موضوع:
راهکارهای فرهنگ بهبود تغذیه سالم
محقق:
خانم نادری
اسفند 93

چکیده
دین اسلام، دینی کامل است و هر فردی برای رسیدن به کمال نیاز به مرکب و سواری دارد و بدن انسان مرکبی است تا انسان به طور کامل به کمال برسد. همان طور که روح انسان نیاز به تغذیه دارد و احادیث و روایات زیادی درباره ی تغذیه روح وجود دارد تا به آرامش برسد مانند نماز، روزه، دعاها و مناجات ها جسم انسان هم نیاز به تغذیه دارد تا به طور صحیح وظیفه خود را انجام دهد و این تغذیه باید سالم باشد در غیر این صورت نه تنها انسان نمی تواند به وظیفه خود عمل کند بلکه از راه اصلی انحراف پیدا می کند.
در این مجموعه ابتدا به اهمیت تغذیه پرداخت شده و توصیه های اسلام درباره ی تغذیه بیان گریده است. در ادامه راهکارهای فردی و اجتماعی برای بهبود فرهنگ تغذیه سالم ارائه شده است.
کلید واژه:فرهنگ، تغذیه، تغذیه سالم، تغذیه ناسالم

باگسترش دانش، ارتباط کیفیت و میزان تغذیه باتکامل جسم و ذهن و اندیشه پیش از پیش آشکار شده است.نحو ه ی تغذیه در دوره هایی از سیر تکامل و رشد به قدری مهم و تاثیر گذار است که عامل مهمی در سلامتی و یا بیماری انسان به شعار می رود. تغذیه صحیح، لازمه زندگی سالم افراد، در یک خانواده است و دوران جوانی و آغاز تشکیل خانواده، زمان مناسبی برای آموزش تغذیه است.
برای داشتن تغذیه ای سالم و کافی، لازم است تاهمه ی اعضای خانواده بدانند که چه موادغذائی را، به چه میزان مصرف کنند، نکته ی دیگر که باید به آن توجه داشت. آن است که بدن ما در دوران های مختلف زندگی نیازهای غذائی خاصی دارد که آشنایی با تامین ساده و آسان این نیازها ما را ازبدن سالم و زندگی بهتری بهره مند خواهد ساخت.
این نوشته توصیه های کاربردی را به شما کمک می کند تا بتواند اقدامات موثری در جهت بهبود تغذیه ی خود و اعضای خانواده تان انجام دهید. همچنین با ارائه راهنمای غذایی مناسب برای یک فرد عادی و نیز دوران های مختلف زندگی به سوالات جواب می دهد.

معنای لغوی تغذیه
در لغت: تَغَذّ(باب اِغتذی)، تغذیه شد، غذا خورد، تامین شد، تدارک شد.(1)
در اصطلاح: غذا به ماده ی جامد یا مایعی گفته می شود که پس از خوردن، موادمفید آن جذب بدن شده، برای نگهداری بافت های بدن رشد و نمو ، تولیدمثل، سلول، تنظیم واکنش های حیاتی، ایجاد حرارت و انرژی در بدن به مصرف می رسد به عبارت دیگر غذا، ماده ای است که پس از ورود به داخل بدن موجود زنده آن را قادر به رشد می کند و سبب حفظ سلامتی فرد می شود. هر موجود زنده با رشد خود، به مواد در بدن خود می افزاید این مواد باید از خارج از بدن ، یعنی غذاها تامین شود زیرا بدن موجود زنده قادر به ساختن این مواد نیست، علاوه بر رشد ، هرموجود زنده برای نگهداری وضع بدن خود در حال تعادل به غذا نیاز دارد.و به طور مرتب باید انرژی مورد نیاز را دریافت کند.(2)
تغذیه سالم
مواد غذایی لازم برای بدن، شامل پروتئین ها، هیدرات های کربن، چربی ها، ویتامین ها و مواد معدنی می باشند. غذاهایی که به طور روزانه مصرف می کنیم از مواد غذایی که به آن اشاره شد تشکیل شده اند. تغذیه صحیح به معنی خوردن و دریافت مقدار لازم و کافی از هرکدام از این مواد غذایی می باشد.
این مقدار لازم و کافی یا همان نیازهای تغذیه ای در افراد مختلف با یکدیگرتفاوت دارد.سن، جنس، میزان فعالیت فرد، شرایط محیطی و سلامت یا بیماری از عواملی هستند که موجب بروز این تفاوت ها می شوند.(3)
آداب غذا خوردن
طبق آیات و روایات موقع غذا خوردن بایستی:
1- لقمه را کوچک برداشت
2- غذا را کاملاً جوید
3- موقع خوردن به صورت دیگران نگاه نکرد
4- غذای خیلی داغ نخورد
5- در غذا فوت نکرد بلکه گذاشت تا خود سرد شود
6- با چاقو نان را تکه نکرد
7- سر سفره دست خود را جلوی دیگران دراز نکرد و ازجلوی دیگران بر ندارد
8- ابتدای غذا خوردن«بسم الله الرحمن الرحیم» گفت
9- بعد از گرسنه شدن غذا خورد
10- قبل از سیر شدن دست از خوردن کشید(4)
11- خوردن نمک قبل و بعد از غذا
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: « رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به علی(علیه السلام) فرمودند: «ای علی! غذا را با نمک آغاز کن و با آن به پایان رسان که هرکس چنین کند از 72 نوع از انواع بلا در امان است که از آن جمله جنون و جُذام وپیسی می باشد و همچنین از ایشان روایت شده است:
هرکس در اول و آخر غذا نمک بخورد لکه های سیاه و سفید صورتش برطرف خواهد شد.
نمک به دلیل داشتن اسید بهترین داروی ضدعفونی کننده است، چرا که هیچ نوع میکروبی نمی تواند در نمک رشد و نمو و زندگی کند.(5)
موادغذایی و خوراکی که در وعده ها و میان وعده های غذایی باید گنجانده شود:
1- گوشت
و چهار پایان را آفرید در حالی که در آن ها برای شما وسیله پوشش و منافع دیگری است و از گوشت آن ها می خورید.(6)
امام صادق (علیه السلام) می فرماید:« گوشت باید هر سه روز یک بار خورده شود نه بیش از این.(7)
برشما باد خوردن ماهی که اگر بی نان بخورید کافی است و اگر با نان بخورید گوارا است.(8)
2- سبزیجات
و زمین را شکافتیم و در آن دانه ها، انگور، سبزی های خوردنی، زیتون، خرما، باغ های درخت و میوه و علف را رویاندیم تا شما و چهار پایان نتان از آن بهره ببرند.(9)
هرچیزی را زینتی است و زینت سفره ، سبزی است.(10)
3- گروه نان و غلات
اصل معاش آدمی و زندگی او نان است و آب. (11)
4- میوه ها
و اوست که باغ هایی نیازمند دار بست و بی نیاز از داربست را آفرید و درخت خرما و کشتزارهایی باطعم های گوناگون و زیتون و انار، همانند و درعین حال ناهمانند آفرید تا وقتی ثمره آوردند از آن ها بخورید و در روز درو، حق آن ها را نیز بپردازید و اسراف نکنید که خدا اسراف کاران را دوست ندارد.(12)
مرد باید از هر میوه ای( میوه متداول) برای خانواده اش تهیه نماید.(13)
شیر
امام علی(علیه السلام) می فرماید:« شیر گاو دارو و درمان است.(14)
برای شما در چهارپایان عبرتی است از شیری که در شکمشان است سیرابتان می کنیم و از آن ها سود های بسیاری می برید و از آن ها می خورید.(15)

فواید ظاهری کم خوری
الف- سلامت تن
پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود:« مادر همه داروها، کم خوری است.(16)
امام رضا(علیه السلام) فرمود:« بدن همانند زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آب دهی به آن مراقبت شود به گونه ای که آب نه بیشتر از نیاز به آن برسد نه آن را غرق کند نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به خشکی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد و خرابی اش بیشتر می گردد و کشت آن برکت می یابد، اما اگر از آن غفلت شود به تباهی می گراید. علف هرز در آن می روید.
بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشیدنی چنین است(پس) سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن ریشه گسترده بنگر که چه چیز با تو و معده ات سازگار است و تن تو با چه چیز نیرو می گیرد و چه خوردنی و نوشیدنی برای بدنت سالم تر است همان را برای خویش مقررّ بدار و خوراک خود گیر. (17)
ب- شادابی چهره
پیامبرخدا (صلی الله علیه وآله) فرمود:« برادرم عیسی از شهری گذر کرد که در آن مرد و زنی به یکدیگر فریاد می کشیدند، پرسید شعارا چه شده است؟ مرد گفت: ای پیامبر خدا ! این زن من است و اورا مشکلی نیست، زنی رستگار است، اما دوست دارم از او جدا شوم عیسی(علیه السلام) گفت: به هرحال به من بگوی او را چه می شود؟ مرد گفت: بی آن که کهنسال باشد چهره اش بی طراوت است گفت: ای زن آیا دوست داری دیگر بار چهره ات با طراوت شود؟ زن گفت: آری به او گفت: چون غذا می خوری از سیرشدن حذرکن، زیرا اگر غذا بر سینه سنگینی کند و از اندازه افزون شود طراوت چهره از بین می رود. آن زن چنان کرد و دیگر بار، چهره اش طراوت یافت.(18)
ج- طول عمر
لقمان(علیه السلام) فرمود:« مگر خوراک انسان اندک باشد، زیاد زنده می ماند.(19)
مفرّات پرخوری
پرخوری و چاقی احتمال ابتلا به بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی، عروقی، افزایش چربی های خون، فشار خون بالا، دیابت، ناراحتی مفاصل، و… را افزایش می دهد همچنین باعث می شود فرد از نظر ظاهری دارای هیکلی نامناسب شود که هنگام حضور در جمع افراد از نظر روانی دچار اضطراب و ناراحتی گردد.
آیین اسلام نیز انسان را از پرخوری نهی و اعتدال در خوردن غذا را توصیه کرده است که منظور از اعتدال مصرف غذا، به قدر نیاز و احتیاج بدن است(20)
رعایت اعتدال در خوردن غذا کم خوری غیر از تاثیر به سلامت جسمی افراد بر سلامت روحی آن ها نیز موثر است.
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
« زندگی را برای خوردن مخواه بلکه خوردن را برای زندگی بخواه.(21)
و به قول سعدی:
خوردن برای زیستن و فکر کردن است تومعتقد که زیستن از بهر خوردن است
پیامبرخدا( صلی الله علیه و آله) فرمود:
« هرکس که خداوند را بسیار تسبیح گوید و به بزرگی یاد کند و در عوض، مقدار کم بخورد و بیاشامد و بخوابد، فرشتگان مشتاق او می شوند.(22)
راهکارهای فردی بهبود تغذیه
10نکته برای داشتن یک وعده غذای عالی:
داشتن انتخاب های غذایی مناسب برای سبک زندگی سالم می تواند به اندازه ی استفاده از 10 نکته زیر ساده باشد. از ایده های موجود در لیست زیر برای ایجاد تعادل در کالری های مصرفی و دریافتی، برای انتخاب مواد خوراکی که باید بیشتر بخورید و برای کنار گذاشتن مواد غذایی که باید کمتر مصرف نمایید استفاده کنید.
1- بین کالری های مصرفی خود تعادل ایجاد کنید.
به عنوان اولین گام در کنترل وزن خود تعیین کنید که به چه مقدار کالری روزانه نیاز دارید. برای این منظور می توانید از کارشناسان تغذیه کمک بگیرید. داشتن فعالیت بدنی نیز می تواند به ایجاد تعادل در کالری کمک کند.
2- از غذای خود لذّت ببرید، اما کمتر بخورید
هنگام خوردن غذا، از آن چه مصرف می کنید کاملاً لذت ببرید.سریع غذا خوردن یا بدون توجه غذا خوردن ممکن است باعث شود که کالری های زیادی را وارد بدن خود نمایید.
قبل از وعده ها، درطول غذا خوردن و پس از آن به نشانه های گرسنگی و سیری در خود توجه داشته باشید. از آن ها استفاده کنید تا بتوانید تشخیص دهید که چه زمانی باید بخورید و چه زمانی باید از غذا خوردن دست بکشید.
3- از خوردن غذاهای حجیم پرهیزکنید
از یک بشقاب، کاسه یا لیوان کوچک تر استفاده کنید، قبل از خوردن، مقداری غذا در ظرف خود بکشید هنگام خوردن غذا خارج از خانه، مواد غذایی کوچک تر را انتخاب کنید، غذای خود را باهم مقایسه کنید، یامقداری از غذا را با خود به خانه ببرید.
4- غذاهایی که بیشتر بخورید
سبزیجات، میوه، غلات کامل و لبنیات بدون چربی یا 1٪ چربی را بیشتر مصرف کنید. این غذاها حاوی مواد مغذی هستند که شما برای سلامتی به آن ها نیاز دارید. ازجمله پتاسیم ، کلسیم و ویتامین دود فیبر، مبنای میان وعده های خود را بر مصرف این مواد قرار دهید.
5- نیمی از بشقاب خود را با میوه ها و سبزیجات پرکنید.
سبزیجات قرمز- نارنجی یا بابرگ های سبز تیره مثل گوجه فرنگی، سیب زمینی شیرین و کلم بروکلی را همراه با سایر سبزیجات برای وعده های خدا انتخاب کنید به عنوان غذای اصلی یا همراه غذا یا به عنوان دسر از میوه ها استفاده کنید.
6- از شیر بدون چربی با1٪ چربی استفاده کنید.
انواع شیر کم چربی ، یا بدون چربی به اندازه شیر کامل حاوی کلسیم و مواد مغذی ضروری دیگری هستند اما در عین حال کالری و چربی اشباع کم تری نیز در آن ها وجود دارد.
7- نیمی از غلات معرفی خود را با غلات کامل جایگزین کنید.
برای این که بیشتر غلات کامل مصرف کنید، یکی از انواع محصولات تهیه شده از غلات کامل را به جای یک محصول تسویه شده جایگزین نمایید.مثل خوردن نان کامل گندم به جای نان سفید یا برنج قهوه ای و به جای برنج سفید .
8- غذاهایی که باید کم تر مصرف کنید.
مصرف مواد غذایی حاوی چربی های جامد، قندهای افزوده و نمک را کاهش دهید.این مواد خوراکی عبارتند: از کیک ها، بستنی، آب نبات، نوشیدنی های شیرین شده، پیتزا و گوشت های چرب مثل رنده سوسیس، کالباس و هات داگ، فقط گهگاه از این مواد غذایی استفاده نمایید و آن ها را از برنامه روزانه خود حذف کنید.
9- سدیم موجود در غذاها را مقایسه کنید
با استفاده از برچسب غذاها، انواع کم سدیم مواد غذایی مختلف مثل، سوپ ها، نان ها و مواد غذایی منجمد را انتخاب کنید. کنسروهایی را انتخاب کنید که دارای عناوینی هم چون«کم سدیم» یا «بدون نمک افزوده» می باشند.

به جای نوشیدنی های حاوی قند، آب بنوشید
با نوشیدن آب یا نوشیدنی های شیرین نشده، کالری دریافتی خود را کاهش دهید، نوشابه های گازدار ، نوشیدنی های انرژی زا و نوشابه های ورزش از جمله منابع اصلی قند و کالری اضافی در رژیم های غذایی هستند.(23)
الگوی تغذیه سالم از هرم غذایی تا دیگر معیارهای غذایی گسترده شده و می تواند برای والدین بسیار گیج کننده باشد لذا جای تعجبی وجود ندارد اگر والدین نیازمند رهنمودهایی برای درک بهتر مفهوم تغذیه سالم باشند.
در اینجا10 قانون کلیدی تغذیه، که در زندگی روزمره قابل اجراست ، به شما ارائه می گردد:
1- والدین می بایست منابع غذایی در دسترس کودکان را کنترل کنند: می بایست خودتان در مورد غذاهایی که خریداری می کنید و در منزل به کودکانتان ارائه می کنید تصمیم بگیرید و اجازه ندهید کودکان نظرشان را به شما تحمیل کنند.
اگر چه کودکان اغلب برای در خرید غذاهایی که ارزش غذایی کمتری دارند اصرار می کنند، ولی والدین هستند که باید مسئولیت انتخاب غذاهایی که به طور منظم در منزل ذخیره می کنند را به عهده بگیرند. اگر خوراکی ای که کودکتان بدان علاقه دارد کاملا مغذی نیست می توانید برای یک باره(و یا به ندرت) آن خوراکی را برایش بخرید تا او احساس ممنوعیت و محرومیت شدید نکند.
2- کودکان شما از بین غذاهایی که به آن ها ارائه می کنید، غذایی مورد علاقه خود را انتخاب می کنند:
به هر حال کودکان هم می بایست نظر خودشان را بگویند به کودکانتان اجازه دهید که خودشان از بین گزینه هایی که به آن ها ارائه می کنید غذایی را انتخاب کرده و میزان آن را تعیین کنند. اگر چه ظاهراً ممکن است چنین به نظر برسد که آزادی زیادی را به کودک می دهید ولی اگر شما از قانون اول پیروی کرده باشید(یعنی تنها غذاهای سالم را خریده باشید)، پس کودک شما نیز تنها از بین همان غذاهای سالم اجازه انتخاب خواهد داشت.
3- این تفکر غلط را که کودکتان باید تمام محتویات ظرف غذایش را بخورد و ظرف غذا خالی گردد، را از ذهنتان دور کنید:
اجازه دهید که هر زمان که کودکتان حس کرد به اندازه کافی خورده است، غذا خوردن را ترک کند. اغلب والدین با این عقیده که کودک باید تمام محتویات ظرف غذایش را بخورد فرزندانشان را بزرگ می کنند در حالی که این کار باعث می شود تا کودکان نتوانند در هنگام سیر شدن به ندای سیری بدنشان پاسخ دهند و یاد نمی گیرند که در هنگام سیر شدن باید دست از غذا بکشند و در نتیجه ممکن است در طی زمان کودکان مستعد به پرخوری و اضافه وزن گردند.
پس اگر کودکان به احساس سیری شان توجه کنند و به آن پاسخ دهند کمتر احتمال دارد که به پرخوری مبتلا گردند.
4- آموزش تغذیه سالم به کودکان را از سنین کم شروع کنید:
ذائقه های غذایی به سرعت در کودکان شکل می گیرند و لذا از ابتدا، غذاهای متنوع را به کودک ارائه دهید.شکل گرفتن دوست داشتن و یا دوست نداشتن غذاها حتی ممکن است از سنین شیرخوارگی شروع گردد.
ممکن است لازم باشد که یک غذای جدید را برای چندین بار به کودک ارائه کنید و پافشاری کنید تا سرانجام کودک آن را بپذیرد. کودک را هرگز مجبور به خوردن غذایی نکنید.
5- لیست غذایی کودکتان را بازنویسی کنید:
چه کسی گفته که کودکان تنها مایلند که پیتزا و ساندویچ ها و ماکارونی و پنیر و … را بخورند؟ وقتی باکودکتان به خارج از منزل می روید به آن ها اجازه دهید تا غذاهای جدیدی را نیز امتحان کند، ممکن است از مشاهده تمایل فرزندتان به تجربه کردن غذاهای جدید شگفت زده گردید .
می توانید با اجازه دادن مصرف مقادیر کمی از غذایی که سفارش داده اید و یا سفارش یک پیش غذا برای کودک خردسال، او را با غذاهای جدیدتر آشنا کنید.
6- حساب محتوای کالری نوشیدنی های مصرفی کودکتان را داشته باشید: نوشابه ها و آبمیوه های صنعتی شیرین معمولا کالری اضافه دارند. آب و شیر از بهترین نوشیدنی ها برای کودکان هستند. آبمیوه طبیعی(با درجه خلوص100٪) نیز یک نوشیدنی خوب برای کودکان به شمار می آید ولی کودکان به مقادیر زیاد از آبمیوه نیاز ندارند و مصرف یک لیوان آبمیوه در روز برای یک کودک پیش دبستانی کافی است.
7- شیرینی جات را در جایگاه خودشان قرار دهید:
هر از چندگاهی مصرف شیرنی جات برای کودکان مناسب است ولی نباید انگیزه اصلی کودک از خوردن غذا یا شام به خاطر دسرهای شیرین همراه غذا باشد.
اگر دسرهای شیرین انگیزه ای برای خوردن شام گردند در این صورت کودک مصرف کیک و شیرنی جات را به مصرف سبزی و سالاد در کنار غذا ترجیح می دهد. سعی کنید در مورد غذاها بی طرف بافی بمانید و نسبت به دسرهای شیرین علاقه نشان ندهید.
8- از غذا به عنوان راهی برای ابراز علاقه به کودکان استفاده نکنید: سعی کنید به جای ارائه خوراکی های خوش طعم، از راه ها ی بهتر دیگری برای گفتن دوستت دارم و ابراز علاقه به کودکتان استفاده کنید. وقتی از غذا به عنوان جایزه و راهی برای ابراز توجه به کودک استفاده گردد در این صورت ممکن است منشا بروز این رفتار غلط در کودک گردد که کودک از غذا و خوراکی به عنوان راهی برای نوازش و در آغوش گرفتن و توجه کردن به احساسات کودک و… برای نشان دادن علاقه تان استفاده کنید.
9- کودکان از شما تقلید می کنند و شما الگوی فرزندانتان هستید: سعی کنید یک الگوی غذایی خوب برای فرزندتان باشید و تغذیه سالمی داشته باشید. وقتی در حال آموزش عادات رفتاری صحیح به فرزندتان هستید. سعی کنید تا حد امکان خودتان نیز بهترین نمونه از آن رفتارهای غذایی صحیح باشید برای مثال میان وعده های سالم انتخاب کنید، سر سفره غذایتان را صرف کنید و نظم وعده های غذایی تان را حفظ کنید و هیچ وعده غذایی ای را حذف نکنیدو…
10- مدت زمان استفاده از تلویزیون و کامپیوتر را محدود کنید: با محدود کردن مدت زمان تماشای تلویزیون و کامپیوتر به نوعی از مصرف میان وعده های فراوان نیز اجتناب می کنید و مشوق کودکتان در افزایش فعالیت بدنی باشید.
همچنین بررسی ها نشان داده اند که درصد چربی بدنی در کودکانی که زمان تماشای تلویزیون را محدود کرده اند کاهش یافته است.
وقتی زمان تماشای تلویزیون و کامپیوتر در کودکان محدود گردد در نتیجه آن ها تفریحات فعال تری را می یابند.
محدود کردن زمان تماشای تلویزیون به این معنا است که زمان بیشتری برای فعالیت و جنب وجوش در کنار یکدیگر خواهید داشت.
پی نوشت
1- روحی البعلبکی، ترجمه محمد قاموس، المورد، چ پنجم، امیر کبیر، تهران 1385، ص 314.
2- حبیب ،هدایت سیمین، آموزش تغذیه در خانواده، وثوق، ص 9.
3- سایت www.nums.de.ir
4- سایت شبه بهداشت و درمان شهرستان مرند.
5- Porseman.org/g/show
6- سوره نحل، آیه 5.
7- کافی 511/5
8- امام موسی کاظم(علیه السلام)، بحارالانوار، ج 65، ص207
9- سوره عبس، آیات 27تا 32.
10- امام صادق(علیه السلام)، بحار الانوار، ج66، ص 199.
11- همان، ج3، ص87.
12- سوره انعام، آیه 141.
13- امام صادق(علیه السلام)، کافی، ج5، ص511
14- سوره نحل، آیه 5.
15- سایت دنیای تغذیه 95
16- مواعظ العددیّه، ص 213.
17- بحارالانوار، ج92، ص310.
18- همان، ج14، ص320.
19- المواعظ العددیّه، ص 710.
20- سایت شبکه بهداشت و درمان مرند.
21- شرح نهج البلاغه، ج20، ص 33
22- تنبیه الفواطر، ج2، ص116.
23- روش درستی برای تغذیه سالم در پیش بگیریدwww.sibita.com
منابع
1- آموزش تغذیه در خانواده، دکتر حبیب هدایت سیمین، وقوق
2- روش درستی برای تغذیه سالم در پیش بگیریدwww.sibita.com
3- Porseman.org/g/show
4- سایت www.nums.de.ir
5- مژده، پورحسینی، اولین قانون تغذیه، هاجر، بهار1388.
6- سلیمان، قاسمی، آموزه های دینی و سیره معصومان، موسسه آموزشی- پرورشی امام خمینی(ره)، ج اول، پاییز1388.