک سرمایه مادی برای والدین باشند. یکی از مصداق های روشن نیکی به پدر و مادر این است که هرگاه یکی از آن دو یا هر دو آن ها نزد فرزندان به پیری برسند به طوری که نیازمند مراقبت دائمی آن ها باشند. فرزندان وظیفه دارند که از ایشان مراقبت کنند و حتی کمترین بی احترامی به آن ها نکنند زیرا خداوند می فرماید‌:« و قضی ربّک اَلاّتعبدوااِلآّ‌ّ‌ اِیّاهُ و بالوالدینَ‌ اِحساناً ، إمّایَبْلُغَنَّ عندکا لکِبَرَاحدُهمآاَوکلاهما فلا تقُل لهْمآاُفٍّ و لا تنهرهما و قل لهما قولاً ‌کریماً‌» (22)
و پروردگارت حکم قطعی کرد که جز او را نپرستید و به پدر و مادر (خود) نیکی کنید حال اگر در نزد تو یکی از آن دو یا هر دو به کهن سالی رسند به آنان افّ مگو بر و سخنی درشت مگو و با آنان سخن کریمانه بگوی.
خداوند در این آیه بعد از اصل توحید به یکی از اساسی ترین تعالیم انسانی اشاره کرده است که نشان از اهیت این دستور دارد. «قضی» مفهوم موکدتری از افراد دارد و امر و فرمان قطعی و محکم را می رساند.(24) بنابراین داشتن فرزندان بیشتر می تواند برای والدین زمانی که هیچ پشتوانه مالی ندارند، بسیار مثمر ثمر باشد.
ج) زیاد شدن امت پیامبر(ص)
آوردن فرزندان بیشتر تنها برای والدین دارای منفعت نیست. کثرت فرزندان شیعه می تواند تاثیر بسزایی در موقعیت مسلمانان در همه دوران ها داشته باشد. ائمه معصومین(ع) درباره ی تکثیر نسل و زیادی اولاد بسیار ترغیب و تشویق نموده اند . امام علی (ع) می فرماید:‌« ازدواج کنید زیرا که تزویج سنت رسول خدا(ص) است . چون او چنین می گفت: کسی که دوست دارد از سنت من پیروی کند بداندکه : ‌ازجمله سنت من ازدواج است .و دنبال پیداکردن بچه باشید! زیرا که من در فردای قیامت با شما امت مسلمان می خواهم تعداد اُمتم را از سایر امت ها بیشتر کرده باشم!(25)– شیخ حرعاملی هم از کلینی با سند متصل خود از حضرت باقر(ع) روایت کرده است که : ‌رسول خدا(ص) فرمود:«‌ با دختران بکر که استعداد زاییدن در آن ها هست ازدواج نمایید و با زن زیبای جمیله ای که نازا و عقیم باشد ازدواج ننمایید زیرا که من به شما افراد امت در روز قیامت بر سایر امت ها مباهات می نمایم .»(26)
البته منظور فرزندانی است که به سبک اسلامی تربیت می شوند. امام باقر(ع) می فرماید:‌« رسول خدا(ص) فرمود:‌چه جلوگیری می شود از مومن که برای خود زوجه ای بگیرد به امید آن که خداوند ذی روحی را نصیب او کند تا زمین را به لا اله اِلاّ الله سنگین نماید .(27) این روایت نشان می دهد که در مقابل جمیع موجودات و افراد انسان شرف و کرامت، توحید است . و فقط در امت پیامبر موحد و بنیانگذار توحید است که اشرفین بالقوه انسان به فضیلت و ثمره می رسد و تردیدی نیست منظور از کثرت اولاد، ازجهت نور توحید است نه دکتر شدن و مهندس شدن و یا رئیس شدن که این ها اموری اعتباری هستند و ثمره ای بالا صاله به آن ها تعلق نخواهد گردید.(28)
آیات و روایاتی که دلالت برکثرت اولاد دارند اختصاص به زمان پیامبر(ص) ندارد فقط در آن زمان فرد مطلوب بوده است از جهت کمیت و اکنون فرد مطلوب است از جهت کیفیت. آیات زیر بر این امر دلالت دارد:‌« کانوا أشدّ‌ منکم قوهً‌و اَکثراموالاً‌وأولاداً» (29)– قدرت آن ها بیش از شما و اموال و اولاد آن ها فزونتر ازشما بود هم چنین « و قالوانحنُ‌ أکثراموالاً‌ و أولاداً…‌» و گفتند که ما بیشتر(از شما) اموال و اولاد داریم .
در دوران پیامبر(ص) کثرت فرزندان به عنوان زیادی قدرت محسوب می شده است و در این زمان هم شرایط اقتصادی و صنعتی و حتی نظامی کشور اسلامی مرهون تخصص آگاهی افرادی می باشد و هر چه تعداد افراد امت اسلامی بیشتر شود، شرایط جهان اسلام و مهم تراز آن کشور اسلامی ایران بهتر خواهد بود .
فصل دوم:‌راهکارهای بهداشتی- روانی
امروزه داشتن فرزند صرفاً یک اتفاق زیستی و تولیدمثلی محسوب نمی شود بکله یک پدیده روانی اجتماعی بسیار دقیق است. باتوجه به تغییراتی که پس ازتولد فرزند درعادات معمول زندگی والدین ایجاد می شود برخی از آن ها از آوردن فرزند بیشتر امتناع می کنند. درصورتی که همسران قبل از اقدام به فرزند دارشدن،آمادگی و آموزش های لازم در این زمینه راکسب کرده و زمینه مساعد رشد و نمو وبالندگی کودک را فراهم نمایند می توانند باخیال آسوده به آوردن فرزندان بیشتر فکر کنند. درک تفاوت های فردی موجود همسران ،ایجادتفاهم و کمک به تحکیم و ارتباط پیوند روحی و اخلاقی یکی ازمهم ترین نمود آمادگی پیش از بارداری است .بدیهی است فضای متشنج و توام بااختلافات حل نشده والدین به هیچ وجه نمی تواند فضای مناسب شکل گیری جنین،رشد و تولد او باشد.بالعکس تبعات روحی و روانی فراوانی چه برای کودک و چه برای والدین در پی خواهدداشت .آموزش و ارتقای مهارت های والدگری موجب می شود تاوالدین ضمن کاهش استرس های خود بتوانند هم به زندگی پویا و متکامل خویشتن بپردازند و هم نسلی نو،بانشاط فراهم آورند.عنصرتربیت درگذشته ای نه چندان دور فقط سینه به سینه و به صورت تجربی درمیان مادران و پدران و بعد از فرزندان آن ها منتقل می شد و متأسفانه هزینه گزاف عمر پرداخت می شد تا زوجین جوان با آزمون و خطا نسبت به تربیت فرزندان خود اقدام نمایند؛ اماپیشرفت علم و دانش و تکنولوژی در بهبود و تسریع فرآیند آموزش و ارتقای مهارت ها موثر می باشد.
آموزش برای والدشدن
قطعاً هر انسانی برای پذیرفتن نقش های جدید نیاز دارد که باحدود وثغور،اهمیت مزایا و معایب آن نقش آشنا شود و خود را برای پذیرفتن آن مهیا سازد.
امام سجاد(علیه السلام)می فرماید:‌» و اما حق فرزندت این است:‌بدانی که او از تو و درخوبی و بدی در همین دنیا منسوب به توست. تونیز در برابر آن چه برآن ولایت یافته ای ،مانند: حسن ادب، دلالت بر پروردگار وکمک به او در اطاعت،مسئولیت داری،پس در کار او مانندکسی عمل کن که می داند که در احسان به اوپاداش خواهد داشت و در بدی به او معاقب خواهد بود(31)
بهترین زمان برای پدر و مادرشدن
ازنظرعلمای اخلاق،پدر و مادری استعدادی است که باید حتی قبل از ازدواج برای ساختن خود تلاش کنند و نسبت به آن مطالعه ،مراقبه و محاسبه داشت؛اما شایسته است از زمان تعیین معیارهای انتخاب همسر، معیارهای پدر و مادرشدن را هم در کنار سایر میعارها در نظرگرفت و هنگام تعیین شریک زندگی، در نظرداشت که او توانایی ذهنی، اعتقادی، مهرورزی و والدی را به صورت بالقوه دارد یا نه.پس از ازدواج هم،زوج های جوان روزهای شاد و توأم با مهری را سپری می کنند وقصد دارند پس ازتشکیل خانواده به استحکام آن هم بپردازند، کم کم دغدغه و نگرش والدی را در خود بپرورانند و نسبت به آن اهتمام ویژه بورزند. بی شک بهداشت جسمی، آزمایشات پزشکی ،تغذیه مطلوب، استعمال داوها،‌بهداشت زناشویی، سلامت و انتخاب صحیح روش های پیشگیری موقت و بی ضرر از نکاتی است که لازم است تا زوجین قبل از بارداری مورد توجه قرار دهند. هم چنین لزوم و آشنایی با روش های تقویت عزت نفس در والدین، آمادگی روانی برای پذیرش فرد جدید، روش های تقویت حس مسئولیت پذیری والدین، تقویت روحیه جمع گرایی و آشنایی بامزایای والدشدن و آسیب ها و محدودیت های پیش رو از موارد مهمی است که زوجین باید در زمینه عاطفی- روانی خود را ارتقا ببخشند.
به طورکلی نقش والدین در پرورش فرزند از زمان بعد از ولادت شروع نمی شود،بلکه در دو مرحله ی قبل از آن هم نقش مهمی دارند:‌انتخاب همسر و دوران بارداری مادر.
1) انتخاب همسر
کسانی که به آینده فرزندان خویش می اندیشند و می خواهند فرزندانی زیبا،سالم وخوش اخلاق داشته باشند،بایدقبل از ازدواج دربارة این موضوع تأمل کنند.مرد باید هنگام انتخاب همسر کاملاً ‌دقت کند که سرنوشت فرزند آینده اش را در دست چه زنی قرار می دهد و زن نیز باید کاملاً ‌بررسی کند که چه پدری را برای پرورش فرزندش انتخاب می کند.
فرزند در بسیاری از صفات جسمانی و نفسانی و حسی برخی از بیماری ها به پدر ومادرخودشباهت دارد. منشأ تکوین جنین دو سلول زنده ای است که از پدر و مادر در رحم استقرار می یابند و باترکیب جدید خود موجودی را به وجود می آورند که باظرافت و سرعتی شگفت انگیز رشد و نمو می کند تا به یک انسان زیبا و کامل تبدیل شود.
خداوند می فرماید:« إنّاخلقناالانسانَ‌من نُطْفَهٍ أَمثاج ٍنَبْتَلیهِ فَجَعَلْناه ُسمیعاً‌ بصیراً» (32) – ماانسان را از نطفه ای مختلف بیافریدیم امتحان کردیم و استعدادهای او را به فعلیت تبدیل نمودیم و او را شنوا و بینا ساختیم . به همین جهت کودکان غالباً‌ پوست، رنگ مو، شکل و قیافه، قامت، چشم، بینی و حتی هوش و برخی از اخلاق به پدر و مادر یا یکی از خویشان نزدیک شباهت دارند. سلامت و اعتدال مزاج، یا ضعف و ناتوانی پدر و مادر می تواند درچگونگی صفات فرزند تأثیر بسزایی داشته باشد . اسلام نیزبه این موضوع بسیار مهم، عنایت داشته که رحم مادر را به عنوان مبدأ و شروع سعادت یا شقاوت انسان معرفی می کند(33)
پیامبر اکرم(ص)فرمود: سعادتمند کسی است که سعادت او در شکم مادر پایه گذاری شده و بدبخت کسی است که شقاوتش در شکم مادر پایه گذاری شده باشد.(34)
ونیزفرمود:‌»از ازدواج با زن سفیه و احمق اجتناب کنید، زیرا مصاحبت با چنین همسری یک بلا است و فرزندانش نیزضایع خواهند شد.(35)
2- دوران بارداری
بچه شاداب ترین میوة خوش زندگی است؛ و عالی ترین ثمرة حیاتی از بوستان انسانیت، و معطّرترین گل از گلستان بشریّت است. زن هایی که به جای بچه داری و تکثیر این نو باوة ریحان آدمی، این عمل سالم و نیکو را ترک می کنند، و به دنبال کارهای خارج از منزل می روند، چقدر از قافلة تقدم و پیشرفت عقب افتاده اند!
آن ها هرکاری بکنند و به هرمقام و شغلی دست بزنند ، و هرگونه هنر و فنی را بیاموزند به طوری که فرضاً ‌سراسر اتاقشان را از تابلوهای دکتری و مهندسی و سایر فنون زینت دهند، و تا پایان عمرشان هم اگر تلاش کنند،‌وحتی‌نیتشان هم خوب باشد، و درصدد خدمت به اجتماع هم باشند، همه ی این ها بقدر یک بچه خواباندن و شیردادن و آن را بزرگ کردن و تربیت نمودن و به جامعه تحویل دادن ارزش ندارد.
به دلیل این که :‌ همین خانم در هرمقام و پست که شاغل شده است، صدبرابر آن هم اگر فرضاً برآن افزوده گردد،‌چنان چه به او بگویند: توحاضری این فرزندت را بدهی و مقامات و گواهی نامه هایت محفوظ باشد؟! و یا آن ها را فدای این فرزند می کنی؟! فورا ً‌می گوید:‌فدا می کنم!‌ فرزند، برای من ارزشش بیشتر است.پس ای خانمی که به یک فرزند و یا دو فرزند اکتفا کرده ای و خودت را سرگرم کارهای دیگر نموده ای!‌بدان که :‌آن فرزندهای احتمالی که درصورت فرض زاییدن به وجود می آمدند و این که نیامده اند، همانند همین فرزند تو می باشند. همة آن ها را از دست داده ای!‌و به فوز عظیم نرسیده ای !‌و آن فرزندهای لطیف و شیرین را فدای این مشاغل نموده ای! این به اعتراف خودت خسرانی است بزرگ و تهی دستی و فقری است سترگ. و علت و رمزحلّ این معما آن است که:‌ فرزند دارای حیات و زندگی است و مشابه خود توست و بقاء‌ وجود توست. (36)
در دوران مهم بارداری هم پدران و هم مادران باید در ایجاد تصوری صحیح ،منطقی و عاطفی نسبت به فرزندی که خداوند به آن ها عطاء‌کرده و قرار است تاچند ماه آینده به دنیابیاید داشته باشند.
به هر حال تخیّلات و تصوّرات ذهنی برای هر انسانی در این دوره ایجاد می شود، خوب است تا زوجین در دوران بارداری به نکات بهداشتی ،مسائل عاطفی و روانی و توصیه های اخلاقی و تربیتی توجه کنند و همان گونه که خانه را برای تولد فرزند مهیا می کنند خود را نیز مهیاکنند؛ بدانند که قرار است فرزند یا فرزندانی در این خانه و خانواده شکل بگیرند که ممکن است برخلاف تصورات رویایی آن ها که فقط به خنده ها و لالایی و … اسباب بازی و پارک و تفریح فرزند فکر می کنند، برعکس محدودیت ها، رقابت های عاطفی، کمبودها و فشار اقتصادی و کم خوابی و… هم به همراه بیاورد.
تأثیر حالت های روانی مادر درجنین
هیچ تردیدی در مورد چگونگی تغذیه مادر در زمان بارداری که در کیفیت مزاجی جنین تأثیر دارد، درمیان دانشمندان وجود ندارد، لیکن در این جهت بحث است که آیا افکار، عواطف،‌احساسات و احوال روانی مادر نیز در روح جنین تأثیر دارند یا نه؟بعضی می گفتند:‌احوال روانی و هیجانان روحی مادر در زمان بارداری؛ مانند:‌ ترس ، اضطراب،‌دلهره ،‌عصبانیت،‌کینه توزی و حسد ورزی در روان جنین نیز اثر می گذارد و امکان دارد که جنین این صفات یا شبیه آن ها،‌از طریق مادر به او انتقال یابد. هم چنین صفات خوب و آرامش روانی مادر؛ مانند: اعتماد به نفس، خوش بینی،‌خوش خویی،‌ایمان، ترحم و نوع دوستی، امکان دارد در روح جنین نیز تأثیر خوب بگذارد و او را بدین صفات متصف سازد . اینان در توجیه سخن خود می گفتند:‌جنینی که در رحم مادر زندگی می کند و از غذای او ارتزاق می نماید یک عضو واقعی است .بنابراین، هیجانات و احوال روانی مادر؛ چنان که در اعضای و جوارح خودش تأثیر می گذارند؛ به ناچار در جنین نیز اثر خواهند داشت. اما جمعی از دانشمندان جنین شناسی و روان شناسی کودک ،‌این مدعا را باطل و دلیلشان را ناتمام می دانند. آن ها می گویند:‌درس است که جنین در رحم مادر زندگی می کند،‌از غذای او ارتزاق می نماید و باید با دستگاه گوارش مادر در ارتباط باشد،‌لیکن در بین آن ها ارتباط عصبی برقرار نیست تا احوال روانی نیزقابل انتقال باشد.(37)
دکتر جلالی در این باره می نویسد:‌رابطه مستقیمی میان مادر و جنین نیست . رابطه ی مادر و جنین از طریق بند ناف است و در این بند ناف عصبی نیست که جریان عصبی راهدایت کند. بلکه بند ناف شامل رگ های خون است . بنابراین ، حالات هیجانی و عصبی به آن صورت که قدما معتقد بودند نمی تواند از بند ناف به جنین منتقل شود. (38)
البته حق باگروه دوم است و نمی توان مدعی شد که افکار و حالات نفسانی زن آبستن به طور مستقیم در روح و اعصاب جنین اثر می گذارد،‌زیرا چنان که گفته اند:‌ارتباط عصبی در بین آن ها برقرار نیست، اما این مطلب هم درست نیست که گفته شود:‌افکار و هیجانان روحی مادر هیچ گونه تأثیری، و لو غیرمستقیم ،‌در خلقیات و نفسانیات جنین ندارد.(39)
فصل سوم:‌راهکارهای اقتصادی
نگاه اسلام به اقتصاد خانواده
اسلام دین الهی و مقدسی است که برای اقتصاد خانواده اهمیت فراوان قائل شده و آن را سنگ بنای مهم حیات اجتماعی می داند .این مطلب را می توان از احکامی که براي مسائل اقتصادي در اسلام وجود دارد دريافت.
برخي بر اين باورند كه مشكلات مالي خانواده ها مانع آوردن فرزندان بيشتر مي شود در صورتي كه استفاده صحيح از منابع مالي و كنترل آن مي تواند زمينه ساز علاقه والدين به فرزندان بيشتر شود.البته مدیریت اقتصادی خانه نیازمند ایجاد توازن در دخل و خرج و به کارگیری عقل و مصلحت به جای اسراف و تبذیر است.اسلام همان طور كه برای مساله اقتصاد خانواده بسیار اهمیت قائل شده نسبت به استفاده صحیح از آن نیز بی تفاوت نبوده همچنان که امام رضا(ع) می فرمایند:‌«نسبت به مساله مالی درباره خود و خانواده ات معتدل باش) (40) همان گونه که مرد در اقتصاد خانواده نقش مهمی ایفا می کند تدبیر زن نیز در این زمینه خالی از تاثیرنیست برای روشن ترشدن این مساله نگاهی به صورت اجمالی به تاثیر نقش زن و مرد در اقتصاد خانواده می اندازیم.
نقش زن و مرد در اقتصاد خانواده
توصیه اسلام به فرزند آوری موید کار طاقت فرسا و سخت نیست بلکه از نظر اسلام انسان باید دارای یک کار متعادل و مشروع باشد و با همه عنایاتی که به رفاه و آسایش خانواده دارد نمی خواهد وصفی پدید آید که در آن مرد خود را هلاک کند.(42) همچنین باید به این نکته نیز توجه نمود که زن در نظام حیات خانواده عهده دار تامین مخارج و یاشرکت در آن نمی باشد ، ولی این سخن بدان معنا نیست که زن در هزینه زندگی و یاچگونگی مصرف درآمد احساس تعهدی نداشته باشد.(43) این هنر زن است که در کنار مرد باکنترل در مصرف برای تعداد فرزندان بیشتر برنامه ریزی صحیح انجام دهد. در ذیل شیوه هایی که این کنترل را آسان تر می کند بیان می شود.
الف) دوری از اسراف
یکی از عواملی که زمینه مشکلات اقتصادی را در خانواده ایجاد می کند عدم تدبیر در مال و اسراف می باشد.چنان که حضرت علی(ع) می فرماید:« خوب تدبیر کردن همراه باروزی به اندازه برای تو کار آمدتر از روزی زیاد همراه با اسراف است.) (44)
کسانی که اهل اسراف اندبدلیل فقدان تدبیر گری معمولا از عنصر رضایتمندی کمتری برخوردارند و این باعث می شود که این افراد نسبت به مقوله فرزند بیشتر تمایل کمتری نشان دهند؛ عدم تدبیر از یک سو و فزون طلبی از سوی دیگر موجب اتلاف منابع مالی و در نتیجه کمتر شدن توان اقتصادی خانواده برای تامین فرزندان بیشتر می گردد.
همچنین اسراف برکت را از مال می برد و عنایت خدا را کاهش می دهد .چنان که خداوند می فرماید:‌«وَ‌کُلوا و شرَ‌بُوا و لا تُسرفُوا اِنّهُ لا یُحب ُالمُسرفین»(45)
بخورید و بیاشامید ولی زیاده روی نکنید که او اسرافکاران را دوست ندارد.
خداوند در این آیه به صراحت بیان می کندکه : ‌بخورید و بنوشید اماچون طبع زیاده طلب انسان ممکن است از این دو دستور سوء‌استفاده کند و بجای استفاده عاقلانه و اعتدال آمیز از پوشش و تغذیه صحیح راه تجمل پرستی و اسراف و تبذیر را پیش گیرد بلافاصله اضافه می کند ولی اسراف کاران را دوست ندارد.(48)
ب) توجه به قناعت
یکی از راهکارهایی که افراد می توانند برای فرزندان بیشتر برنامه ریزی داشته باشند توجه به مساله قناعت است . قناعت در لغت به معنابسنده کردن به مقدار کم از کالای مورد نیاز و رضایت به چیزیست که نصیب شخص می شود.(49)
برخلاف نظر عرف قناعت هم ثروت است و هم ثروتمندی به معنای ظاهر آن است .هرگاه شخص قناعت ورزد و هرآن چه را دارد مصرف نکند زمینه کسب ثروت بوجود می آید؛(50) و در نتیجه می تواند برای فرزندان بیشتر برنامه ریزی کند. از این رو است که حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:‌«قناعت گنج و ثروتی پایان ناپذیر است و برای دارا بودن آن کافی است.» (51)
پس اگر افراد در زندگی نسبت به مساله قناعت توجه لازم را داشته باشند و از تشریفات و تجمل های زندگی پرهیز کنند، هرگز صفات زشت چشم وهم چشمی به آن زندگی نفوذ نمی کند و در نتیجه به طور خود جوش و ناآگاه از بخش مهمی از اسراف های گوناگون مصون می مانند.(52)
ج) پس انداز
یکی از دغدغه ها ی مهم والدین فراهم کردن آینده ی اقتصادی مناسب برای فرزندان خویش می باشد. یکی از راههایی که می توان آینده ای مناسب برای فرزندان تامین نمود ایجاد یک سرمایه گذاری مناسب برای آن هاست.(53) آینده نگری ایجاب می کند انسان همه درآمدهای خود را یک جا مصرف نکند بلکه آینده اقتصادی خود و خانواده خود را در نظر بگیرد و برای تامین نیازهای مادی و معنوی پس انداز کند. پس انداز به وجوهی گفته می شود که از درآمد زمان حال به منظور مصرف در آینده کنار گذشته شود.(54)
عقلانیت انسان به او حکم می کند که از مازاد درآمد در زمان حال توشه ای برای آینده فرزند خود ذخیره نماید برای مثال:‌افراد می توانند به جای تجملاتی از جمله:‌سیسمونی های گران قیمت ، خرید برخی وسایل غیرضروری و غیره… برای فرزندانشانوجوهی را به عنوان پس انداز کنار بگذارند زیرا پس انداز می تواند به عنوان یک پشتوانه مالی برتامین برخی مخارج فرزند در آینده برای والدین باشد.(55) البته والدین می توانند با وارد کردن این پس انداز به چرخه تولید آن را برای فرزندان تبدیل به یک سرمایه گذاری کنند. پس انداز و سرمایه گذاری در دنیای امروز بسیار مهم است زیرا با اتلاف منابع و مصرف گرایی هیچ پس اندازی تولید نخواهد شد و حتی با راکد گذاشتن پس انداز هیچ سرمایه ای تولید نخواهد شد.(56)
پس انداز و سرمایه گذاری در سیره امام علی(علیه السلام)
پس انداز و سرمایه گذاری در سیره امام علی(ع)‌جایگاه بسیار مهمی داشته است .برای پی بردن به این مطلب کافی است به وسعت موقوفات امام علی(ع) توجه کنیم .بی تردید اجتماع چنین حجم گسترده ای از سرمایه بدون جدیت در تولید پس انداز و سرمایه گذاری ممکن نبوده است.(57) والدین نیز می توانند با بکار گیری سیره امام علی(ع) در زمینه پس انداز برای فرزندان بیشتر برنامه ریزی نمایند.
سیاست های دولت نیز می تواند نقش مهمی در روند افزایش جمعیت داشته باشد به همین دلیل به چند نمونه از این سیاست ها به صورت راهکار اشاره می نماییم:
1- فرهنگ سازی اجتناب از تجمل
پرهیز تجمل در بسیاری از اصول معقول زندگی می تواند زمینه کنترل اقتصاد خانواده را بوجود آورد. برای مثال:
چرا باید برای پذیرایی از ده مهمان به اندازه سی نفر مواد غذایی و غیر غذایی مصرف کنیم ؟ چرا خانواده های مرفه به جای داشتن یک خودرو از چند خودرو استفاده می نمایند؟ چرا برخی افراد باید به تعداد روزها و ماهها لباس داشته باشند؟
اگر دولت فرهنگ مصرف صحیح را در کشور توسعه دهد آن گاه قادر خواهد بود با پول آن برای جمعیت بیشتر امنیت را در ابعاد مختلف هم چون خوراک، پوشاک و اشتغال فراهم سازد.(58)
2- فراهم کردن زمینه های ازدواج در سن کم
حمایت گروه ها و موسسه ها درکشور به منظور تشویق ازدواج سریع و ارائه تسهیلات مادی برای جوانان مسلمان به منظور تسریع در ازدواج می تواند یکی از عوامل بسیار موثر در رشد جمعیت باشد؛ (59) زیرا از نظر پزشکی جوانان در سنین پایین تر هم ازنظر جسمی و هم روحی شرایط بهتری برای باروری دارند همچنین در این سنین توانمندی مضاعفی برای تامین مخارج فرزندان دارند.
برنامه ریزی صحیح از بودجه
اگربل برنامه ریزی صحیح بودجه های کلانی را که صرف مخارج بیهوده می شود صرف سرمایه گذاری در کارهای تولیدی مثل ایجاد اشتغال مناسب به گونه ای که مصلحت اجتماعی افراد در هنگام تعارض بامصلحت شخصی آنان تهدید نشود. و بهداشتی مثل ارائه ی خدمات بیمه و سلامت برای همه افراد جامعه بنماید با همین امکانات موجود و نه بیش از آن، بسیاری از مشکلات اقتصادی جامعه برای افزایش جمعیت حل خواهدشد.(60)
فصل چهارم: نقش رسانه
برای تحقق سیاست افزایش رشد جمعیت کشور، باید اقدامات متعددی درحوزه های گوناگون انجام شود ولی یکی از مهمترین این اقدام ها، فرهنگ سازی و تغییر گفتمان جامع از کاهش جمعیت به افزایش جمعیت است. در این میان نقش رسانه به عنوان یک پدیده جریان ساز و فرهنگ سازی،نقشی بسیار پررنگ و اساسی دارد.اولین اقدام رسانه ملی،گفتمان سازی در زمینه ضرورت افزایش زاد و ولد است. اقدام های گوناگون فرهنگی آموزشی، رسانه ای، اقتصادی و … که در اواخر دهه شصت و اوایل دهه هفتاد در زمینه مهار رشد جمعیت در کشور صورت گرفت موجب ایجادگفتمان ویژه در زمینه زاد و ولد در جامعه ماشد.گفتمانی که به تدریج در سراسرکشور و در میان همه قشرهای شهری و روستایی مرفه و مستمند،تحصیل کرده و بی سواد، مذهبی و غیرمذهبی نهادینه شد و این ذهنیت را در همه ایجاد کرد که داشتن بیش از 2 یا3 فرزند ناهنجار و خلاف چارچوب های پذیرفته شده اجتماعی است. این گفتمان هم چنان در جامعه، حاکم است وبه همین دلیل حتی افرادی که ازتمکن مالی خوبی برخوردارندحاضرنیستند بیش از2 یا 3 فرزند داشته باشند .از این رو می توان گفت نخستین گام در اصطلاح سیاست های جمعیتی کشور تغییرگفتمان حاکم و ایجاد گفتمان جدید بر مبنای ضرورت افزایش زاد و ولد است.(61)
در گفتمان سازی مسئله جمعیت باید تدابیری اندیشیده شود که یک نگاه راهبردی به این مسئله در نظر گرفته شود و مسائل مربوط به افزایش جمعیت به مسئله روز جامعه تبدیل شود.(62)
کاهش چشمگیرنسبت ازدواج به طلاق و افزایش قابل توجه میزان طلاق در سال های اخیر زمینه ساز مشکلات و آسیب های گوناگون فرهنگی، تربیتی، اخلاقی و اجتماعی در جامعه ماشده که یکی از آن ها کاهش نرخ باروری است بی تردید زمانی می توان به ظرفیت خانواده هایی که در حال حاضر در جامعه شکل گرفته اند برای افزایش جمعیت تکیه کرد که این خانواده ها از ثبات و آرامش لازم برخوردار باشند . در شرایطی که عوامل گوناگون فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی موجب فروپاشی خانواده ها ولی ثباتی آن ها می شوند هرگز نمی توان به ایجاد نسلی جدید از دل خانواده ها امیدی داشت. ازجمله اقداماتي كه رسانه ملي بايد در راستاي تحكيم بنيان خانواده انجام دهد، به شرح ذيل مي باشد:
آموزش حقوق و مسئولیت های خانوادگی زن و مرد به جوانان در آستانه ازدواج، توانمندسازی جوانان برای مقابله بامسائل و مشکلاتی که درکانون خانواده باآن ها روبه رو می شوند، به تصویرکشیدن روابط مطلوب اعضای خانواده در برنامه های نمایشی، بررسی و تبیین ویژگی های خانواده تراز اسلامی در برنامه های کارشناسی، پرهیز از به تصویرکشیدن مداوم خانواده های نابسامان و روابط ناهنجار اعضای خانواده بایکدیگر در برنامه های نمایشی و پرهیز از نگرش های فمنیستی در به تصویرکشیدن روابط اعضای خانواده با یکدیگر.(63)
بنابراین یکی از مسائلی که دربحث جمعیت باید به صورت جدی به آن توجه شود تلاش برای کاهش آمارطلاق و از بین بردن تزلزل در بنیان خانواده هاست.(64)
رسانه ملی باید یکی از راهبردهای اساسی خود را زمینه سازی برای تسهیل شرایط ازدواج گسترده جوانان در آستانه ازدواج قرار دهد.فرهنگ سازی برای کاستن سطح توقع جوانان و خانواده های آنان، پرهیز ازنشان دادن بی دلیل خانه ها و زندگی های اشرافی و پرتجمل در برنامه های نمایشی، پرهیز از به تصویرکشیدن زندگی زوج های جوانی که بر خلاف بسیاری ازهمسران جوان، نخستین روزهای ازدواج خود را درکمال رفاه و آسایش و بی هیچ نگرانی مالی تجربه می کنند. ترویج قناعت و ساده زیستی و دوری از زیاده خواهی با بهره گیری از قالب های اثرگذاری همچون فیلم ها و سریال های تلویزیونی ، برگزاری نشست های کارشناسی درباره دلایل و زمینه های بالا رفتن سن ازدواج ، برگزاری نشست های کارشناسی درباره پیامدهای بالا رفتن سن ازدواج در این زمینه موثر است. (65)
غربی ها تجربه غلطی درکنترل جمعیت داشتند و کشورهای خود را با پیری جمعیت و کمبود نیروی کار جوان مواجه کردند و در حال حاضر نیزتلاش می کنند این تجربه غلط را به جمهوری اسلامی ایران انتقال دهند. لذا با بهره گیری از رسانه ها می خواهند میل فرزندآوری را در كشور ما کاهش دهند و برای این کار برنامه ریزی کرده اند. شعارفرزند کمتر زندگی بهترکاملاً‌ با اهداف سلطه جویانه غربی ها مطابقت دارد و این شعار از زمان طاغوت و با اهداف سیاسی دارد فرهنگ ماشد.(66)
درطول 20سال و اندی تلاش رسانه ها در جهت ارزش گذاری به تفکر فرزند کمتر در جامعه بود. اين مسئله به صورت يك ارزش و فرزندآوري به عنوان يك ضد ارزش در جامعه رواج پيدا كرد به طوری که نگاه مردم به خانواده پرجمعیت نگاه نامناسبی شد. تلاش رسانه باید در جهت رفع محاصره هایی باشد که در طول دهه های گذشته برای مسئله فرزندآوری ایجاد شده است.(67)
تغییر نگرش افراد جامعه به مسئله عدم تمایل به فرزند آوری دامن زده است و رسانه ملی در این خصوص باید اقداماتی را مدنظر قرار دهند. اجرای بیش از 2دهه سیاست تحدید موالیه درکشور و اقدام های گوناگون فرهنگی – اجتماعی که در این زمینه انجام شدموجب تغییر اساسی بینش ،نگرش و رفتارخانواده ها در زمینه فرزندآوری شده است امروز بیشتر زوج های جوان دستِ کم در چندسال نخست زندگی ضرورتی برای فرزنددارشدن احساس نمی کنند و فرزند داری را مزاحم تحصیل،‌اشتغال،‌رفاه و رشد و پیشرفت خود می دانند. به همین دلیل آن ها حتی اگر مشکل مالی هم نداشته باشند حاضر به فرزنددارشدن نمی شوند. رسانه ملی گرای تحقق سیاست افزایش جمعیت در درجه نخست باید به اصلاح وتغییر بینش ، نگرش و رفتارخانواده ها در زمینه فرزندآوری بپردازند و بابرنامه ریزی دقیق و حساب شده و دربازه زمانی مشخص در حوزه شناختی ،عاطفی و رفتاری مخاطبان با ارائه پیام های مناسب اثر بگذارد از سوی دیگر صدا و سیما باید فرهنگ اعتماد و خوش بینی به خداوند را نیز ترویج دهد و برای از بین بردن یکی از موانع عینی و ذهنی تشکیل خانواده و فرزنددارشدن یعنی بیم ازتنگدستی یا ناتوانی در تأمین رزق و روزی فرزند باید سیاست هایی مثل جلوگیری ازترویج فرهنگ مادی گرایانه و رفاه طلبانه را در فیلم ها، سریال ها و آگهی های بازرگانی به تصویر بکشد. و برای ترویج فرهنگ اعتماد، توکل و خوش بینی به خداوند بانمایش برنامه های کارشناسی، نمایش ، مستند و نماهنگ همت گمارد.(68)
الگوسازی ازخانواده های پرجمعیت رسانه ملی می تواند در افزایش تمایل به فرزند آوری نقش داشته باشد یکی از اقدامات رسانه ملی در سال های حاکمیت سیاست تحدید موالید نشان دادن تصویری نامطلوب از خانواده های پرجمعیت بود. در برخی سریال هایی که در آن رفتار زنان در قالب طنز به نمایش درآمد نشان داده می شدکه تعدد. فرزندان چه گرفتاری ها و مشکلاتی برای پدر و مادرشان پدید می آورد. درحال حاضر رسانه ملی باید با اصلاح این رویکرد به شناسایی و معرفی خانواده هایی بپردازد که با وجود داشتن فرزندان متعدد به خوبی ازعهده تعلیم و تربیت آن ها برآمده و نسل شایسته ای راتحویل جامعه داده اند. (69)
یکی ازمشکلاتی که درسر راه فرزندآوری قرار دارد تغییر نگاه زنان به نقش مادر و همسری است . درگذشته زنان با مادرشدن هویت پیدا می کردند ولی امروزه تحصیلات و اشتغال به زنان هویت می بخشد . که یکی از پیامدهای ناگوار رواج اندیشه های فمنیستی است . این اندیشه ها موجب کم رنگ شدن نقش مادری و همسری در چشم دختران جوان ایرانی است. رسانه ملی می تواند بامعرفی زیبای دیدگاه اسلام درباره هویت زنانه ونقش و جایگاه مادری و همسری، بیان روایات واردشدهدرشأن زنان باردار از لحظه بسته شدن نطفه تا زایمان، تبیین نقش فرزندان صالح در سعادت اخروی پدران و مادران، تبیین مفاهیم رفاه، آسایش و سعادت در2 نگاه مادی و دینی، نقد و بررسی دیدگاه های فمنیستی در زمینه نقش مادری و همسری و بررسی آثار و پیامدهای رواج این دیدگاه ها در مغرب زمین ، این نگرش نادرست را اصلاح کند.(70)
در پایان رسانه ملی باید در سیاست گذاری های خود در زمینه فرهنگ سازی برای افزایش جعیت، بررسی و کارشناسی بحران ها ، آسیب ها و چالش های فرهنگی، اجتماعی،‌سیاسی، امنیتی، و اقتصادی ناشی از کاهش جمعیت و تبیین درست و مناسب آثار و پیامدهای این بحران ها برای مردم را در دستور کار خود قرار دهد. (72)
پی نوشت
1- نور/ 32
2- ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه ، تهران 1382، ج 9، ص 18
3- هود/ 6
4- محمدمحمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه ، ترجمه حمید رضا سیفی دارالحدیث، قم ، 1384، ج 1، ص 423 تا 427
5- همان جا
6- ناصرمکارم شیرازی، ج 12 ، ص 101
7- اسراء‌/31
8- ناصر مکارم شیرازی، ج 12، ص 101
9- محمد محمدی ری شهری، ج 1، ص 425
10- همان جا
11- طلاق /3
12- محمد محمدی ری شهری، ج1 ، ص 425
13- شیخ محمد بن حسن، حر عاملی ،‌وسائلالشیعه ، مکتب الاسلامیه ،تهران ،1383، ج 14، باب 17، ص35،34
14- محمد باقر مجلسی، بحارالانوار ،‌موسسه الوفا،‌بیروت، 1404 هـ . ق، ج 10، ص 110
15- ابراهیم امینی ، اسلام و تعلیم و تربیت ، موسسه بوستان کتاب ، قم ، 1384، ص 478
16- شیخ محمد بن حسن ، حرعاملی، ج 15، ص 98
17- حسن نوری طبرسی ، مستدرکالوسائل
18- محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه ، تهران ، 1388، ج 6، ص 49.
19- عبدالله جوادی آملی، مفاتیح الحیوه،أسراء ،‌ قم، 1391، ص 246
20- همان. ص 244
21- نحل / 72
22- ناصرمکارم شیرازی، ج 11،‌ص 315
23- اسراء‌/ 23
24- ناصر مکارم شیرازی، ج 12، 73
25- شیخ محمد بن حسن حرعاملی، ج 14، باب 1، صص 4و3
26- همان،‌باب 16، صص 34و 33
27- همان، باب1، ص 3
28- سید محمد حسنین طهرانی، رساله نکاحیه:‌کاهش جمعیت ضربه ای سهمگین برپیکر مسلمین، موسسه ی ترجمه و نشر دوره علوم و معارف اسلام ، مشهد، 1425 هـ . ق، صص 278و 276
29- توبه/ 69
30- سبأ/ 25
31- محمد باقرمجلسی، ج 74، ص 6
32- دهر/ 2
33- ابراهیم امینی، ص 166
34- محمد باقرمجلسی، ج 77، ص 115
35- شیخ محمدبن حسن حرعاملی ، ج 14، ص 29.
36- سید محمد حسین حسینی طهرانی ، ص 45.
37- ابراهیم امینی، ص 196
38- قریگورا، روانشناس تجربی کودک، ترجمه محمد تقی زاده ، ص 188
39- ابراهیم امینی ، ص 197
40- حسن نوری طبرسی، ج 2، ص 423.
41- رقیه حاتمی، مقاله نقش زن د رسازماندهی اقتصاد خانواده.
42- علی قائمی،‌نظام حیات خانواده در اسلام ،1384، ص 181
43- همان ، ص 192
44- ابن شعبه حرانی، تحفالعقول، موسسه ی نشر ا علام، قم،‌1429،‌ه .ق ، ص 79
45- محمدمحمدی ری شهری ، ج 1،‌ص 491
46- عباس پسندیده، رضایت از زندگی، دارالحدیث، قم، 1384
47- اعراف/ 31
48- ناصرمکارم شیرازی, ج 2, ص 41
49- فخرالدین طریحی, مجمع البحرین, کتابخانه مرتضوی, تهران, 1359, هـ . ق, ج 4, ص 384
50- علی اکبر ارشادی, دانشنامه امام علی(ع)(اقتصاد), به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه /تهران, 1382,ص 190
51- محمددشتی , نهجالبلاغه, ستادنماز جمعه تهران, 1385, حکمت 229, ص 677
52- محمدصادق غلام جمشیدی, اسراف در قرآن و حدیث, سازمان تبلیغات اسلامی, تهران, ص 250
53- محمودحائریان اردکانی, مدیریت خانه, دانشگاه الزهراء , تهران , ص212
54- علی اکبر ارشادی, ص 302
55- همان, ص305
56- همان, ص302
57- همانجا
58- محمودحائریان اردکانی, ص 199
59- سیدمحمدحسین حسینی طهرانی, ص101
60- همان, ص 114
61- سایت هم اندیشی( گفتگو با دکترابراهیمشفیعی سروستانی)
62- سایت سازمان تبلیغات اسلامی
63- سایت هم اندیشی
64- سایت سازمان تبلیغات اسلامی
65- سایت هم اندیشی
66- سایت خبرگذاری مهر,Mehr News Ajency
67- سایت سازمان تبلیغات اسلامی
68- سایت هم اندیشی
69- همانجا
70- همانجا
71- همانجا
72- همانجا
نتیجه
در صورت اطلاع خانواده ها از مطلوبیت کثرت فرزند در دین مقدس اسلام واز بین بردن علت هایی که سبب عدم انگیزه جوانان برای آوردن فرزندان متعدد می گردد می توان به زیاد شدن نیروی انسانی کارآمدو متعهد به اسلام و به تبع آن زیاد شدن جمعیت شیعه در ایران امیدوار بود.
پیشنهاد
1 گسترش ارزش های اسلامی در رابطه با ازدواج و زایمان با ترویج آیه های قرآنی و احادیث مربوطه در کتب درسی دانشگاهها و حرکت در جهت کاربردی شدن تعالیم اسلامی.
2بالا بردن سطح آگاهی مردم در مورد احکام شرعی مر بوط به سقط جنین و بستن لوله ها و تبعات بهداشتی-روانی آن.
3آموزش پزشکان متخصص زنان و زایمان با احکام شرعی مرتبط با سقط جنین و بستن لوله ها جهت گوشزد کردن آن به مراجعین.
4 حمایت گروهها و مؤسسه های اسلامی از زوج های جوان در امر ازدواج و فرزند آوری با دادن تسهیلات مادی
فهرست منابع
1- قرآن کریم
2- دشتی, محمد, نهجالبلاغه, ستاد اقامه نمازجمعه, تهران, 1385
3- کلینی, محمدبن یعقوب, اصول کافی, دارالکتب الاسلامیه, تهران, 1388, ج6
4- مکارم شیرازی, ناصر, و همکاران , تفسیر نمونه , دارالکتب الاسلامیه, تهران, 1382ج 12,11,9,2
5- حرعاملی, شیخ محمدبن حسن, وسائلالشیعه, مکتبه الاسلامیه, تهران1383, ج 14,15
6- مجلسی, محمدباقر, بحار الانوار, موسسه ی الوفاء , بیروت, 1404, هـ . ق, ج10,74,75
7- محمدی ری شهری, محمد (منتخب میزان الحکمه ,ترجمه حمیدرضاسیفی), دارالحدیث, قم, 1384
8- جوادی آملی, عبدالله (مفاتیح الحیوه), أسراء, قم, 1391
9- نوری طبرسی, حسن, مستدرکالوسائل, موسسه ی آل بیت, قم , ج 2
10- امینی, ابراهیم, اسلام و تعلیم و تربیت, موسسه ی بوستان کتاب, قم , 1384
11-حسینی طهرانی, سیدمحمد حسین, رساله نکاحیه: کاهش جمعیت ضربه ای سهمگین
12-حرانی, ابن شیعه, تحفه العقول, موسسه ی نشر اعلام, قم, 1429, هـ . ق
13-قائمی, علی, نظام حیات خانواد در اسلام, 1384
14-طریحی, فخرالدین, مجمع البحرین, کتابخانه مرتضوی, تهران,1359, هـ . ق
15-پسندیده, عباسی, رضایت از زندگی, دارالحدیث, قم, 1384
16-ارشادی, علی اکبر, دانشنامه امام علی(ع), به اهتمام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه, تهران, 1382
17- غلام جمشیدی , محمدصادق, اسراف در قرآن و حدیث, سازمان تبلیغات اسلامی, شرکت چاپ بین الملل,تهران
18- حائریان اردکانی, محمود, مدیریت خانه, دانشگاه الزهراء , تهران
19-حاتمی, رقیه , مقاله نقش زن در سازمان دهی اقتصاد خانواده
20- سایت هم اندیشی( گفتگو بادکتر ابراهیم شفیعیسروستای)
21- سایت سازمان تبلیغات اسلامی
22- سایت خبرمهرMehr News Ajency