در امر به معروف و نهی از منکر شرط نیست که امر و نهی کننده به آنچه امر میکند عمل نماید و از آنچه نهی میکند اجتناب ورزد.یعنی امر و نهی بر شخص گناهکار هم واجب است و او نمیتواند به عذر این که گناه میکند خود را از این وظیفه بزرگ تبرئه سازد. (این که در منابع دینی از افرادي که خود عمل نمیکنند و دیگران را به عمل وامیدارند و یا خود گناه می کنند و دیگران را از گناه باز میدارند مذمت و نکوهش بسیار شده براي این است که چرا خود عمل به وظیفه نکرده اند، نه براي این که چرا امر و نهی کرده اند). (رساله آموزشی،ج 1،ص 332)

مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر
رعایت مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر واجب است.یعنی تا به مرحله ي پایینتر مقصود حاصل میشود نباید وارد مرحله بالاتر شد.(رساله آموزشی، ج 1، ص 335)

امر و نهی عملی
مرحله سومِ امر به معروف و نهی از منکر، امر و نهی با دست (کنایه از اعمال قدرت و به کار بردن جبر و زور) است. مقصود از امر و نهی عملی این است که مکلف باید با اعمال قدرت و به کار بردن جبر و زور، طرف را از انجام منکر و ترك معروف باز  دارد.(رساله آموزشی، ج 1، ص 336)

ادامه »

مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر
رعایت مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر واجب است.یعنی تا به مرحله ي پایینتر مقصود حاصل میشود نباید وارد مرحله بالاتر شد.(رساله آموزشی، ج 1، ص 335)

امر و نهی لسانی
مرحله دومِ امر به معروف و نهی از منکر، امر و نهی لسانی (زبانی) یا امر و نهی با زبان است. مقصود از امر و نهی زبانی این است  که مکلف باید با گفتن از طرف بخواهد از منکر دست بردارد و معروف را انجام دهد. (رساله آموزشی، ج 1، ص 336)

ادامه »

مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر
رعایت مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر واجب است.یعنی تا به مرحلهي پایینتر مقصود حاصل میشود نباید وارد مرحله بالاتر شد.(رساله آموزشی، ج 1، ص 335)
امر و نهی قلبی
مرحله اولِ امر به معروف و نهی از منکر، امر و نهی قلبییا امر و نهی با قلب است. مقصود از امر و نهی قلبی،اظهار رضایتیا کراهت قلبی است یعنی مکلف باید رضایت قلبی خود را نسبت به معروف و تنفر و انزجار درونی خود را نسبت به منکر آشکار سازد و از این راه فردي که معروفی را ترك میکند و یا منکري را به جامیآورد را به انجام معروف و ترك منکر وادار سازد. (رساله آموزشی، ج 1، ص 335)
امر و نهی قلبی (اظهار رضایت و تنفر) درجاتی دارد که تا با پایینترین درجه و سبکترین راه میتوان امر و نهی کرد و به مقصود دست یافت نباید متوسل به درجهي بالاتر شد. این درجات بر حسب شدت و ضعف و بر حسب انواعی که دارند بسیارند. برخی ازآنها عبارتند از: با تبسم و لبخند و روي گشاده برخورد کردن، چشمفرو بستن، خیره شدن، به روي دست زدن، دندان به لب گرفتن، با دست یا سر اشاره کردن، سلام نکردن، روگرداندن، پشت کردن، صحبت را قطع کردن، قهر و ترك معاشرت کردن.(رساله آموزشی، ج 1، ص 335)

شرط چهارمِ امر به معروف ونهی از منکر، نداشتن مفسده است.یعنی باید امر و نهی مفسده نداشته باشد، بدین ترتیب اگر امر و نهی موجب شود به شخص امر و نهی کننده و یا به مسلمان دیگر مفسده اي از قبیل ضرر جانی و یا آبرویی و یا مالی برسد، دراین جا امر و نهی واجب نیست. البته مکلف موظف است ملاحظه اهمیت را بکند.یعنی باید در تمام معروف و منکرها بین مفسده امر و نهی و مفسده ترك امر و نهی مقایسه کند و سپس به آنچه مهمتر است عمل نماید.(اجوبۀ الاستفتاءات، س 1057)

ادامه »

شرط سومِ امر به معروف و نهی از منکر، اصرار بر گناه است.یعنی باید شخص گناهکار براستمرار گناه اصرار و سماجت داشته باشد و چنانچه معلوم شود که وي بدون اینکه امر و نهی شود خود از خطا دست بر میدارد یعنی معروف را به جا میآورد و منکر را  ترك میکند، امر و نهی او واجب نیست. (اجوبۀ الاستفتاءات، س 1057)
پساگر بداند یا گمان کند یا احتمال صحیح بدهد که تکرار نمیکند واجب نیست.(رساله امام خمینی، مسأله 2791)

شرط دومِ امر به معروف و نهی از منکر، احتمال تأثیر است.یعنی امر و نهی کننده باید احتمال بدهد که امر و نهی او اثر و نتیجهاي  ولو در آینده دارد. (اجوبۀ الاستفتاءات، س 1057)
بعضی گفته اند که باید احتمال تأثیر وجود داشته باشد. من میگویم احتمال تأثیر همه جا قطعی است؛ مگر در نزد حکومتهاي قلدر، قدرتمندان و سلاطین. آنهایند که البته حرف حساب به گوششان فرونمی رود و اثر نمیکند؛ اما براي مردم چرا. براي مردم، حرف اثر دارد. ( 1377/02/22جلسه ي پرسش و پاسخ دانشگاه تهران)
اگر بداند که امر به معروفش و یا نهی از منکرش نسبت به طرف که معروف را ترك کرده و یا منکر را مرتکب شده هیچ اثري ندارد، ولی نسبت به شخص دیگري که او نیز انجام داده اثر میگذارد به شرطی که خطاب را متوجه شخص او نکند بلکه متوجه مرتکب اول کند، واجب است به منظور تأثیر در دیگري، شخص مرتکب و یا تارك معروف اول را نهی از منکر ویا امر به معروف کند. (تحریر الوسیله امام خمینی،شرط دوم مسأله 9)
اگر بداند که فلان شخص معین امر و نهیش درطرف مؤثر است نه امر و نهی خودش، واجب است به آن شخص امر کند که او طرف را امر به معروف و نهی از منکر کند، البته در صورتی که بداند که وي با وجود شرائط تکلیف اهمال کرده است.(تحریر الوسیله امام خمینی،شرط دوم مسأله 10)

شرایط امر به معروف و نهی از منکر
علم به معروف و منکر
شرط اولِ امر به معروف و نهی از منکر، علم به معروف و منکر است.یعنی امر و نهی کننده باید معروف و منکر را بشناسد و در غیر این صورت موظف نیست امر به معروف و نهی از منکر کند، بلکه نباید چنین کاري بکند؛ زیرا ممکن است در اثر جهل و نادانی امر به منکر و نهی از معروف کند. بنابراین نهی از منکر کردن کسی که نمیدانیم کارش حرام است یا نه (مثلاً معلوم نیست موسیقیاي که گوش میدهد از نوع مبتذل و حرام آن است یا حلال)، واجب بلکه جایز نیست. (اجوبۀ الاستفتاءات، س 1057 و  1059 و 1067)
اگر مسأله مورد اختلاف نباشد و احتمال دهد که مرتکب جاهل به حکم است، ظاهراً امر به معروف ونهی از منکر او واجب است، مخصوصا اگر اوجاهل مقصر باشد. و نزدیکتر به احتیاط آنست که اول او را به حکم مسئله ارشاد کند سپس اگر باز هم ادامه  میدهد آنوقت او را امر و نهی کند، مخصوصا اگر او جاهل قاصر باشد.(تحریر الوسیله امام خمینی،شرط اول مسأله 3)
 اگر فاعل، جاهل به موضوع باشد،امر و نهی و بر طرف کردن جهل او واجب نیست.(تحریر الوسیله امام خمینی، شرط اول مسأله)

براي آمر به معروف و ناهی از منکر سزاوار است که در امر و نهی و مراتب آن چون طبیبی باشد که با مهربانی بیمار خود را معالجه میکند و چون پدري دلسوز باشد که همواره مصلحت فرزندش را رعایت میکند و نهیش لطف و رحمتی خاص براي گناهکار و لطف و رحمتی عام براي مردم باشد و نیت خود را براي رضاي خداي عزوجل خالص کند و این کار خود را از شائبه هاي هواي نفس و اظهار علو پاك کند و خود را شخصی منزه و برتر از گناهکار نبیند. چه بسا گناهکار، حتی اگر گناهش از گناهان بزرگ باشد، صفات نفسانی اي داشته باشد که خداي تعالی او را به واسطه آن صفات دوست میدارد، هرچند که از عمل او خشمگین است و چه بسا خود آمر به معروف و ناهی از منکر برعکس این است (یعنی در باطن دلش صفات بسیار نکوهیدهاي دارد که مورد خشم خدا است) و اگر چه خودش خبر نداشته باشد.(تحریر الوسیله امام خمینی(ره)، مسأله 14)

امر به معروف و نهی از منکر از واجبات و فرایض بسیار مهم و بزرگ اسلامی به شمار میرود و افرادي که این فریضه بزرگ الهی را ترك میکنندیا در برابر آن بی تفاوتند گناهکار خواهند بود و کیفري سخت و سنگین در انتظار آنهاست. امر به معروف و نهی از منکر نه تنها به اتفاق فقهاي اسلام واجب است، بلکه اصل وجوب آن جزو ضروریات دین مبین اسلام به شمار میآید. (رساله  آموزشی، ج 1، ص 329)
بر هر مکلفی واجب است شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر و موارد وجوب و عدم وجوب آن را یاد بگیرد، تا مبادا در امر و نهی خود دچار عمل خلاف و منکر شود. (اجوبۀ الاستفتاءات، س 1074)

نماز است که مایه هاي لازم ایثار و گذشت و توکل و تعبد را که پشتوانه ي حتمی واجبات پرخطر و دشوار همچون جهاد و نهی از منکر و زکات است، در روح آدمی پدید میآورد و او را شجاعانه بدان میدان ها گسیل میدارد. هنگامی که به خاطر هجوم دشمن، فریضه ي جهاد اهمیّت می یابد، یا بر اثر دشواري زندگی قشرهایی از مردم، فریضه ي زکات و انفاق، همه را مخاطب می سازد، یا به اقتضاي تلاش دشمن در عرصه ي فرهنگ و اخلاق، امر به معروف و نهی از منکر واجب همگانی می شود، در همه ي این شرائط،نماز، نه فقط از شأن « خیرالعملی» فرونمی افتد، بلکه به مثابه ي پشتوانه ي روحی و معنوي همه ي مجاهدتها و ایثارها و خطرپذیري ها، بر اهمیّت آن افزوده می شود.

1376/07/07-پیام به هفتمن اجلاس سراسري نماز

شما دوستان ارجمند که اکنون همت به ترویج این فریضه گماشته اید، کار بزرگِ خود را چنانکه شایسته ي این فریضه است، پاس بدارید و با همه جانبه نگري در این کار، زبان بدگویان و ذهنِ بی خبران را از فروافتادن در ورطه ي ناسپاسی از این عملِ اصلاحی بزرگ، نجات بخشید.

1379/08/23-پیام به نخستین اجلاس پژوهشی امر به معروف و نهی از منکر

دیگر آنکه در نظام اسلامی، اگرچه رسم و سنت انتقاد و نصیحت مشفقانه به مسئولین، یکی از مواهب الهی و مفاخر اسلامی و مایه ي رشد و ارتقاء و پیشرفت امور و مصداق بارز فریضه ي امر به معروف است و باید در جامعه بماند و توسعه و کیفیت بیابد، ولی مخلوط کردن این کار مستحسن و لازم با اشاعه ي روحیه ي بدبینی و سوءظن به کارگزاران اصلی کشور و بدگویی از آنان که به تضعیف روحیه، یا تضعیف جایگاه آنان بینجامد، خطایی بزرگ و خیانت آمیز خواهد بود. اگر کسانی با گفتن و نوشتن یا رفتار متعمدانه ي خود، بذر شک و تردید نسبت به مسئولان بلندپایه ي کشور را در دلها بیفشانند و فضا و افق را تیره و یأس آور جلوه دهند، با هیچ توجیه و بیانی نمیتوان آنها را خدمتگزار و خیرخواه به حساب آورد. این کار در کشور ما که از نظامی اسلامی و انقلابی، و مسئولانی کاملًا مردمی، و ملتی بااخلاص و فداکار، و صمیمیتی بی نظیر میان مردم و مسئولان، و استعداد و ظرفیتی درخشان براي کار و پیشرفت، و حیثیتی برجسته در جهان و میان ملتهاي عالم برخوردار است، بی شک ضربه به آینده ي کشور وخیانت به آرمانهاي انقلاب محسوب میشود و گناهی نابخشودنی است.

1370/03/13-پیام به مناسبت دومین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره)

؛« وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَۀِ، وَ سَتْرِ الْعَائِبَۀ »درباره ي اشخاص، نقاط مثبت را، نقاط خوب را افشاء کنیم، منتشر کنیم. از کسی، از مسئولین کارخوبی سراغ دارید، این را بیان کنید و بگوئید. نقطه ي مقابل: اگر چنانچه نقطه ي منفیاي سراغ دارید، این را افشاء نکنید. افشاء نکردن معنایش این نیست که نهی از منکر نکنید؛ چرا، به خود آن کسی که به کارش اشکالی وارد است و باید ایراد گرفته شود، گفته بشود؛ اما افشاء کردن این چیزها مصلحت نیست.

1390/05/16-بیانات در دیدار مسئولان نظام جمهوري اسلامی ایران

در مسأله ي امر به معروف و نهی از منکر، فقط نهی از منکر نیست؛ امر به معروف و کارهاي نیک هم هست. براي جوان، درس خواندن، عبادت کردن، اخلاق نیک، همکاري اجتماعی، ورزش صحیح و معقول و رعایت آداب و عادات پسندیده در زندگی، همه جزء اعمال خوب است. براي یک مرد، براي یک زن و براي یک خانواده، وظایف خوب و کارهاي بزرگی وجود دارد.
هرکسی را که شما به یکی از این کارهاي خوب امر بکنید به او بگویید و از او بخواهید، امر به معروف است. نهی از منکر هم فقط نهی از گناهان شخصی نیست. تا میگوییم نهی از منکر، فوراً در ذهن مجسّم میشود که اگر یک نفر در خیابان رفتار و لباسش خوب نبود، یکی باید بیاید و او را نهی از منکر کند. فقط این نیست؛ این جزء دهم است.
نهی از منکر در همه ي زمینه هاي مهم وجود دارد؛ مثلًا کارهایی که افراد توانا دستشان میرسد و انجام میدهند؛ همین سوءاستفاده ي از منابع عمومی؛ همین رفیق بازي در مسائل عمومی کشور، در باب واردات، در باب شرکتها و در باب استفاده از منابع تولیدي و غیره؛ همین رعایت رفاقتها از سوي مسئولان.

1379/09/25-در خطبه هاي نماز جمعه ي تهران