موضوع: (( تاریخچه برائت از مشرکین ))
استاد : سرکار خانم حقیری
طلبه : زهرا جعفری تبار

چکیده
با عنایات خداوند متعال توفیق آن دست داد تا در زمینه تاریخچه برائت از مشرکین مطالبی گرد آوری گردید.برائت از مشرکین دوری جستن، اعلام انزجار و بیزاری طلبیدن از مشرکین بود که همواره در طول تاریخ در صدد اقدامات توطئه گرانه علیه دین مبین اسلام بودند تا به گمان خود بتوانند آن را نابود سازند . با توجه به تبلیغات رسانه های متداول در سراسر جهان و مکاتب و عرفان های نو ظهور دروغین ضد اسلام ناب محمدی ضرورتی حاصل می گشت تا مسلمانان جهان با برائت از مشرکین و تاریخچه آن بیشتر آشنا می شدند تا می دانستند که تنها با بیزاری از مشرکان می توان بر ضوابط و ارزش های اصولی اسلام پایبند ماند. مسلمانان باید می دانستند که بدون بیزاری جستن از دشمنان و مشرکین کم کم دیگر چیزی از اسلان باقی نمی ماند چرا که با توطئه های موشکافانه وریز بینانه مشرکان، مسلمانان هم در گرداب توطئه ها گرفتار می شدند و بدون آن که خود متوجه شوند از اصول اسلامی کناره گیری می کردند .

اما با یادآوری تاریخچه برائت از مشرکین این امر حاصل می گردید تا بار دیگر مسلمانان می توانستند در مقابل فراز و نشیب های زمانه شان با عنایت خداوند منان قد علم کرده و با آنان مبارزه کنند .پرداختن به تاریخچه برائت از مشرکین از آن جهت حائز اهمیت است که با مرور و دانستن آن می شد پند ها و عبرت های خوبی برای مسلمانان فراهم شود تا با به کار گیری آنها در حفظ و دفاع از دین آسمانی اسلام سهیم گردند .

هم چنین از زمان پیامبر تا کنون و حتی در آینده نیز باید برائت از مشرکین وجود داشته باشد تا باعث هوشیاری و آگاهی روز افزون مسلمانان گردد. در این مقاله سعی برآن بود تا بیشتر با استناد به آیات شیوای کتاب آسمانی قرآن به بیان مطالبی درباره تاریخچه برائت از مشرکین مطرح گردد که ان شاءالله حاصل شد . روش کار این مقاله اسنادی- کتابخانه ای بود که امیدوارم مورد قبول باری تعالی قرار گیرد.

کلید واژه : برائت، مشرکین.
مقدمه
به لطف خداوند عز و جل برآن شدم تا مطالبی را درباره تاریخچه برائت از مشرکین بیان نمایم. ابتدا معنای لغوی برائت که از لغت نامه های متفاوت جمع آوری شده بیان می شود.معنای برائت در لغت پاکی وبیزاری جستن است.اما معنای برائت در اصطلاح رفع امان است.در قرآن نیز به معنای بیزاری از مشرکان بیان شده است.هم چنین مفهوم برائت از دیدگاه بزرگان بیان می گردد.سپس به دسته بندی و توضیح تاریخچه برائت از مشرکین زمان آن و خاستگاه برائت پرداخته می شود. در آخر نتیجه بحث خواهد آمد.
باشد که با مطالعه این مطالب بینشی جدید حاصل شود تا مسلمانان بتوانند در برابر حمله های نامرئی کفار مقابله کنند.

إن شاءالله…
معنای لغوی برائت
درفرهنگ معین آمده:برائت به معنای 1- پاک شدن از عیب و تهمت، تبرئه شدن2- خلاص شدن از قرض ودین،رها شدن.3- اجازه4 -حواله5- رهایی، خلاصی6- بیزاری ،دوری7- پاکی (1)
در لغت نامه دهخدا نیز چنین اشاره شده: پاکی ذمه از وام و قرض.وارهیدگی ذمه از وام و دین (2)
راغب هم در «مفردات» می گويد: اصل واژه «برء» و «براء» و «تبرّي» به معناى كناره گيرى و بيزارى از هر چيزى است كه مجاورت و همیاری با آن ناپسند و مکروه و گلوگیر است.
راغب برائت را در افعال قرآنی به معنای بیزاری و انزجار و تنفر دانسته واضافه کرده که این واژه تماما در معنی بیزاری کننده به کار می رود.
خداوند متعال در قرآن مى فرمايد: أَنَّ اللّهَ برىءٌ مِنْ المُشرِكينَ و رسولُهُ (3) . در ترجمه هاى فارسى «برائت» به واژه «بيزارى» تعبير شده است و شايد اين واژه به خاطر بُعد احساسى و عاطفى آن، براى بيان معنا و مفهوم اصل برائت رسا و كافى نباشد.
برائت به معناى دورى جستن و كناره گيرى كردن و منزوى ساختنِ دشمن درزمان صلح،به منظور بازداشتن دشمن از سوء استفاده از روابط صلح آميز، برضد اسلام و امّت اسلامى، به شيوه اى مناسب وبا مقتضاى زمان، انجام مى گيرد.
برائت از مشركين، تعبيرى است قرآنى به مفهوم بيزارى و اجتناب از مشركين و دشمنان مسلمانان. (4)

—————————————————————————————————————————
(1): معین. محمد. فرهنگ فارسی. ج 1. باب بریء.
(2): دهخدا. علی اکبر. غت نامه دهخدا. ج 1. باب بریء.
(3): سوره توبه، آیه 3.
(4): ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل معروف به راغب اصفهانی. مفردات الفاظ قرآن. باب بریء.

معنای اصطلاحی برائت
برائت در معنای اصطلاحی ، با معناى لغوى آن بى تناسب نيست و در واقع، مفهوم برائت، از بيزارى كه يك امر قلبى و عاطفى باشد، فراتر رفته و مستلزم كناره گيرى، منزوى ساختن و طرد عمل مشركان و توطئه گران است و همانگونه كه مفسران گفته اند: به معناى سلب مصونيت و عدم تعهد در برابر مشركان و حتى جنگ با آنان مى باشد، چه، آنان آغازگر توطئه بوده و نقض عهد كرده و مهلت و مدت پيمانشان به پايان رسيده است. (1)

برائت در قرآن
برائت در قرآن به معنی بیزاری ، رفع امان ، انقطاع عصمت و بر طرف شدن تعهد و پیمان است (2) هم چنین به معنای اعلام بیزاری خدا و پیامبرش از شرک گرایان بوده وبه مفهوم دور افکندن پیمان آنان نیز هست .(3)
درمعنای وسیع تر به فعالیتهایی که در بُعد سیاسی حج به صورت اجتماعی انجام می گیرد نیز اطلاق می شود. در آیات مختلف قرآن گذشته از نکوهش شدید شرک و مشرکان ، بیان عاقبتِ شوم آنها، تأکید بر ضرورت گسستن پیوند از مشرکان ، توصیة جدّی به مقابله با آنان وبرائت انبیاء از مشرکان و اعلان بیزاری آنها تصریح شده است . از آن جمله میتوان به آیات زیر اشاره کرد:
آیاتی که عاقبت شوم مشرکان را بیان می کند:

—————————————————————————————————————————
(1) : جعفری.یعقوب.تفسیر کوثر.ج4.ص417.
(2) : همان.ص 416.
(3) : تفسیر مجمع البیان. شیخ طبرسی.ج 5.ص 476.

آیاتی که بر ضرورت گسستن پیوند از مشرکان تأکید دارند:
سور نساء :116- فصلت:6- احزاب:73- فتح:6- بینه:6.
سورانعام:116- دونس :105- حجر:94- قصص:6- روم: 31.
آیاتی که به مقابله جدی با مشرکان توصیه می کنند:
سورانعام:79- توبه:36.
آیاتی که برائت انبیاء از مشرکان وبیزاری آنان از شرک و موضوع له شرک را بیان میدارند:
سورانعام : 19، 78- توبه : 3، 114- هود: 35، 54- یونس : 41- شعرا: 216- زحرف : 26.

مفهوم برائت از نظر امام خمینی (ره)
اعلان برائت از مشرکین که از ارکان توحیدی و واجبات سیاسی حج است باید در ایام حج به صورت تظاهرات و راهپیمایی ، با صلابت و شکوه هرچه بیشتر و بهتر برگزار گردد.حجاج باید فریاد کوبنده برائت از مشرکین وملحدان استکبار جهانی ودر رأس آنان آمریکای جنایتکار را در کنار خانه توحید طنین اندازند و از ابراز بغض وکینه خود نسبت به دشمنان خدا و خلق غافل نشوند.(1)

مفهوم برائت از نظر مقام معظم رهبری- مدظله العالی-
برائت از مشرکین ، فرياد برائت از استكبار و ايادىحج و اجتماع عظيم بر گرد خانه‌ى توحيد، بايد آن مظاهر شرك را نفى كند و مسلمانان را از آن برحذر دارد. حج با اين مفهوم روشن و جلى است كه برترين جايگاه برائت از مشركين شناخته شده و خداى متعال از زبان خود و نبىّ مكرمش(ص)، اعلام برائت از مشركين را به روز
———————————————————————————————————-
(1) : امام خمینی (ره). روح الله. فریاد برائت. ص4.
حج اكبر موكول ساخته است؛ «و اذان من‌اللَّه و رسوله الى‌النّاس يوم الحجّ‌الاكبر انّ‌اللَّه برئ من‌المشركين و رسوله فان تبتم فهو خيرلكم و ان تولّيتم فاعلموا انّكم غير معجزى‌اللَّه و بشّرالّذين كفروا بعذاب اليم»(1) (بيانات در دیدار كارگزاران حج۱۳۷۳/۰۱/۳1) (2)

تاریخچه برائت از مشرکین
پیشینه تاریخی برائت از مشرکان به دو دوره تقسیم می شود: دوره پیش از اسلام و دوره اسلامی.

الف) دوره پیش از اسلام
به گواهى قرآن، برائت از مشركان در امت هاى پيشين نيز بوده و پيامبران آن امت ها اعلام برائت نموده اند، كه نمونه بارز اعلام برائت از مشركان در امت هاى پيشين، طبق فرموده قرآن، در چند جاست‌:
برائت حضرت ابراهیم (ع) :
قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ كَفَرْنَا بِكُمْ…(3)
« برای شما مومنان ابراهیم واصحابش مقتدایی نیکو هستند؛ آن گاه که به قوم مشرک خود گفتند : ما از شما و بت هایی که به جای خدا می پرستید به کلی بیزاریم … »
———————————————————————————————————
(1) : سوره توبه. آیه 3.
(2) : www.leader-khamenei.com
(3) : سوره ممتحنه، آیه 4.

طبق این آیه شریفه حضرت ابراهيم (ع) و يارانش قاطعانه برائت خود را از مشركان و بتهاىی که مورد پرستش آنها بود اعلام کردند .
برائت حضرت نوح (ع):
… أَنَا بَرِيءٌ مِمّا تُجرِمُونَ (1)
« … من از کفر و گناهان شما بیزارم.‌ »
حضرت نوح(ع) از اعمال و رفتار شرك آلود قومش تبرّى مى جويد و آن را اعلام مى كند.

برائت حضرت هود (ع) :
… إِنِّي أُشْهِدُ اللهَ وَاشْهَدُوا أَنِّي بَرِىءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ - مِنْ دُونِهِ فَكِيدُونِي جَمِيعاً ثُمَّ لاَ تُنْظِرُونِي.(2)
«… من خدا را گواه مى گيرم و شما هم شاهد باشيد كه من از این پس از خدایانی که غیر خدای یکتا به شرک می پرستید بيزارم . پس همگی برای من نقشه بکشید و به من مهلت ندهید.»
حضرت هود(ع) نیز از مشركان و معبودهاى آنان بيزارى مى جويد.حضرت هود (ع) براى اعلام برائت، هم خدا را گواه مى گيرد تا صدقى بر ادعايش باشد و هم قومش را تا از نفرت و برائت او از خدايانشان مطلع باشند و سكوت و عجز خدايان خود را در برابر تحدّى پيامبر الهى لمس كنند.

ب) دوره اسلامى
اگرچه اعلام برائت از مشركان، در امت هاى پيشين بوده است ولى با ظهور اسلام و بعثت پيامبر، اين امر در
———————————————————————————————————-
(1) : سوره هود، آیه 35.
(2) : سوره هود، آیه 54.55.

دين اسلام به اوج خود رسید اعلام عمومی «برائت از مشرکین » ، در تاریخ اسلام برای نخستین بار ، پس از نقض عهد مشرکینی بود که پس از فتح مکه (8 ه ق ) با پیامبر اسلام پیمان عدم تهاجم و دشمنی بسته بودند.(1)
در طول سال هایی که پیامبر اسلام در مدینه بود پیمان عدم تعرض بسته بود. تا وقتی که مشرکان بر پیمان خودپای بند بودند پیامبر اسلام نیر آن را محترم می شمرد ولی بسیاری از مشرکان به تدریج پیمان های خود را نقض کردند وبه دشمنان اسلام کمک نمودند .این بود که پیمان آن ها دیگر احترامی نداشت ومی شد آن را لغو کرد .(2)
در آیات نخست (ده آیه اول ) سورة توبه (برائت) به برائت از مشرکین اشاره شده است.روی سخن در این آیات با پیشوای بزرگ توحید ومردم مسلمان است و در حقیقت به آنان فرمان می دهد که از شرک گرایان و کافرانی که میان شما و آنان عهد و پیمان همزیستی است، همه را باطل و بی اساس اعلان کنید و از آنان بیزاری بجویید؛ چرا که خدا و پیامبرش از آنان به خاطر حق ستیزیشان بیزارند. به باور «زجاج» منظور این است که خدا و پیامبرش از بستن پیمان با آنان بیزارند؛ چرا که آنها پیمان خویش را می شکنند.
مفسران همگی این واقعیت را آورده اند که با فرود سوره توبه بر قلب با صفای پیامبر گرامی اسلام در مدینه آن بزرگوار ابوبکر را خواست و به او فرمان داد تا به سوی مکه برود و در هنگام مراسم حج آیات خدا را برمردم تلاوت کند. اما پس از ساعتی آیات را از او گرفت وبه امر مومنان حضرت علی (ع) سپرد تا ایشان
مسئول ابلاغ این آیات به مردم باشد.(3)
———————————————————————————————————
(1) : آیت الله مکارم شیرازی. ناصر. تفسیر نمونه. ج7. ص 281-288.
(2) : جعفری. یعقوب. تفسیر کوثر.ج 4.ص 418.
(3) : همان. ص 418-420.

مردم خود را برای چنین امری ، پس از سپری شدن ماههای حرام ، آماده سازند .به نظر برخی مفسران ، حج سال نهم را از آنرو «حج اکبر» می نامند که عزتِ کامل مسلمانان و ذلّت مشرکان در آن سال ظاهر شد .
در هر حال، اعلام برائت يكى از وقايع مهم تاريخ عصر رسالت، در اواخر عمر پيامبر بود كه بدين وسيله دولت اسلامى تثبيت شد و دعوت جهانى اسلام نيز آغاز گرديد و پيام ها و پيك هاى آن حضرت به سران همسایگان روانه شدند.
پس، بدين ترتيب در دوره پس از اسلام، بنيانگذار اعلام برائت از مشركين شخص رسول خداست. (1)
آرى! پيامبر(ص) با اين عمل خود، راهى را به مسلمانان نشان دادند تا روى پاى خود بايستند و سلطه كافران را بر خود نفى كنند، همانگونه كه قرآن نفى كرده است: لَنْ يَجْعَلَ اللهَ لِلْكافِرِين عَلَى الْمُؤْمِنِين سَبِيلا.(2)

نخستین اعلام برائت از مشرکین پس از اسلام
نخستین اعلام برائت از مشرکین پس از اسلام در زمان نزول آیات ابتدایی سوره مبارکه توبه بود.در آن هنگام پیمان هایی که مشرکان با پیامبر اسلام (ص) داشتند توسط نزول این آیات لغو شد.حضرت محمد (ص) برای ابلاغ این فرمان به مشرکان آن را به ابوبکر داد تا در موقع حج در مکه برای عموم بخواند. سپس حضرت علی (ع) رابه دنبال آن فرستاد وآن حضرت فرمان ابلاغ را در نیمه راه از ابوبکر گرفت وراهی مکه شد تا درایام حج آیات برائت را بر مردم مسلمان و حتی مشرکان بخواند. پس اولین اعلام برائت از مشرکان چنین رغم خورد.(3)
———————————————————————————————————-
(1) : آیت الله مکارم شیرازی. ناصر. تفسیر نمونه. ج7. ص 281-288
(2) : سوره نساء.آیه 141.
(3) : آیت الله مکارم شیرازی. ناصر. تفسیر نمونه. ج7.ص275.

زمان اعلام برائت از مشركين
از آنجايى كه نخستين اعلام برائت توسط پيامبر نسبت به مشركان، در ايام حج انجام گرفت و از آنجايى كه سنت و سيره نبوى جاويد است; لذا اين سنت نبوى در ايام حج به اجرا در مى آيد. گرچه اعلام برائت از مشركين مقطعى و موسمى نبوده بلكه هر مسلمانى بايد همواره در سراسر حيات خويش از مشركان برائت جويد و تنفر خويش را نسبت به آنان اظهار كند.

روز حج اکبر
اعلان برائت از مشرکین که د ر آیه اول سوره توبه نازل شده بود وتوسط امیر مومنان به مردم ابلاغ شد در روز حج اکبر (به تعبیر قرآن) اتفاق افتاد.در آیه سوم از همین سوره تعبیر حج الاکبر آمده است که روز این ابلاغ می باشد .آیه می فرماید :« این اعلامی از سوی خدا و پیامبر او بر مردم در روز حج اکبر است که خدا ورسولش از مشرکان بیزار هستند یعنی امانی که به آنها داده شده بود برداشته می شود.
منظور از روز حج اکبر طبق بعضی از روایات همان روز عید قربان سال نهم هجرت است که در آن سال مشرکان ومسلمانان با هم حج به جای آوردند واجتماع بزرگی از حاجیان تشکیل شده بود و مهلت چهار ماهه مشرکان از آن روز شروع شد.
اگر این مطلب را بپذیریم باید بگوییم که حج اکبر فقط آن سال بخصوص بود و بعدها دیگر تکرار نشدچون مشرکان دیگر در حج شرکت نکردند ولی در بعضی روایات آمده که روز حج اکبر روز عید قربان است از آن جهت که مراسم حج در آن تکمیل می شود واین در مقابل عمره است که در سایر روز ها به عمل می آید و حج اصغر است .اگر اسن احتمال را بدهیم تمام سال ها روز عید قربان روز حج اکبر خواهد بود. البته احتمال اینکه منظور از حج اکبر روز عرفه باشد نیز هست اما در روایات بسیاری روز عید قربان گفته شده است.(1)
—————————————————————————————————————————
(1) : جعفری. یعقوب. تفسیر کوثر.ج 4.ص 420.

چرا برائت در زمان حج مورد تأكيد بوده و هست؟
در این جا باید به ذکر دو دلیل اساسی اشاره کرد:
1- مناسب ترين موقعيت از نظر وضعيت زمانى و مكانى، براى رسيدن به اهداف و نتايج پربار اعلام برائت، سرزمين مقدس مکه و ايام نورانى حج است و اولويت سرزمين مکه بدان جهت است كه نخستين اعلام برائت توسط پيامبر نسبت به مشركان، در مکه انجام گرفت و مناسبت برائت با ايام حج نيز بدان جهت از اولويت زمانى برخوردار است كه حج مظهر تجلّى وحدت و حضور اقشار مسلمانان از سراسرجهان است.
2-تأكيد آيه 3 از سوره توبه; برائت را به خصوص در ايام حج و سرزمين حرم مورد تأكيد قرار داده است:(1)
« و این آیات ، اعلامی است از سوی خدا وپیامبرش به مردم در روز حج الاکبر(عید قربان یا روز عرفه) که خدا ورسولش از مشرکان بیزارند.(با این حال) اگر توبه کنید (ودست از شرک و کفر بر دارید) این برای شما بهتر است و اگر روی بگردانید، پس بدانیدکه (کاری از دست شما ساخته نیست و) هرگز نمی توانید خدا را ناتوان کنید وکافران را عدابی دردناک بشارت ده.» (2)
مضمون «اذان برائت »
با توجه به تعبیر «اَنَّ اللّه بَریٌ مِنَ المشرکین و رسولُهُ»(3) و آیات ِ بعدی سورة توبه دربارة مشرکان (11 ـ 28)، زراندوزان (34ـ35) و منافقان (50ـ57) - اشاره به آن دارد که این اعلامیه را نباید مقابلة مقطعیِ رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم با رفتار مشرکان پیمان شکن دانست ، بلکه این مضمون و نحوه ابلاغ ، بیان کننده یک اصل اسلامی و همیشگی است که خداوند آن را مقرر کرده تا روش سیاسی اسلام و مسلمانان را در مقابل
———————————————————————————————————-
(1) : عمد زنجانی .عباسعلی.در راه برپایی حج ابراهیمی .
(2) : قرائتی.محسن.تفسیر نور.ج 5.
(3) : سوره توبه.آیه 3.

مخالفانِ اصل توحید و ناقضان حقوق انسانی و مشروع مسلمانان ، روشن سازد. در واقع ، اعلان برائت ، در ردیف آیاتی است که در آنها برخورد عمومی جامعة اسلامی با کافران و مشرکان بیان شده و «ولایت » (نساء: 89)، «رکون » (هود: 113)، «تولّی ‘» (مائده : 51)، «سبیل » (نساء: 141) و «حُبّ» (آل عمران : 119) نسبت به آنها نفی و با اذان برائت ، جنبة سلبی و بیرونی توحید تبیین و تبلیغ شده است.

خاستگاه اصلى برائت
ديدگاه امام خمينى(قدس سره) در خاستگاه اصلى برائت از مشركان:
از دیدگاه امام خمینی (ره) خاستگاه اصلی برائت از مشرکان همان «اصل تولّى و تبرّى» است و ايشان هم اعلام برائت از مشركان را از «اركان توحيدى» مى دانند و مى فرمايند: «مگر تحقّق ديانت، جز اعلام محبت و وفادارى نسبت به حق و اظهار خشم و برائت نسبت به باطل است؟ حاشا كه خلوص عشق موحدين جز به ظهور كامل نفرت از مشركين و منافقين ميسّر شود و كدام خانه اى سزاوارتر از كعبه و خانه امن و طهارت و ناس كه
در آن هرچه تجاوز و ستم و استثمار و بردگى و يا دون صفتى و نامردمى است عملا و قولا پشت شود و در تجديد ميثاق «اَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ»(1)

(1) : امام خمینی (ره). روح الله. فریاد برائت. ص4.

نتیجه
با مطالعه مباحث ارائه شده اهمیت برائت از مشرکان توسط مسلمانان مشخص شد. مسلمانان باید در جهت این برائت تمام سعی و تلاش خود را بنمایند. چرا که طبق احادیث مومن با هوش و ذکاوت خود باید امور را تدبیر نماید. مومنان بایدبا بیزاری و برائت از مشرکین ، کفار و دشمنان اسلام ناب محمدی از این دین مبین الهی محافظت نمایند تا إن شاءالله با ظهور آخرین منجی عالم بشریت ، امام مهدی (عج) تمامی جهان پر از عدل و داد شود وواقعیت دین الله خود نمایی کند.
منابع

• قرآن کریم ترجمه مهدی الهی قمشه ای .
• تفسیر نور.جلد پنجم. حجة الاسلام والمسلمین محسن قرائتی. مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن. چاپ پانزدهم.1383.
• تفسیر نمونه.جلد هفتم. آیت الله ناصر مکارم شیرازی. انتشارات دارالکتب الاسلامیه. چاپ پانزدهم.1372.
• فریاد برائت.امام خمینی (ره).وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات.چاپ ششم.مرداد1366.
• در راه برپایی حج ابراهیمی.عباسعلی عمد زنجانی.سازمان حج و زیارت مشعر،تهران.چاپ اول.
• تفسیر کوثر. جلد چهارم. یعقوب جعفری.انتشارات هجرت.چاپ اول. پاییز 1377.
• ترجمه تفسیر مجمع البیان.ابو علی الفضل بن الحسن الطبرسی. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات. 1380.