موضوع:
ضرورت حضور زن در اجتماع
محقق:
فرانک رحیمی
بهار 1389

چکیده
موضوع مقاله حاضر به بررسی ضرورت حضور زن در اجتماع می پردازد استحکام و پیشرفت جامعه در گرو فعالیت زنان و مردانی است که پابه ­پای هم با درایت کامل به ایفای وظایف خود می­ پردازند. این مقاله با هدف رسیدن به جامعه ی مطلوب و آرمانی با استناد به قرآن و روایات به ضرورت حضور زن در اجتماع اشاره می­کند. و سپس به تأثیر ظهور اسلام در ارتباط با جواز حضور زن در اجتماع اشاره می­کند.
در ادامه لزوم این حضور و نقش ­هایی که یک زن می­تواند در جامعه بر عهده بگیرد و هم چنین به تأثیرات حضور وی می پردازد.
کلید واژه: زن، جامعه

با حمد و سپاس ذات اقدس اله!
انسان موجودی طبیعتاً اجتماعی است و نمی­تواند امور خود را به تنهایی انجام دهد و نیازمند برقراری ارتباط با دیگران است. از سویی اگر بخواهیم جامعه­ای قدرتمند و ایده­آل و انسان­هایی کامل داشته باشیم باید همه ­ی آحاد بشر را به طور یکسان و مساوی در سرنوشت جامعه سهیم و شریک بدانیم.
از جمله مباحثی که امروزه پرداختن به آن در جهت استحکام کشور و بقای آرمان­ های انقلاب اسلامی مؤثر است بحث ضرورت حضور زن در جامعه می­ باشد. در مقاله­ ی حاضر سعی بر آن شده تا نیاز مبرم جامعه­ ی امروز به حضور زن بیان گردد.
حضور زن در اجتماع از دیدگاه قرآن
قرآن مجید، راجع به اینکه مرد و زن هر دو پایه ­گذار نظام آفرینش هستند مطالبی گفته است.[1]
در سوره ­ی مبارکه توبه چنین آمده است؛ «مردان مؤمن و زنان مؤمن برخی بر برخی ولایت (سرپرستی) دارند به معروف یکدیگر را امر می­کنند و از منکر باز می­دارند و نماز می­گذارند و زکات می­دهند و از خدا و پیامبرش فرمان می برند، خدا اینان را رحمت خواهد کرد. خدا پیروزمند و حکیم است».[2]
در این فرموده­ی خداوند، زنان چون مردان دارای مسئولیت بزرگ سرپرستی، ولایت و مدیریت اصلاحی می باشند: از این­رو، به هدایتگری و امر و بازدارندگی از زشتی­ ها و ناهنجاری­ ها می ­پردازند.
با گستردگی مفهوم منکر و معروف در اسلام، گستره­ی دخالت­ های اجتماعی زن روشن می­شود. بنابراین در همه­ ی عرصه ­هایی که مردان می­توانند دخالت کنند، زنان نیز می­توانند دخالت کنند.[3]
امر به معروف و نهی از منکر اساس و شالوده اجرای همه احکام و دستورات دین اسلام است؛ زیرا بدون این وظیفه جمع ی همه احکام معطل می­ماند. این مسئولیت به نهاد گروه یا افراد خاصی اختصاص ندارد بلکه به صراحت بر عهده­ ی همه زنان و مردان مسلمان که واجد شرایط آن هستند نهاده شده است.[4]
بنابراین مردان و زنان مؤمن با همه­ ی کثرت و پراکندگی افراد، در حکم یک تن واحد می­ باشند که بعضی از ایشان امور بعضی دیگر را عهده­ دار می­شوند.[5]
خداوند حکیم لزوم ارتباط اجتماعی زنان و مردان را در این آیه ­ی کریمه مطرح نموده و نقش سرپرستی متقابل زنان و مردان بر یکدیگر را از ضروریات هر جامعه اسلامی انسانی عنوان فرموده است.[6]
از سویی در قرآن شریف داستان­ های فراوانی ذکر شده است که هدف از بیان این قصه ­ها تنها بیان نقل تاریخ نیست بلکه بیان نکته ­های برجسته­ای است که در آن داستان وجود دارد. یکی از قصه­ هایی که قرآن بیان فرموده است داستان ملکه­ ی سبا است. قرآن این داستان را بدون اینکه هیچ انتقادی از آن کرده باشد - که چرا مردم، زنی را به پادشاهی انتخاب کردند - نقل می­کند. معلوم می­شود که مخالفت با این امر ندارد. و از آن زن به عنوان مسئول جامعه ­ای که دارای تدبیر زیاد است و کیاست و سیاست دراست است یاد می­کند.[7]
ضرورت حضور زن در اجتماع از دیدگاه روایات
پیامبر اکرم (ص) می ­فرمایند: زنان خود را از رفتن به مساجد مانع نشوید، مشروط بر اینکه بدون زینت و به دور از خود نمایی انجام بگیرد.
مرحوم صدوق شیخ ابوالنصر عیاشی از علمای سده سوم هجری در تفسیر العیاشی از طریق جابر جعفی از امام محمد باقر (ع) حدیثی درباره حضرت ولی­عصر نقل کرد: چون حضرت مهدی (عج) به مکه تشریف بیاورند و میان رکن و مقام نماز می­گذارند، ما از خدا و از مسلمانان یاری می ­طلبیم و 313 نفر گردآیند که در میان آنان 50 زن هست.[8]
این موضوع نقش اجتماعی زنان را در آینده می­رساند، بویژه با توجه به این که هسته­ ی نخستین یاران امام موعود (عج)، از فهم و درک و دین باوری و دین ­شناسی ژرفی برخوردارند، و شخصیت­های ممتاز و استثنایی هستند و شرکت در این گروه، دانش و بینش و توان فکری و علمی و قدرت روحی ویژه­ای را می­طلبد.
ابوبصیر گوید: به امام صادق (ع) گفتم: فدایت گردم در آن روزگار (روزگار ظهور) مؤمنانی جز یاران مهدی (عج) وجود ندارند؟ امام فرمود: آری مؤمنانی جز آنان هستند، لیکن آن گروه که با قائم (عج) هنگامی که قیام می­کند کار می­کنند، زبدگان و قاضیان و حکم­ گزاران و فقیهان و دین­ شناسان هستند…
بر اساس ضرورت آمادگی برای دوران ظهور – دست کم در جامعه­ی منتظر – زنان پیش از ظهور باید در پهنه ­ی ژرف­شناسی دین و درک درست از مدیریت­های اجتماعی و زمامداری، گام بگذارند و آمادگی­ ها و تناسب­ هایی در این سطح در خویش پدید آورند، تا بتوانند در آن دگرگونی و انقلاب بزرگ جهانی، شرکت کنند.[9]
از روایات یاد شده می­شود استفاده کرد که حضور زن در عرصه­ ها ی اجتماعی از قبیل پرداختن آنان به کار و تلاش و رسیدگی به نیازهای اجتماعی و ضرورت­ های آن نه تنها منع شرعی و عقلی ندارد بلکه گاه واجب و لازم نیز می ­باشد ولی در هر حال رعایت پوشش اسلامی و عفت مطلبی است که شارع مقدس آن را مورد تأکید قرار داده است.[10]
اسلام راهگشای حضور زن در اجتماع
اسلام در زمانی که در جزیره­العرب ظهور کرد زنان حیثیت خودشان را از دست داده بودند، اسلام آنان را سر بلند و سرافراز کرد. اسلام آنان را با مردان مساوی کرد. عنایتی که اسلام به زنان دارد بیشتر از عنایتی است که به مردان دارد.[11]
در روزگار ظهور اسلام و قبل از آن، زن مورد هجوم خودکامگان بود و گاهی روانه دیار نیستی می­شد؛ اما قرآن به یاری وی شتافت و او را از پرتگاه هلاکت نجات بخشید. آری، موجودی که در دنیای آن روز حتی حق حیات نداشت، به برکت اسلام، حق حیات یافت و مسئول پرورش و ساختن جامعه شد.[12]
در واقع با آمدن اسلام ندای حق­طلبی زنان نیز در تاریخ بلند شد. در مکتب اسلام و جامعه اسلامی زن والاترین و مقدس­ترین رسالت را به عهده دارد. و حضرت امام خمینی (ره) می­فرمایند: در نظام اسلام زن به عنوان یک انسان می­تواند مشارکت فعال با مردان در تمامی جامعه داشته باشد ولی نه به صورت یک شیء، نه او حق دارد خود را به چنین حدی تنزیل دهد و نه مردان حق دارند که به او چنین بیندیشند و نیز قرآن به زنان این حق را داده است که با بهره­گیری از توان اقتصادی، اندوخته­های علمی، قدرت بدنی و مهارت­های مدیریتی خود تحول همه جانبه­ای را در جامعه دنبال نمایند.[13]
به طور کلی زن در دو مرحله مظلوم بوده است، یکی در جاهلیت که با زن مثل حیوانات بلکه پایین­تر از او رفتار می­کردند، اسلام بر انسان منت گذاشت و زن را از آن مظلومیت خارج کرد. و دیگر در ایران بود که زن مظلوم قرار گرفت. دوره­ی شاه سابق و شاه لاحق بود. به اسم اینکه زن را می­خواهند آزاد کنند ظلم­ها کردند به زن، زن را از آن مقام شرافت و عزت که داشت پایین کشیدند و شیء کردند با اسم آزاد زنان و آزاد مردان، آزادی را از زنان و مردان سلب کردند.[14]
لیکن عصر جاهلیت جدید در نظرگاه حضرت امام (ره) بسیار خطرناک­تر از آن است. در دوران سیاه پهلوی، سلطه بر قشر زن در راستای اجرای برنامه­های شوم بیگانگان صورت می­گرفته است. آغازگر این جریان رضا خان بود و روند آن تا پیروزی انقلاب اسلامی تدوام داشت.[15]
اسلام احیاگر شخصیت زن و حافظ کرامت انسانی اوست. و با قید و بندهای جاهلیت، بی­بند و باری و آزادی گسیخته­ی جاهلیت نو مخالف می­باشد و حقوق سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی زنان را تأمین کرده است.[16]
اسلام می­خواهد که زن و مرد رشد داشته باشند، همان طوری که مرد همه­ی کارها را اساسی می­کند، زن هم بکند.
بنابراین در نظام اسلامی، زن به عنوان یک انسان می­تواند مشارکت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد ولی نه به صورت یک شیء.[17]
از نظر اسلام، زن می­تواند کسب و کار مشروع و معقولی داشته باشد که با اصالت وی و نظام زندگی معنوی و انسانی او سازگار باشد. حتی در بعضی از حرفه­ها و تخصص­ها که استعداد بیشتر و شرایط بهتری دارد، اولویت داشته باشد.[18]
از مطالب بیان شده روشن می­شود بر خلاف گفته­ی بعضی بی­خبران یا مغرضان که می­گویند: اسلام برای نیمی از افراد جامعه، یعنی زنان ارزشی قایل نشده، آنها را در مهم­ترین مسائل به حساب آورده است. از جمله مسأله­ی بیعت که یک بار در سال ششم هجرت (در حدیبیه) و بار دیگر در فتح مکه انجام گرفت. این غایت احترام به منزلت زن است و بدین وسیله اسلام می­گوید: زن عضو جدا نشدنی از اجتماع است که تا لیاقت و مسئولیت خود را نشناخته و به کار نبسته و نیز تا اجتماع منزلت او را ندانسته، آن اجتماع کامل نخواهد بود.[19]
نقش زن در حیات اجتماعی دارای ویژگی خاصی است و آن «صلاح و فساد جامعه» است که سرچشمه­اش با وجود زن پیوند دارد.[20]
لزوم حضور زن در اجتماع
زنان از نظر اسلام نقش حساسی در بنای جامعه­ی اسلامی دارند و اسلام زن را تا حدی ارتقاء می­دهد که او بتواند مقام انسانی خود را در جامعه باز یابد و از حد شی بودن بیرون بیاید و متناسب با چنین رشدی است که می­تواند در ساختمان حکومت اسلامی مسئولیت­هایی را به عهده بگیرد.[21]
تلاش امام در تمام دوران مبارزه، انقلاب، جنگ و سازندگی، بر این اساس استوار بود که زنان را با توانایی­ها و شایستگی­های خدادادی آنان آشنا سازد و خود باوری لازم را در جامعه­ی زنان به وجود آورد. از سوی دیگر با تصحیح برداشت جامعه از زن و استدادهای او، جایگاه لازم برای حضور سازنده­اش در صحنه­های مختلف اجتماعی را فراهم آورد. امام خمینی (ره) در کلمات خود پیوسته به نقش تأثیر گذار زن در تربیت و اصلاح یا فساد و انحطاط جامعه اشاره کرده است؛ از جمله می­فرمایند: «وظیفه زن­ها انسان­سازی است. اگر زن­های انسان­ساز، از ملت گرفته بشود، ملت به شکست و انحطاط مبدل خواهند شد. شکست خواهند خورد. منحط خواهند شد.» «مردان، بر ملت­ها حق دارند و زن­ها حق بیشتر دارند. زن­ها مردان شجاع را در دامن خود بزرگ می­کنند.» امام خمینی (ره) یکی دیگر از شایستگی­ها و توانایی­های زن را ایجاد تحول در جامعه می­داند: «نهضتی که مسلمین کردند…. همه­تان ملاحظه کردید که زن­ها پیشقدم بودند؛ بلکه فعالیت زن­ها در این باب، ارزشش بیشتر از فعالیت مردها بود….»
نقش زنان مسلمان در جلوگیری از اجرای توطئه­های استعمار، پیوسته در سخنان امام آمده است. از این رو بارها حضور مؤثر زنان را در عرصه­های مختلف اجتماع می­ستودند.[22]
اهداف اسلام از ورود زن ها در جامعه
اهداف اسلام از ورود زنان به جامعه بدین جهات است: 1. از ظلم­هایی که به زن می­شود جلوگیری شود؛ 2. عدالت اجتماعی در جامعه برپا شود؛ 3. زن از حقوق اجتماعی برخوردار شود و در برنامه­های اجتماعی شرکت کند؛ 4. زن مسلمان در دنیا و آخرت حیات طیب داشته باشد.
در قرآن آمده است: «همان طور که مردها با رهبر و پیغمبر بیعت می­کنند، زن­ها نیز بیعت می­کنند».
اهداف دنیای غرب از ورود زن ها به جامعه
اهداف مکتب­های غیر اسلام در این مورد، امور اقتصادی و احیاناً ضداخلاقی و تربتی است. در قرن نوزده، صاحبان کارخانه­های بزرگ متوجه شدند که حقوق کارگران زیاد شده؛ بدین جهت به فکر افتادند زن­ها را وارد جامعه کنند تا بازارکار شکسته شود و با حقوق کم­تری از کارگران زن و مرد استفاده کنند.
هدف دیگر غربی­ها از آوردن زن به جامعه، مبارزه با اسلام بود؛ زیرا ورود زن­ها در جامعه با کشف حجاب و برهنگی و فساد همراه بود.
هدف سوم، استفاده از وجود آنها در فروشگاه­ها برای ایجاد بازار مصرف و فروش اجناس لوکس و فراورده­های کارخانجات بود.
هدف چهارم آنها، فساد اخلاقی بود؛ زیرا با آمدن زن به برنامه­های مبتذل اجتماعی، جوانان در مسیر انحراف قرار می­گرفتند و به فساد کشیده می­شدند.[23]
حضور فعال زهرا (س) در جامعه
حضور فعال زهرا (س) در جامعه با دیدگاهی بر اساس مضامین قرآن کریم، روشنگر چگونگی ارتباط متقابل زن و جامعه است. تلاش­های زهرا (س) پس از وفات پیامبر اکرم (ص) جهت اخذ بیعت از مردم برای علی و روشنگری اذهان، حق­طلبی ایشان در واقعه فدک و استقامت در حمایت از مقام ولایت تا آن جا که منجر به درگیری و سقط جنین آن حضرت شد، همه نشانگر لزوم حضور زن در صحنه اجتماع است.[24]
نقش­های زنان در اجتماع
زن در جامعه­ی اسلامی وظایف پراهمیتی دارد که عدم رعایت آن، موجب وارد شدن لطماتی بر شئون حیات اجتماعی و خانوادگی است. این که زن در جامعه، پستی اجتماعی یا اداری به دست آورد و سرگرم فعالیتی مفید باشد، با حفظ موازین شرعی مورد نظر اسلام است.[25]
امام راحل (ره) معتقد بود که نه تنها زن می­تواند در عرصه­های مختلف اجتماعی حضوری نقش آفرین و تأثیرگذار داشته باشد، بلکه باید چنین نقشی را ایفا کند. ایشان به میزان تأثیر زنان در این عرصه باور داشت و در این خصوص فرموده است: «حضور زنان در صحنه­های سیاسی و اجتماعی نه تنها لازم، بلکه واجب و ضروری است… و زن باید در مقررات اساسی مملکت دخالت کند». این نگاه فقیهی فرزانه است که برای تربیت فرزند و نقش مادری زنان اهمیت بسیار والایی قایل است اما هرگز از ضرورت حضور زن در مسائل اجتماعی و آثار آن غافل نیست.
آیت الله جوادی آملی در این باره می­فرمایند: قرآن نه تنها به زنان مجوز فعال در صحنه­های اجتماعی را داد. بلکه به مردان نیز توصیه و هشدار می­دهد که اجازه دهند زنان هم در عرصه­های مختلف، حضوری فعال و پر تلاش داشته باشند؛ اگر چه برای آنان ناخوشایند باشد.[26]
زنان در عرصه­های مختلفی به ایفای وظایف خویش پرداختند که در آن میان به برخی از نقش­هایش که زنان بر عهده داشتند و دارند مختصراً اشاره می­کنیم.
الف- نقش مادری زن
مقام «مادری» اولین مرتبه از شأن زن، در حیات اجتماع است در این مقام، زن همطراز با انبیاء است، که متأسفانه در نظرگاه­های مادی، این جایگاه ارزش واقعی خود را از دست داده است. در نگاه حضرت امام (ره) «تزکیه» و «سازندگی» جامعه، دو شاخصه بزرگی است که واژه «مادر» را معنا می­کند.
«مادری» مقامی است که هم مسئولیت و هم ظرفیت سازندگی و تزکیه را دارد، و در اجرای این دو، زن به مانند رسولان عمل می­کند.[27]
عدم تعارض میان وظایف اجتماعی و خانوادگی
گروهی تربیت فرزندان و نقش سازنده و انسانی زن را در محیط خانه، دانسته یا ندانسته تحقیر می­کنند و با انواع شعارهای احساساتی و گمراه کننده و مغرضانه برآنند که به هر قیمتی زن را مانند مرد وارد گود فعالیت­های اجتماع نماینده غافل از اینکه در عین لزوم آن آیا فعالیت در عرصه­های اجتماع ارزش بیشتری دارد یا ساختن و پرداختن نسل آینده­ی جامعه و تربیت فرزندانی که نگهبان فردای اجتماع هستند؟ چگونه می­شود که پرورش و تربیت انسان که مقدس­ترین و شریف­ترین نوع فعالیت­های انسانی به شمار می­آید، بی­مقدار و پست معرفی می­شود. ناگفته پیداست منظور این نیست که اسلام فعالیت زن در عرصه­های اجتماع را محکوم نموده ولی باید این را فراموش نکرد که زنان به بهانه­ی فعالیت اجتماعی از وظیفه­ی اصلی خود یعنی رسیدگی به محیط درون خانه و تربیت فزندان غافل نشوند.[28]
از جمله الگوی زن شاغل در قرن معاصر می­توان به بانوی فاضل، عالم و مجتهد قرن معاصر، معروف به بانوی اصفهانی، اشاره نموده وی از تربیت یافتگان مکتب زهرا (س) است که با وجود مشغله­های علمی و اجتماعی، در امر خانه­داری به بهترین نحو از میهمانان پذیرایی می­کرد و هیچگاه دچار عجز و ناتوانی نمی­شد و معتقد بود که زن در عین خانه­داری، شوهرداری و بچه­داری، باید به جامعه هم وارد شود و خدمت کند.
الگوی بانوی اصفهانی، حضرت فاطمه (س) بود؛ زیرا آن حضرت علاوه بر این که در مسائل فقهی، اجتماعی و سیاسی مرجع بود و مشکلات و رنج­های بسیاری را در این راه متحمل می­شد، در امر خانه­داری و شوهرداری و تربیت اولاد نیز بسیار موفق بود.[29]
بنابراین زن، باید نقش مدیریت خانوادگی خود را عاقلانه ایفا کند تا مدیریت اجتماعی وی مؤثر افتد و با توجه به اینکه وظایف خانوادگی بر وظایف اجتماعی مقدم است، اگر مسئولیت اجتماعی زن به وظایف خانوادگی لطمه بزند یا نتواند به نحو مطلوب دین شوهر و بچه­ها را ادا کند، باید به وظایف اجتماعی محدودیت یا ایست مقطعی بدهد، چون زن در هر مقامی که باشد، قبل از آن مدیر برنامه ریز افراد خانواده است.[30]
به هر روی مادران قادرند هم به خانواده استحکام بخشند. و هم با حضور در عرصه­های اجتماعی، فرهنگی، تربیتی، اقتصادی و …. زمینه­ساز آرمان­های اصیل اسلامی باشند.[31]
ب- نقش سیاسی زن
اگر به واقعیت­ها نگاهی بیفکنیم، در می­یابیم که عدالت، نیاز به توانایی­های زن و مرد دارد؛ بنابراین دو روند سیاسی، هیچ تفاوتی بین زن و مرد نیست؛ چرا که جایگاه و وظایف عمومی زن، از صفت انسان بودن او ناشی می­شود و «زن بودن» فقط در جایگاه مخصوص او مؤثر است. امام خمینی (ره) درباره­ی حقوق زن و عملکرد­های سیاسی می­فرماید: «نقش زن در جامعه، والاتر از نقش مرد است. زنان علاوه بر آن که نیروهایی مؤثر در جامعه را در دامان خود پرورش می­دهند. خود نیز از عوامل فاعلی آن شمرده می­شوند. خوشبختی یا خواری حکومت­ها به دست زن است.»[32]
حضرت امام (ره) زنان را به هیچ عنوان با سیاست بی­ارتباط نمی­داند بلکه در نظر ایشان رفتارهای سیاسی زنان در قیاس با مردان از اعتبار بیشتری برخوردار است. زیرا زنان با فعالیت­ها و مشارکت سیاسی اجتماعی خود موجب تقویت اینگونه تلاش­های مردان می­شوند. بر اساس گزارش منابع تاریخی، هجرت زنان صدر اسلام به عنوان یک اقدام ارزشی جای تردید نداشته و حضور آنان در میدان جنگ مورد تأیید پیامبر (ص) بوده است.[33]
از جمله شرکت حضرت زهرا (س) در جنگ احد، از همه­ی موارد یاد شد. مهم­تر است آنگاه که حضرت به احد آمد، پیامبر اکرم (ص) مجروح شده بود و خون زخم صورت مبارکش بند نمی­آمد. حضرت زهرا (س) به معالجه­ی پدر گرامی پرداخت.[34]
در دوران 8 سال جنگ تحمیلی، شاهد صبر و استقامت زنان فداکاری بودیم که چیزی جز رضای حق نمی­جستند و با بصیرت و آگاهی سعی می­کردند از آن اختلاف­ها، حداکثر بهره­برداری برای تکامل خود و جامعه بشری کسب نمایند.[35]
به گونه­ای که در این 8 سال چه در جبهه و چه پشت جبهه از خود رشادت­ها نشان دادند.[36]
ج- اشاعه­ی فرهنگ اسلامی
بانوان بسیاری در گسترش فرهنگ اسلامی و مفاهیم شریعت تلاش چشمگیری داشته­اند. آنان، اسلام را از منبع اصلی فیض، دریافت و در آن تعمق و تدبر کرده؛ سپس همچون مدرسه­ای سیار، آنچه را از زبان پیامبر اسلام آموخته بودند، در سطح جامعه گسترش می­داند.
می­بینیم که اسلام، زن مسلمان را در پرتو تعالیم خویش بالا برد تا جایی که او پاسدار و نگهبان رسالت الهی و شارح و بیانگر احکام و آداب اسلامی قرار دارد؛ بنابراین، زن و مرد مسلمان نسبت به رسالت تبلیغ و دعوت به مفاهیم اسلام، مساوی هستند؛ اما دشمنان اسلام نمی­توانند فرهنگ و پیشرفت را از بی­بند و باری مجزا کنند؛ بدین جهت، با نقشه­های مختلف می­کوشند تا با ارتباط دادن فرهنگ و فساد، مقام زن مسلمان را تنزل بخشید.[37]
زنان بسیاری در گسترش فکر و فرهنگ و مفاهیم شریعت و بیان احکام، تلاش چشمگیری داشته­اند که نمونه­هایی از آنها را ذکر می­کنیم؛ 1. در طلیعه­ی آن فاطمه زهرا (س) است. وی، احادیث زیادی را از ، فرزندان و نیز از همسرش روایت کرده است؛ 2. اسماء بنت عمیس که احادیث فراوانی را از پیامبر روایت کرده است؛ 3. اسماء دختر یزید انصاری که زنی دانشمند، حدیث­شناس، مجاهد، خطیب و صاحب عقل بوده؛ به طوری که به او لقب خطیب زنان داده بودند.[38]
زنان در ایران بر رغم کلیه موانع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی قادرند هم به عنوان یک بازوی اقتصادی و هم مربی نخستین استعدادهای متعهد مطرح شوند. بدون اغراق نقش زنان به عنوان نیمی از نیروی انسانی جامعه که یک منبع قدرت می­باشد در غنی سازی فرهنگ جامعه بسیار حساس و تعییین کننده است.[39]
د- نقش علمی – پژوهشی
در گذشته، زنان به دلیل شرایط خاص اجتماعی نمی­توانستند به بسیاری از حقوق خود به طور کامل و بدون مشقت و زحمت دست یابند. از جمله می­توان به عدم دسترسی و ورود به مراکز علمی و پژوهشی کشور حتی در سطح پایین یاد کرد. علت، ناامن بودن فضای اجتماعی بوده که در نتیجه پدران، مادران و همسران با حضور دختران و زنان در مراکز آموزشی و پژوهشی مخالفت داشتند. در این صورت توان بالقوه­ی آنان به فعلیت نمی­رسید؛ این وضع بسیاری از مردان را به توهم وا داشت که زنان از درک مسائل علمی و پژوهشی عاجزند.
اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و پیراسته شدن فضای اجتماعی، زنان وارد عرصه­های علمی، آموزشی و پژوهشی شدند و توهم­ها را زدودند، ولی این حرکت کافی نیست.
فضاهای علمی پژوهشی همواره از جایگاه بسیار والایی برخودار است. و تلاش­های علمی و پژوهشی، همواره در زیرساخت­های مهم تا تولید، نقش آفرینی می­کند.
همگان بر این باورند که مهم­ترین سرمایه­ی هر کشوری، دانشمندان می­باشند، بنابراین زنان می­بایستی در آموزش و پرورش نقش آفرینی و حضور فعال در عرصه ­های پژوهشی مخصوص در خصوص مسائل مرتبط با زنان داشته باشند.[40]
آیت الله خامنه­ای می­فرمایند: در زمینه­های علمی نباید اختلاط بی­قید و شرط بین زن و مرد باشد و بخصوص نمی­توانیم در مسأله­ی پزشکی بی­تفاوت باشیم. یعنی به همان تعداد که پزشک مرد داریم، به همان تعداد هم پزشک زن لازم داریم. چرا که زن­ها برای مراجعات پزشکی خود به طبیب زن مراجعه کنند و هیچ لزومی ندارد که ما این فاصله را بر نداریم. بعضی از خانم­ها خیال می­کردند که اگر زن در رشته­ی زنان درس می­خواند، بایستی فقط در زمینه بیماری­های ویژه­ی زنان و مسأله­ی زایمان درس بخواند؛ در حالی که این طور نیست و خانم­ها موظفند که انواع و اقسام رشته­ های تخصصی پزشکی مثل قلب و داخلی و اعصاب و … را دنبال کنند. این فریضه است، امروز این تکلیف برای زن­ها بیشتر از مردهاست.
حقیقتاً امروز از آن روزهایی است که کسب علم فریضه­ای شرعی است. علاوه بر اینکه فریضه­ی اجتماعی هم است.[41]
از سویی می­توان خطبهی عالمانه­ی حضرت زهرا (س) در مسجد مقابل عمر و ابوبکر و جمعی از مهاجرین و انصار را نشانگر لزوم حضور علمی و منطقی زن در جامعه دانست.[42]
این همه فداکاری و حضور چشمگیر زن در تمام عرصه­های تربیتی، سیاسی، فرهنگی، علمی و … به جهت همان حقوق کاملی است که اسلام به او بخشیده و راه و رسم قهرمانی بر اساس انسانیت را برای زن ترسیم کرده است.[43]
بنابراین صلاح و فساد هر جامعه، در گرو صلاح و فساد زنان آن جامعه است؛ زیرا هم خود زن و هم کار او ظرافتی خاص دارد. اوست که همه زنان و مردان آینده جامعه را در دامان خود تربیت و مسیر حرکت را تعیین می­کند. اوست که می­تواند شبیخون فرهنگی را دفع کند یا بالعکس به مجسمه­ی مصرف کالاهای غرب تبدیل و وسیله­ای در دستان پلید استعمارگران برای تصاحب همه چیز جامعه و سرمایه­ی آیندگان شود.[44]
تأثیرات حضور زن در اجتماع
اگر کشور بتواند جامعه­ی زنان را با تکیه بر تعلیمات اسلامی، با همان معارفی که اسلام خواسته است آشنا بکند، تردیدی نیست که پیشرفت و ترقی و تعالی کشور مضاعف و چند برابر خواهد شد. در هر میدانی که بانوان مسئولانه در آن میدان وارد بشوند، پیشرفت در آن میدان چند برابر خواهد شد. خصوصیت حضور خانم­ها در میدان­های مختلف این است که وقتی زن خانواده وارد میدان می­شود، یعنی همسر و فرزندان او هم واردند. حضور مرد به این معنا نیست، امام حضور زن به این معناست. در هر میدانی که زن وارد بشود، زنی که خانم و کدبانوی یک خانه است، در حقیقت همه­ی آن خانه را در آن میدان وارد می­کند. حضور زنان در بخش­های مختلف بسیار مهم است.[45]
قرآن برای زن حق ولایت و سرپرستی قائل است و این سرپرستی را در حوزه خانه و جامعه قابل تطبیق می­داند و در بیرون از خانواده نیز زنان تأثیر گذارند و می­توانند مانعی در برابر یورش­های فرهنگی باشند و موجبات تعالی و اعتلای جامعه را از این را پدید آورند.[46]
در صورتی که زن در جامعه بتواند به علم و معرفت و کمالات معنوی و اخلاقی­ای که خدای متعال و آیین الهی برای همه انسان­ها – چه مرد و چه زن – بطور یکسان در نظر گرفته است برسد، تربیت فرزندان بهتر خواهد شد، محیط خانواده گرفته و با صفاتر خواهد شد، جامعه پیشرفت بیشتر خواهد کرد و گره­های زندگی آسان­تر باز خواهد گشت یعنی زن و مرد خوشبخت­تر خواهند شد. برای این باید تلاش کرد. هدف این است. هدف صف­آرایی زن در مقابل مرد نیست. هدف این است که زنان بشوند یک انسان بزرگ این ممکن است و در اسلام تجربه شده است.[47]
از سویی کارکردهای (پنهان) حضور زنان در فعالیت­های خارج از منزل باعث افزایش ارتباطات اجتماعی و انتقال سریع ارزش­ها، وقت­شناسی و وظیفه­شناسی و برنامه­ریزی در کارها، همکاری و تعاون در انجام امور، همگام­سازی خانواده با جامعه و … می­شود. البته حضور زنان در اجتماع گاهی کارکردهای منفی هم به دنبال دارد از قبیل افسردگی، اضطراب، ناکامی و خستگی، دوگانگی در تربیت فرزندان، سوء تغذیه و …. که به نظر می­رسد در آینده­ی نزدیک چالش­ها و نارسایی­ها تا حدودی کاسته شود.[48]
حضور اجتماعی زنان در کانون انبیاء به خوبی رساننده­ی این معناست که زنان همواره به طور مستقل در هر منشی که خود انتخاب می کنند، می توانند در صحنه حضور یابند اما آنچه مایه­ی اهمیت است نه فقط برای او بلکه برای کل جامعه، وجود حیا و عفاف در کلیه سطوح اجتماعی است.[49]
بنابراین جامعه فضای گسترده همزیستی و مشارکت انسانی اجتماعی زن و مرد، به عنوان دو انسان از یک مبدأ و در محیط اسلامی به عنوان برادر و خواهر دینی می­باشد.[50]
نتیجه گیری
با توجه به آنچه ذکر شد می­توان گفت زن نقش بزرگی در اجتماع دارد و مظهر تحقق آمال بشر است زن علاوه بر اینکه می­تواند خود یک قشر فعال در همه­ی ابعاد محسوب گردد می­تواند قشرهای فعال را در دامن خود تربیت کند.
خداوند مرد و زن را پایه گذار نظام آفرینش معرفی می­کند و ائمه معصومین نیز دلیلی برای منع حضور زن در اجتماع نمی­دانند بلکه در برخی اوقات این امر را به صورت یک فریضه قلمداد می­کنند، بنابراین زن به همان اندازه که مرد در جامعه و نظام هستی مؤثر است تأثیر دارد بلکه بیشتر از مرد. حال اگر این حضور زن همراه با آشنایی با تعلیمات اسلامی باشد قطعاً حضور بسیار مفید و چشمگیری در عرصه­های متفاوت از قبیل فرهنگی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی و … خواهد داشت به گونه­ای که ترقی و پیشرفت مضاعف حاصل می­گردد امروز جامعه­ی ما با وجود دسیسه­های کشورهای غرب بیش از پیش نیازمند حضور زنان در اجتماع است.
پی نوشت ها:
1- جمعی از خواهران طلبه ی حوزه های علمیه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، انتشارات نصایح، چاپ اول، قم، تابستان 1379، ص 218.
2-توبه/ 71.
3-محمد، حکیمی، دفاع از حقوق زن، چاپ ششم، انتشارات مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، مشهد، 1387، ص 43.
4-فصلنامه ی تخصصی طهورا «مدرسه عالی شهیده بنت الهدی (رض)»، شماره دوم، پاییز و زمستان 1387، ص 136 و 137.
5-ثریا، مکنون و مریم صالح پور، بررسی تاریخی منزلت زن از دیدگاه اسلام و …، چاپ سوم، انتشارات مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، 1374، ص 199.
6-همان، ص 200.
7- محمد رضا، رجب نژاد، زن در آیینه اندیشه ها، انتشارات شیخ صفی الدین، چاپ اول، 1379، ص 24 و 25.
8-همان، ص 29.
9- محمد، حکیمی، دفاع از حقوق زن، ص 47.
10- محمدرضا، رجب نژاد، زن در آیینه اندیشه ها، ص 28.
11- در جستجوی راه از کلام امام، دفتر سوم، زن، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، تهران، ص 30 و 31.
12- جمعی از خواهران طلبه ی حوزه های علمیه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، ص 218.
13- مریم، یوسفی، محمد برمه، چکیده مقالات همایش سراسری زنان، صحافی، عترت چاپ، چاپ اول، تهران، 1383، ص 68.
14- در جستجوی راه از کلام امام، دفتر سوم، ص 33.
15- کمیته علمی کنگره، مجموعه مقالات دومین کنگره بین المللی امام خمینی (ره) و احیای تفکر دینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، ج سوم، چاپ اول، بیتا، ص 77.
16- جمعی از همکاران ، مجله پیام زن، دفتر سوم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، شماره 157، 1384، ص 369.
17- در جستجوی راه از کلام امام، دفتر سوم، ص 26و 27.
18- جمعی از خواهران طلبه ی حوزه های علمیه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، ص 219.
19- همان، ص 26.
20- کمیته علمی کنگره، مجموعه مقالات دومین کنگره بین المللی امام خمینی (ره) و احیای تفکر دینی، ص 175.
21- در جستجوی راه از کلام امام، دفتر سوم، ص 28.
22- جمعی از خواهران طلبه ی حوزه های علمیه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، ص 62 و 63.
23- همان، ص 226.
24- همان، ص 221.
25- همان، ص 60 و 61.
26- جمعی از همکاران، مجله ی پیام زن، ص 370.
27- کمیته علمی کنگره، مجموعه مقالات دومین کنگره بین المللی امام خمینی (ره) و احیای تفکر دینی، ص 175.
28- محمدرضا، رجب نژاد، زن در آیینه اندیشه ها، ص 18.
29- جمعی از خواهران طلبه ی حوزه های علمیه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، ص 180.
30- همان، ص 179.
31- مریم، یوسفی، محمد برمه، چکیده مقالات همایش سراسری زنان، ص 170.
32- جمعی از خواهران طلبه ی حوزه های علمیه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، ص 26.
33- مریم، یوسفی، محمد برمه، چکیده مقالات همایش سراسری زنان، ص 68 و 69.
34- گروه تاریخ اسلام مرکز بررسی و تحقیقات، داستان زنان قهرمان، انتشارات پیام آزادی، چاپ سوم، 1367، ص 15.
35- مریم، یوسفی، محمد برمه، چکیده مقالات همایش سراسری زنان، ص 69.
36- جمعی از خواهران طلبه ی حوزه های علمیه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، ص 220.
37- همان، ص 51.
38- همان، ص 219 و 220.
39- مریم، یوسفی، محمد برمه، چکیده مقالات همایش سراسری زنان، ص 171.
40- جمعی از همکاران، مجله ی پیام زن، ص 372.
41- www.HAWZAH.NET
42- ثریا، مکنون و مریم صالح پور، بررسی تاریخی منزلت زن از دیدگاه اسلام، ص 202.
43- جمعی از خواهران طلبه ی حوزه های علمیه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، ص 55.
44- همان، ص 60.
45- محمدرضا، زیبایی نژاد و محمد تقی سبحانی، درآمدی بر شخصیت زن در اسلام، ناشر نصایح، چاپ سوم، قم، 1382، ص 210.
46- مریم، یوسفی، محمد برمه، چکیده مقالات همایش سراسری زنان، ص 68.
47- محمدرضا، زیبایی نژاد و محمد تقی سبحانی، درآمدی بر شخصیت زن در اسلام، ص 201.
48- مریم، یوسفی، محمد برمه، چکیده مقالات همایش سراسری زنان، ص 125.
49- منیر، گرجی، نگرش قرآن بر حضور زن در تاریخ انبیاء، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1376، ص 97.
50- ضیاء، مرتضوی، درآمدی بر شناخت مسایل زنان، چاپ اول، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه ی قم، 1377، ص 60 و 61.
منابع و مآخذ
قرآن
1. جمعی از خواهران طلبه ی حوزه های علمیه، زن از دیدگاه ادیان و مکاتب، چاپ اول، قم، انتشارات نصایح، تابستان 1379.
2.جمعی از همکاران ، مجله پیام زن، دفتر سوم، شماره 157، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، فروردین1384.
3.حکیمی، محمد، دفاع از حقوق زن، چاپ ششم، مشهد، انتشارات مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، 1387،
4.در جستجوی راه از کلام امام، دفتر سوم، چاپ دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.
5. رجب نژاد، محمد رضا، زن در آیینه اندیشه ها، چاپ اول، انتشارات شیخ صفی الدین، 1379.
6.زیبایی نژاد، محمدرضا، محمد تقی سبحانی، درآمدی بر شخصیت زن در اسلام، چاپ سوم، قم، ناشر نصایح، تابستان 1382.
7.فصلنامه ی تخصصی طهورا «مدرسه عالی شهیده بنت الهدی (رض)»، سال اول، شماره دوم، قم، پاییز و زمستان 1387.
8.کمیته علمی کنگره، مجموعه مقالات دومین کنگره بین المللی امام خمینی (ره) و احیای تفکر دینی، ج سوم، چاپ اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، خرداد 1377.
9.گرجی، منیر، نگرش قرآن بر حضور زن در تاریخ انبیاء، چاپ دوم، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، پاییز 1376.
10.گروه تاریخ اسلام مرکز بررسی و تحقیقات، داستان زنان قهرمان، چاپ سوم، انتشارات پیام آزادی، بهار 1367.
11.ضیاء، مرتضوی، درآمدی بر شناخت مسایل زنان، چاپ اول، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه ی قم، 1377
12.مکنون، ثریا، مریم صالح پور، بررسی تاریخی منزلت زن از دیدگاه اسلام و …، چاپ سوم، انتشارات مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، پاییز 1374.
13.یوسفی، مریم، محمد برمه، چکیده مقالات همایش سراسری زنان، چاپ اول، تهران، عترت چاپ، اردیبهشت 1383.
14.WWW.HAWZAH.NET