چهار پسر
(هر زمانی به میان حرف قمر می آمد
پرتو مادری ات مد نظر می آمد )
پرورش دادن مردی به بلندای ادب
فقط از عهده ی دامان تو بر می آید
پسرانت همه چون شیر شجاعت دارند
به تو این ام بنینی چه قدر می آید
ای میان دار بقیع آه بکش ، داد بزن
از صدای تو صدای همه در می آید
چهارتا قبر کشیدی بگو اصلا اینها
به قد و قامت آن چهار پسر می آید
لحظه ی آمدن قافله را یادت هست
دیدی از چهار پسر ، چهار سپر می آید…..
فرم در حال بارگذاری ...
الدخیل ام البنین....
پیش تو تعظیم کرده آسمان ها و زمین
الدخیل ام البنین….
مادری کردی تو بر نسل امیرالمومنین(ع)
الدخیل ام البنین….
باتومی شد عطروبوی فاطمه(ع) احساس کرد
الدخیل ام البنین……
عصمت دامان تو عباس(ع) را عباس(ع) کرد
الدخیل ام البنین……
اثر طبع آقای حاج قاسم نعمتی
فرم در حال بارگذاری ...
عرض تسلیت
سالروز وفات شهادت گونه ی مادر آب وادب اُم العباس
حضرت ام البنین(علیه السلام) را خدمت سردار کربلاﺀ
سقای حــــــــــرم،حضــــــــــرت عبــــــــــاس (علیه السلام)
وهمه عاشقانش تسلیت عرض می نماییم
فرم در حال بارگذاری ...
«سرچشمهی همهی عزتها...»
سرچشمهی همهی عزتها خداست.
در قرآن مکرر می خوانیم: فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّـهِ جَمِيعًا ﴿النساء/١٣٩﴾
قرآن عزتخواهی از غیر خدا را نکوهش میکند: «أَيَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ» ﴿النساء/١٣٩﴾
شیطان عزت را از نژادِ خود میطلبید، در حالی که عزت در سایهی طاعت خداست.
(تفسیر نور)
فرم در حال بارگذاری ...
بهار من
در این هوای بهاری، شدم دوباره هوایی
بهار می رسد اما، بهار من! تو کجایی؟
چه برکتی چه نویدی، چه سبزه ای و چه عیدی؟
به سال نو چه امیدی، اگر دوباره نیایی؟
مقلّبانه به قلبم، هوای تازه بنوشان
محوّلانه به حالم، اشاره کن به دعایی
مقدّر است به فالم، مدبّرانه بتابی
خوش است لیل و نهارم، اگر نظر بنمایی
اگر قرار چنین شد، تو را بهار نبیند
چنین نکو ز چه رویی، چنین خجسته چرایی؟
اگر چه حُسن فروشان، به جلوه آمده باشند
تو آبروی جهانی، تو روی ماه خدایی
دل از امیر سواران، گرفته است بشارت
از آسمان خراسان، شنیده است ندایی
خودت مگر که به زهرا(س)، توسلی کنی امشب
نمی رسد گل نرگس، دعای ما که به جایی
قاسم صرافان
![](https://imam-robatkarim.kowsarblog.ir/media/users/razjou/profile_pictures/_evocache/8_6.jpg/crop-top-64x64.jpg?mtime=1423920153)
سلام علیکم
نوروز و ظهور
امام صادق علیه السلام:
النیروز… وَ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي يَظْهَرُ فِيهِ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَيْت . (وسائل الشيعة، ج8، ص 173)
نوروز…وآن روزی است که قائم ما اهل بیت در آن روز ظهور خواهد کرد.
یاعلی علیه السلام
فرم در حال بارگذاری ...
حضور و سخنرانی رهبر انقلاب در حرم مطهر رضوی
حضرت آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در اولین روز از سال نو در اجتماع انبوه و پرشور زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی علیهالسلام، در سخنان مهمی با تبیین معنای حقیقی و «اهداف پنهان و خطرناک تفکر تسلیمطلبانهای» که آمریکا و عدهای در داخل سعی میکنند با ارائهی یک دو راهی دروغین و مصنوعی، به ذهن نخبگان و افکار عمومی ملت ایران تزریق کنند، ده پیشنهاد اساسی برای «اقدام و عمل» در زمینهی اقتصاد مقاومتی بیان و تأکید کردند: این راه منطقی و در عین حال انقلابی، ایران عزیز را در مقابل تهدید و تحریم مصونیت میبخشد و دولت را قادر میکند در پرتو همدلی همگانی و کمک و هماهنگی سه قوه، در پایان سال جاری به مردم گزارش عینی و اعتمادآفرین ارائه دهد.
رهبر انقلاب اسلامی با تبریک مجدد سال نو به ملت ایران، مصادف شدن ابتدا و انتهای سال ۹۵ را با میلاد حضرت فاطمهی زهرا سلاماللهعلیها مایهی برکت کشور دانستند.
حضرت آیتالله خامنهای در ادامه به تبیین شعار امسال یعنی «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» پرداختند.
...
ایشان با تأکید بر اینکه انتخاب شعار سال ۹۵، مبنای منطقی و استدلالی دقیق دارد، همهی مردم بهویژه جوانان را به تدبر و تعمق در این مبنای استدلالی فراخواندند و گفتند: شاید برخی ترجیح میدادند که شعار امسال، شعاری فرهنگی یا اخلاقی انتخاب شود اما با توجه به مجموع مسائل کشور، تصمیم بر این گرفته شد که همچون چند سال اخیر، یک شعار اقتصادی انتخاب شود تا به صورت «گفتمان عمومی» رواج پیدا کند.رهبر انقلاب اسلامی افزودند: انتخاب شعار امسال بر یک تحلیل و نگاه کلان به مسائل کشور مبتنی است.
ایشان در تشریح این نگاه کلان افزودند: در مقطع کنونی، آمریکاییها بهدنبال تزریق تفکر خاصی در میان نخبگان جامعه و سپس افکار عمومی کشور هستند مبنی بر اینکه ملت ایران بر سر یک «دو راهی» قرار دارد و چارهای جز انتخاب یکی از این دو راه ندارد!
حضرت آیتالله خامنهای گفتند: دو راهی که آنها ادعا میکنند این است که ملت ایران یا باید با آمریکا کنار بیاید و یا بهطور دائم تحت فشارهای آمریکا و مشکلات ناشی از آن باشد.
ایشان با اشاره به «ثروت، ابزار سیاسی، دستگاههای تبلیغاتی گسترده و تجهیزات نظامی آمریکا» خاطرنشان کردند: براساس این تفکر خاص، با دولتی همچون آمریکا باید کنار آمد و با قبول تحمیلهای آن، از برخی «مواضع، اصول و خطوط قرمز» صرفنظر کرد.
رهبر انقلاب اسلامی افزودند: در توافق اخیر هستهای نیز که مورد تأیید قرار گرفت و مذاکرهکنندگان کشورمان نیز مورد قبول بودند، همین اتفاق افتاد و در مواردی، وزیر محترم امور خارجه به من گفت: «ما نتوانستیم برخی خطوط قرمز را حفظ کنیم».
حضرت آیتالله خامنهای افزودند: این یعنی وقتی طرف مقابل دولتی مثل آمریکا است، کنار آمدن با او به معنای صرفنظر کردن از برخی مسائلی است که انسان به آنها پای میفشارد.
ایشان با تأکید بر اینکه عدهای نیز در داخل کشور این تفکر خطرناکِ وجود دو راهی دروغین را قبول دارند و بهدنبال قبولاندن آن به دیگران هستند، خاطرنشان کردند: این افراد میگویند اقتصاد ایران دارای ظرفیتهای فراوان است که استفاده از این ظرفیتها، فقط با توافق هستهای امکانپذیر نیست بلکه مسائل دیگری نیز با آمریکا وجود دارد که ملت ایران و مسئولان کشور باید در مورد آنها تصمیم بگیرند و اقدام کنند.
رهبر انقلاب اسلامی، گفتوگو و همکاری با آمریکا دربارهی «مسائل منطقهی غرب آسیا» و همچنین «گفتوگو دربارهی اختلافات تهران و واشنگتن بر مبنای کوتاه آمدن ایران از اصول و خطوط قرمز خود» را از جمله مواردی برشمردند که این دیدگاه خاص بعد از توافق هستهای بهدنبال آن است.
حضرت آیتالله خامنهای با تأکید بر اینکه این دیدگاه خاص معتقد است مشکلات اقتصادی کشور تنها در صورتی حل خواهد شد که در موارد مختلف با آمریکا گفتوگو کنیم و از مواضع خود کوتاه بیاییم، خاطرنشان کردند: این افراد میگویند همانطور که توافق هستهای، «برجام» نام گرفت، گفتوگو با آمریکا در موارد دیگر و حتی موضوع قانون اساسی کشور میتواند «برجامهای ۲ و ۳ و ۴» باشند تا با این گفتوگوها و توافقها، مردم راحت زندگی کنند و مشکلات آنان حل شود.
ایشان افزودند: معنای حقیقی این تفکر خطرناک این است که جمهوری اسلامی ایران بهتدریج از مبانی قدرت و امنیت خود و از مسائل اساسی که به حُکم اسلام و در چارچوب نظام اسلامی، به آنها پایبند است همچون مسئلهی حمایت از مقاومت و پشتیبانی سیاسی از ملتهای فلسطین، یمن و بحرین، صرفنظر و مواضع خود را به خواستههای آمریکا نزدیک کند!
رهبر انقلاب اسلامی گفتند: براساس این تفکر خاص، جمهوری اسلامی ایران باید همچون برخی دولتهای عربی که با کمال وقاحت دست دوستی به سوی رژیم صهیونیستی دراز کردند، در نهایت با دشمن صهیونیستی کنار بیاید.
حضرت آیتالله خامنهای با تأکید بر اینکه در چارچوب این تفکر خطرناک، عقبنشینیها گام به گام ادامه خواهد یافت، خاطرنشان کردند: اگر براساس خواست و میل آمریکا عمل شود، جمهوری اسلامی ایران باید از ابزارهای دفاعی خود نیز صرفنظر کند و دائماً در مقابل چراهای مختلف و زیادهخواهانهی آمریکا پاسخگو باشد.
ایشان با اشاره به جنجال تبلیغاتی اخیر رسانههای غربی دربارهی رزمایش موشکی ایران گفتند: درحالیکه آمریکاییها هرچند وقت یکبار در منطقهی خلیج فارس که هزاران کیلومتر با آنها فاصله دارد، رزمایشهای مشترک برگزار میکنند، در مورد رزمایش جمهوری اسلامی ایران در خانه و حریم امنیت خود، جنجال به پا میکنند.
رهبر انقلاب اسلامی با تأکید بر اینکه در صورت قبول این تفکر خاص، زیادهخواهیهای آمریکا و عقبنشینی در مقابل او در این حد نیز متوقف نخواهد شد، افزودند: در ادامهی این روند تدریجی، جمهوری اسلامی ایران طبعاً باید به آمریکاییها توضیح دهد که چرا سپاه پاسداران و نیروی قدس را تأسیس کرده است، چرا باید سیاستهای داخلی با موازین شرع تطبیق داده شوند، چرا باید سه قوه براساس شریعت اسلامی عمل کنند و چرا شورای نگهبان قوانین مغایر با شرع را تأیید نمیکند؟
حضرت آیتالله خامنهای تأکید کردند: اگر در مقابل آمریکا کوتاه بیاییم، دشمن گام به گام جلو میآید و کار به جایی میرسد که جمهوری اسلامی ایران از محتوا تهی میشود و تنها صورت ظاهری آن محفوظ خواهد ماند.
ایشان افزودند: بر مبنای این «تحلیل و تفکرِ دشمنخواسته»، اگر ملت ایران بخواهد از شرّ آمریکا راحت شود باید از محتوای جمهوری اسلامی، مفاهیم اسلامی و امنیت خود دست بردارد.
رهبر انقلاب اسلامی بعد از تبیین ابعاد مختلف این تحلیل خاص، به آسیبشناسی آن پرداختند و خاطرنشان کردند: از مواردی که در این تحلیل نادیده گرفته میشود این است که هرگونه توافق با آمریکا به معنای ناگزیر بودن ایران به انجام تعهدات و بدعهدی و خدعه و تقلب آمریکا در انجام تعهدات این کشور است که این مسئله را اکنون به عینه میبینیم و این یعنی «خسارت محض».
حضرت آیتالله خامنهای در اثبات این مسئله به توافق هستهای بهعنوان یک نمونه اشاره کردند و گفتند: در همین توافق نیز آمریکاییها به آنچه وعده داده بودند، عمل نکردند و به تعبیر وزیر محترم امور خارجه، بر روی کاغذ تعهداتی را انجام دادند اما در عمل و از طریق راههای انحرافی مانع از تحقق آن تعهدات شدند.
ایشان افزودند: اکنون با وجود توافق هستهای، همچنان معاملات بانکی ما دچار مشکل است و پولهای ایران نیز بازگردانده نشده است زیرا کشورهای غربی و کشورهای تحت تأثیر آنها، از آمریکاییها هراس دارند.
رهبر انقلاب اسلامی با تأکید بر اینکه یکی دیگر از مواردی که در ارائهی دو راهی دروغین نادیده گرفته میشود، «علت و اساس دشمنی و کینهی آمریکا با ملت ایران» است، گفتند: با توجه به «جایگاه راهبردی و موقعیت استراتژیک ایران در منطقه»، «منابع فراوان نفت و گاز»، «جمعیت بالا»، «استعدادهای فراوان» و «پیشینهی تاریخی و کهن»، ایران «گُل منطقه» است اما همین کشور بینظیر، دهها سال در قبضه و سلطهی آمریکاییها بود که ملت ایران با انقلاب اسلامی، کشور را از سلطهی بی چون و چرای آمریکاییها خارج کرد.
حضرت آیتالله خامنهای افزودند: انقلاب اسلامی نهتنها ایران را از دست آمریکاییها خارج کرد بلکه روحیهی مقاومت و ایستادگی در مقابل سلطهی آمریکا را در منطقه و حتی خارج از منطقه گسترش داد.
ایشان خاطرنشان کردند: آمریکاییها عامل اصلی شکست سیاست «تشکیل خاورمیانهی بزرگ» و مسلط کردن رژیم صهیونیستی بر امور منطقه و همچنین ناکامیهای خود در یمن، سوریه، عراق و فلسطین را، جمهوری اسلامی ایران میدانند، بنابراین دشمنی آنها با ملت ایران اساسی و عمیق است و هنگامی این دشمنی به پایان میرسد که آنها بتوانند سلطهی خود را بر ایران احیا کنند.
حضرت آیتالله خامنهای در ادامه به بیان دلایل «سلطهی طولانیمدت انگلیس و سپس آمریکا بر ایران» پرداختند و گفتند: انگلیسیها و آمریکاییها در این کشور سنگرهایی را ایجاد کرده بودند که بهواسطهی آن سنگرها، ادامهی سلطهی خود را امکانپذیر میکردند اما انقلاب اسلامی بهدست جوانان انقلابی، این سنگرها را نابود کرد و سنگرهای جدیدی برای حفاظت از جمهوری اسلامی و منافع ملت بهوجود آورد.
ایشان خاطرنشان کردند: آمریکاییها اکنون با برنامهریزی و با استفاده از ابزار دیپلماسی، بهدنبال آن هستند تا سنگرهایی را که تخریب شده بود، ترمیم کنند و سنگرهای انقلاب را از بین ببرند.
رهبر انقلاب اسلامی گفتند: «رژیم مستبد و طاغوتی پهلوی» مهمترین سنگر آمریکا در ایران بود اما انقلاب اسلامی، حکومت پادشاهی و حاکمیت شخصی را ریشهکن کرد و به جای آن سنگر مستحکمی به نام «حاکمیت مردم» را بنا نهاد.
ایشان «ترس از قدرتها بهویژه آمریکا» را یکی دیگر از سنگرهای زمینه ساز سلطه دانستند و خاطرنشان کردند: برخلاف دوران طاغوت اکنون در جمهوری اسلامی، هیچ فرد آگاه، مطلع و متکی به ارزشهای دینی از آمریکا نمیهراسد.
حضرت آیتالله خامنهای با اشاره به اینکه امروز هم ممکن است عدهای از آمریکا بترسند، افزودند: ترس طاغوت از آمریکا عقلایی بود زیرا در مقابل آمریکا پشتوانهای نداشت اما در جمهوری اسلامی، ترس از آمریکا غیرعقلایی است زیرا جمهوری اسلامی از پشتیبانی ملت بزرگ ایران برخوردار است.
ایشان یکی دیگر از راههای سلطهی آمریکا را «تزریق بیاعتمادی به خود و نبود روحیهی اعتماد به نفس ملی» برشمردند و گفتند: با پیروزی انقلاب، این سنگر سلطهپذیری به سنگر بزرگ «ما میتوانیم» تبدیل شد.
حضرت آیتالله خامنهای «جدایی دین از سیاست» را یکی دیگر از سنگرهای آمریکا برای سلطه بر ایران دانستند و افزودند: انقلاب اسلامی این سنگر را نیز نابود کرد.
رهبر انقلاب اسلامی در ادامهی سخنانشان منظور صریح خود را از کلمهی دشمن، «آمریکا» دانستند و افزودند: سیاستمداران آمریکایی و وزارت خزانهداری این کشور از یکطرف تحریم را با روشهای خاص و پیچیده، عملاً حفظ میکنند و با دشمنی محض از تهدید به تحریم سخن میگویند و از طرف دیگر در کاخ سفید سفرهی هفتسین میاندازند و با روشهای «بچهگولزن»، در پیام نوروزی برای اشتغال جوانان ما دلسوزی میکنند!
ایشان خاطرنشان کردند: علت این رفتار دوگانه آن است که مقامات آمریکایی، هنوز ملت هوشیار ایران را نمیشناسند و نمیدانند این ملت فهیم، اهداف و شیوههای پیدا و پنهان دشمنان خود را بهخوبی درک میکند.
حضرت آیتالله خامنهای سپس با تصریح اینکه ما با مردم آمریکا مثل همهی ملتهای دیگر مشکلی نداریم بلکه با سیاستهای خصمانهی این کشور مقابله میکنیم، به بیان واقعیتهایی پرداختند که توجه به آنها، راه صحیح حرکت کشور را مشخص میکند.
«سرمایهها و ظرفیتهای طبیعی و انسانی فراوان برای پیشرفت فوقالعادهی درونزا، فرصتهای بینالمللی، و قدرت اثرگذاری در منطقه و در مواردی در سطح جهان»، اولین واقعیتی بود که رهبر انقلاب به آن اشاره کردند.
ایشان، «دشمنی واضح آمریکا با ملت ایران و نظام اسلامی» را واقعیت دیگری برشمردند که ادامهی تهدیدهای مکرر آمریکاییها و تلاش بیوقفهی آنها برای جلوگیری از بهرهمندی ایران از نتایج برجام، از نشانههای آشکار آن است.
حضرت آیتالله خامنهای افزودند: چند ماه مانده به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، نامزدهای انتخابات، با یکدیگر در بدگویی به ایران، مسابقه گذاشتهاند، ضمن اینکه هیچ تضمینی وجود ندارد که دولت بعدی به همین تعهدات اندک برجام هم پایبند باشد، آنوقت هرگاه از دشمنی آمریکا سخن گفته میشود عدهای در داخل پریشان و مضطرب میشوند.
سومین واقعیتی که رهبر انقلاب به آن اشاره کردند «نامحدود نبودن ابزارهای دشمنی آمریکا با ملت ایران» بود.
ایشان خاطرنشان کردند: آمریکاییها، سه ابزار اساسی و تأثیرگذار دارند: «تبلیغات»، «نفوذ» و «تحریم».
رهبر انقلاب با تمرکز بر موضوع تحریم افزودند: واقعیت آن است که دشمن احساس میکند تحریمها در ضربه زدن به ایران مؤثر است البته رفتار ما هم در تقویت این احساس تأثیرگذار بوده است.
حضرت آیتالله خامنهای در همین زمینه افزودند: در برههای در داخل، ضررها و ضربات تحریم را بزرگنمایی کردیم همچنانکه در مقطعی دربارهی آثار برداشته شدن تحریمها هم بزرگنمایی شد درحالیکه تاکنون اتفاقی در این زمینه نیفتاده و اگر وضع به همین منوال پیش رود، اتفاقی هم نخواهد افتاد.
رهبر انقلاب پس از اثبات تمرکز اصلی دشمن بر مسئلهی تحریم، یک سؤال اساسی مطرح کردند: راه صحیح مقابله با این «ابزارِ فشار و خصومت» چیست؟
ایشان در پاسخ، با اشارهی مجدد به دو راهی دروغینی که آمریکاییها در مقابل این سؤال ارائه میکنند یعنی «تسلیم» یا «فشار و تحریم» افزودند: البته یک دو راهی واقعی در این زمینه وجود دارد. یا مشکلات تحریم را صرفاً تحمل کنیم یا با تکیه بر اقتصاد مقاومتی، ایستادگی کنیم و بر مشکلات فائق آییم.
حضرت آیتالله خامنهای سپس با تمرکز بر مفهوم شعار سال «اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل» خاطرنشان کردند: دولت البته کارهایی از جمله تشکیل ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی انجام داده و از نتایج خوبی از جمله مثبت شدن تراز بازرگانی و کاهش واردات خبر میدهد اما لازم است در این زمینه کارهای اساسی انجام شود.
رهبر انقلاب با تأکید بر ضرورت مشخص شدن و ترسیم نقشهی راه با بیان ده پیشنهاد اساسی برای اقدام و عمل در زمینهی اقتصاد مقاومتی، به سخنانشان ادامه دادند.
پیشنهاد اول ایشان، «شناسایی و تمرکز بر فعالیتها و زنجیرههای مزیتدار اقتصادی» است تا از این طریق، راههای متعدد دیگری در تحکیم و رونق اقتصادی گشوده شود.
«احیا و به حرکت درآوردن تولید داخلی»، دومین پیشنهاد اساسی رهبر انقلاب به مسئولان برای اقدام و عمل در روند اقتصاد مقاومتی است.
ایشان افزودند: برخی گزارشها حاکی است شصت درصد امکانات تولید داخلی یا تعطیل است یا زیر ظرفیت کار میکند. دولت میتواند با تعامل با کارشناسان و اقتصاددانان منتقد، تولید داخلی را زنده کند.
«خودداری جدی از خریدهای خارجی که قدرت تولید داخلی را تضعیف کند» و «مدیریت پولها و منابع مالی ایران که از خارج وارد کشور میشود»، دو پیشنهاد کاربردی دیگر حضرت آیتالله خامنهای به مسئولان اجرایی است.
ایشان افزودند: البته تاکنون پولهای ایران با شیطنت آمریکاییها و تحت تأثیر برخی عوامل دیگر به داخل نیامده اما به هرحال باید مراقب بود این منابع مالی صرف اسراف و خریدهای بیمورد نشود و هدر نرود.
پنجمین پیشنهاد رهبر انقلاب برای اقدام و عمل مسئولین، «دانشبنیان شدن بخشهای مهم اقتصادی» است.
حضرت آیتالله خامنهای خاطرنشان کردند: استعداد ایرانی که میتواند یک موشک را از فاصلهی ۲ هزار کیلومتری با خطای چند متری به هدف بزند حتماً میتواند در صنایع مهم دیگر هم از جمله نفت و گاز و تولید موتور خودرو و هواپیما و قطار، نوآوری و خلاقیت کند که دولت باید زمینهی این کار را فراهم کند.
«بهرهبرداری از بخشهایی که قبلاً در آنها سرمایهگذاری کلانی شده است مانند پتروشیمی و ساخت نیروگاه»، و «مشروط شدن همهی معاملات خارجی به انتقال فناوری به داخل ایران»، ششمین و هفتمین پیشنهاد رهبر انقلاب برای پیشرفت و استحکام اقتصادی کشور است.
ایشان همچنین با انتقاد از جنجالهای سیاسی و روزنامهای دربارهی «فساد» افزودند: پیشنهاد هشتم برای اقدام و عمل در چارچوب اقتصاد مقاومتی، «مبارزهی جدی و واقعی با فساد، ویژهخواری و قاچاق» است که ضربات جدی به اقتصاد کشور میزند.
«افزایش بهرهوری انرژی» که میتواند در روندی مشخص باعث صرفهجویی صد میلیاردی بشود و «نگاه ویژه و حمایتی به صنایع متوسط و کوچک» برای ایجاد اشتغال و تحرک اقتصادی، آخرین موارد از پیشنهادهای دهگانهی حضرت آیتالله خامنهای به مسئولان اجرایی برای تحقق شعار سال یعنی «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» است.
ایشان افزودند: البته کارهای دیگری نیز میتوان در این مسیر انجام داد اما اگر این ده نکته، عملیاتی شود در کشور حرکتی انقلابی، بزرگ و رو به پیشرفت آغاز میشود که اقتصاد ایران را مصونیت میبخشد و تأثیر تحریمها را کاملاً کاهش میدهد.
رهبر انقلاب تأکید کردند: در صورت اجرای این حرکت منطقی و انقلابی، دیگر کسی در مقابل تحریمها نخواهد لرزید و نیازی نیست برای جلوگیری از تحریمهای آمریکا، از اصول و مبانی و ارزشها و خطوط قرمز ایران صرفنظر کند و کوتاه بیاید.
حضرت آیتالله خامنهای با اشاره به ضرورت کمک مردم و کارشناسان سیاسی و اقتصادی به دولت، و هماهنگی و همفکری سه قوه افزودند: امیدواریم در پرتو اقدام و عمل برای تحقق اقتصاد مقاومتی، دولت بتواند در پایان سال جاری از احیاء چند هزار کارخانه و کارگاه «صنعتی، تولیدی و کشاورزی» گزارشی عینی به مردم بدهد و مردم هم این اقدامات را احساس کنند و اعتماد و اطمینان یابند.
رهبر انقلاب همچنین «انقلابی عمل کردن» را زمینهساز موفقیتهای سه دههی اخیر برشمردند و با تأکید مجدد بر ضرورت تجلیل و قدردانی از نیروهای انقلابی و حزباللهی خاطرنشان کردند: دستاوردهای دانشمندان شهید هستهای، موفقیتهای شهید طهرانی مقدم در بحث موشکی، کاظمی در سلولهای بنیادی، شهید آوینی و مرحوم سلحشور در مسائل فرهنگی، نشاندهندهی این است که روحیه و تفکر انقلابی چگونه گرهها را میگشاید و موفقیتساز میشود.
رهبر انقلاب اسلامی در بخش پایانی سخنانشان مسائل فرهنگی را بسیار حائز اهمیت خواندند و افزودند: بار دیگر به مسئولان تأکید میکنم از مجموعههای خودجوش مردمی که در سراسر کشور مشغول کار فرهنگی هستند، حمایت کنند.
ایشان افزودند: این مجموعهها باید روزبهروز توسعه یابد و دستگاههای فرهنگی به جای اینکه آغوش خود را به روی کسانی باز کنند که اسلام و انقلاب و ارزشها را قبول ندارند، به حمایت از بچهمسلمانها و نیروهای مؤمن، انقلابی و حزباللهی بپردازند.
رهبر انقلاب خطاب به جوانان میهن نیز خاطرنشان کردند: «کشور»، و «امروز و فردا» مال شما است، و اگر با ایمان و خودباوری در میدانها حضور داشته باشید و حرکت کنید، آمریکا و بزرگتر از آمریکا هیچ غلطی نمیتوانند بکنند.
ایشان همچنین با اشاره به درگذشت عالمِ مجاهد و مبارز و خدمتگزارِ با اخلاص بارگاه رضوی، مرحوم آیتالله واعظ طبسی، فقدان این روحانی انقلاب و مبارز را ضایعهای بزرگ خواندند.
فرم در حال بارگذاری ...
گناه
جوانی خدمت امام حسین علیه السلام رسید
و گفت، من مردی گناهکارم و نمی توانم خود را در انجام گناهان باز دارم، مرا نصیحتی فرما.
امام حسین علیه السلام فرمود:
«پنج کار را انجام بده و آنگاه هر چه می خواهی گناه کن اول: روزی خدا را مخور و هر چه می خواهی گناه کن.
دوم: از حکومت خدا بیرون برو و هر چه می خواهی گناه کن.
سوم: جایی را انتخاب کن تا خداوند تو را نبیند و هر چه می خواهی گناه کن.
چهارم: وقتی عزرائیل برای گرفتن جان تو آمد او را از خود بران و هر چه می خواهی گناه کن.
پنجم: زمانی که مالک دوزخ تو را به سوی آتش می برد در آتش وارد مشو و هر چه می خواهی گناه کن.»
جوان اندکی فکر کرد و شرمنده شد و در برابر واقعیت های طرح شده چاره ای جز توبه نداشت
-بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۱۲۶، حدیث ۷; جامع الاخبار، ص ۳۵۹، حدیث ۱۰۰۱٫
فرم در حال بارگذاری ...
پیام نوروزی مقام معظم رهبری(مدظله العالی):
بسماللهالرّحمنالرّحیم
یا مقلّب القلوب و الأبصار. یا مدبّر اللّیل و النّهار. یا محوّل الحول و الأحوال. حوّل حالنا الی احسن الحال.
السّلام علی الصّدّیقة الطّاهرة، فاطمة المرضیّه، بنت رسول الله، صلّی الله علیه و آله. و السّلام علی ولیّ الله الأعظم، ارواحنا فداه و عجّل الله فرجه.
عید نوروز را به همهی خانوادههای ایرانی و افراد ایرانی در هر نقطهی عالم تبریک عرض میکنم. عیدتان مبارک باشد هممیهنان عزیز. بخصوص به خانوادههای عزیز شهیدان، به جانبازان عزیز، به خانوادههای محترم آنها، و به همهی ایثارگران تبریک عرض میکنم و یاد شهیدان بزرگوارمان و یاد امام عزیزمان را گرامی میدارم.
سالی که شروع شد -سال ۹۵- هم در آغاز و هم در پایان، متبرک به نام مبارک حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) است. هم اولِ این سال منطبق بر ولادت آن بزرگوار با ماههای قمری است، هم آخر این سال. بنابراین امیدواریم که انشاءالله سال ۹۵ به برکت حضرت زهرا سال مبارکی باشد برای ملت ایران، و از معنویات آن بزرگوار و از راهنمائیهای آن بزرگوار و از زندگی آن بزرگوار درس بگیریم و بهرهمند شویم.
سالی که تمام شد -سال ۹۴- مثل همهی سالهای دیگر، آمیزهای از شیرینیها و تلخیها و فرازها و فرودها بود؛ طبیعت زندگی همین است؛ از تلخی حادثهی منا تا شیرینی راهپیمائی ۲۲ بهمن و انتخابات هفتم اسفند؛ در تجربهی برجام، از امیدهائی که برانگیخت، تا نگرانیهائی که در کنار آن هست؛ همهی اینها جزو حوادث سال بود، و همهی سالها همین جور است.
...
سالها و ایام عمر انسان، مشتمل بر فرصتهائی است و مشتمل بر تهدیدهائی است. هنر ما باید این باشد که از فرصتها استفاده کنیم و تهدیدها را هم تبدیل به فرصت کنیم. سال ۹۵ پیش روی ما است. در این سال هم مانند همیشه، فرصتها و تهدیدهائی وجود دارد. همه باید تلاش کنند تا بتوانیم از فرصتهای این سال به معنای حقیقی کلمه استفاده کنیم و کشور از اول تا آخرِ این سال تفاوتهای محسوسی پیدا کند.امیدهائی وجود دارد برای سال ۹۵. انسان به مجموعهی اوضاع که نگاه میکند، امیدهائی را مشاهده میکند. البته برای تحقق این امیدها باید تلاش کرد، باید کار شبانهروزی کرد و باید بیوقفه سعی و کوشش کرد. اصل قضیه این است که ملت ایران باید بتواند کاری بکند که خود را در مقابل تهدیدهای دشمنان و دشمنیهای آنها، از آسیبپذیری خارج کند. ما باید کاری کنیم که در مقابل تهدید دشمنان، آسیبپذیر نباشیم. آسیبپذیری را به صفر برسانیم.
به گمان من مسئلهی اقتصاد در اولویت اول است. یعنی وقتی انسان نگاه میکند، در میان مسائل اولویتدار، از همه فوریتر و نزدیکتر، مسئلهی اقتصاد است. اگر به توفیق الهی، هم ملت و هم دولت و مسئولان گوناگون، بتوانند در مسئلهی اقتصاد کارهای درست و بجا و متقن را انجام دهند، امید این هست که در مسائل دیگر، مثل مسائل اجتماعی، مثل آسیبهای اجتماعی، مثل مسائل اخلاقی، مثل مسائل فرهنگی هم تأثیرگذار باشند.
در مسئلهی اقتصاد، آن چیزی که مهم است و اصل است، مسئلهی تولید داخلی است؛ مسئلهی ایجاد اشتغال و رفع بیکاری است؛ مسئلهی تحرک و رونق اقتصادی و مقابلهی با رکود است؛ اینها مسائل مبتلابه مردم است؛ اینها چیزهائی است که مردم آنها را حس میکنند و مطالبه میکنند؛ و آمارها و اظهارات خود مسئولین هم نشان میدهد که این مطالبات مردم و این خواستههای مردم بجا و بهمورد است.
اگر ما بخواهیم مشکل رکود را حل کنیم، مشکل تولید داخلی را حل کنیم، بخواهیم مسئلهی بیکاری را حل کنیم، بخواهیم گرانی را مهار کنیم، علاج همهی اینها در مجموعهی مقاومت اقتصادی و اقتصاد مقاومتی گنجانده شده است. اقتصاد مقاومتی شامل همهی اینها است. میشود با اقتصاد مقاومتی به جنگ بیکاری رفت؛ میشود به جنگ رکود رفت؛ میشود گرانی را مهار کرد؛ میشود در مقابل تهدیدهای دشمنان ایستادگی کرد؛ میشود فرصتهای بسیاری را برای کشور ایجاد کرد و از فرصتها استفاده کرد؛ شرطش این است که برای اقتصاد مقاومتی کار و تلاش انجام بگیرد.
گزارشی که برادران ما در دولت به من دادند، نشان میدهد که کارهای وسیعی کردهاند؛ منتها این کارها کارهای مقدماتی است؛ کارهائی است در زمینهی بخشنامهها و دستورها به دستگاههای مختلف؛ اینها کارهای مقدماتی است؛ اما آنچه که لازم است ادامه پیدا کند، عبارت است از اقدام کردن و عمل کردن و روی زمین، محصول کار را به مردم نشان دادن؛ این آن چیزی است که وظیفهی ما است؛ که من انشاءالله در سخنرانی شرحش را به آحاد ملت عزیزمان عرض خواهم کرد.۰
فرم در حال بارگذاری ...
برگزاری مراسم ویژه آخر سال در مدرسه علمیه امام خمینی ره
برگزاری مراسم ویژه آخر سال در مدرسه علمیه امام خمینی ره رباط کریم
در آستانه آغاز سال 95 به همت واحد فرهنگی مدرسه برنامه ای با حضورکلیه طلاب برگزار گردید.
در این برنامه مدیر مدرسه ضمن تبریک سال نو برای کلیه طلاب آررزوی موفقیت در سال جدید نموده واز خداوند منان سالی پر از خیر و سعادت را برای ایشان مسئلت نمودند.
در این برنامه به تمای طلاب حاضر هدیه ای به عنوان عیدی تقدیم گردید.
فرم در حال بارگذاری ...
اسراف در نظام اقتصادی خانواده
موضوع:
اسراف در نظام اقتصادی خانواده
محقق:
سحر جوادي زنگي
پاییز1390
چکیده:
موضوع تحقیق حاضر، اسراف در نظام اقتصادی خانواده با گرایش اسلامی و جایگاه اجتماعی است. اسراف به معنی خروج از مرز اعتدال در هر کار است، یعنی تجاوز کزدن از مقداری که حکمت اقتضا می کند. اسراف یک اصل همگالنی است و یک از عواملی که موجب اسراف می شود، این است که متأسفانه از پیامدهای سوء آن بی خبر هستیم. پرداختن به این موضوع در خانواده ها از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا با رعایت اعتدال در خانواده جامعه نیز از مفاسد اخلاقی و اجتماعی در امان خواهد ماند. و اهمیت این موضوع از اینجا مشخص می شود که خداوند در قرآن و ائمه نیز در احادیث خود به این موضوع اشاره می کنند که اسراف را به عنوان یک رویکرد ضد هنجاری شناسایی و مورد تحلیل قرار داده اند و با اشاره به ابعاد مختلف و مصادیق و موارد گوناگون و آثار زیان بار آن در دنیا و آخرت از مؤمنان می خواهند که خود را از آن رهایی بخشند.
...
و با دوری از شهوت پرستی و پرهیز از روحیه ناسپاسی و کفران نعمت، تکبر و خودکامگی و استعمار و سیطره جویی و عجب و خود بینی خود را از آن برهاند. در این مقاله با بهره گیری از آیات و روایات به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه ای و بهره گیری از سایتهای معتبر جمع آوری شده که با بیان موضوعاتی چون مفهوم و آثار اسراف، علل اسراف و انواع آن و ارائه راهکارهایی برای جلوگیری از اسراف تا حدودی مردم را با آثار سوء این عمل آشنا سازیم.
واژگان کلیدی: اسراف، تبذیر، میانه روی، نظام خانواده، مصرف، قناعت
مقدمه:
مسأله ی اسراف و هدر دادن منابع در رفتار مصرفی، مسئله ای بنیادی است که ناشی از فقدان حاکمیت عقلانی و منطق اخلاقی و اقتصادی در عملکرد افراد و خانواده هاست با توجه به اینکه جمعیت جهان رو به رشد است و منابع موجود روی زمین محدود می باشد. تعدادی از افراد گامهایشان را فراتر گذاشته اند و موجب هدر دادن سرمایه فردی و اجتماعی شدند برای اینکه همه افراد بتوانند از منابع موجود در روی زمین بهره بگیرند. پس اگر در نحوه مصرف تجدید نظر کنیم بی شک بسیاری از مشکلات اقتصادی موجود در خانواده و جامعه حل می شود.
الف ) مفهوم شناسی
١- الف ) مفهوم اسراف :
اسراف مصدر باب افعال است ، از ثلاثی مجرد ( سَرَفَ ) یعنی تجاوز کردن از اندازه و اعتدال . 1 اسراف در لغت به معنای خروج از مرز اعتدال در هرکار است . در روایتی از امام علی (ع) آمده است :
هر آنچه از میانه روی بگذرد اسراف است . 2
ازمجموع سخنان فقها ومواردی که اسراف و مشتقات آن را به کار می برند استفاده می شود که اسراف به معنای عام که اسراف مالی و غیر مالی را شامل می شود در اصطلاح فقها هم تجاوز از میانه و اعتدال است. شیخ طوسی در تعریف اسراف گفته است :
«مراعات نکردن مقدار متوسط و تجاوز به سمت زیادی است و نیز گفته است تجاوز از مقداری که حکمت اقتضا می کند . » 3
نکته قابل توجه دیگردر تبیین مفهوم اسراف نسبی بودن آن است، بدین معناکه ممکن است بهره گیری مقداری و یا نوعی ازکالا، برای یک نفر، اسراف از تجاوز ازحداعتدال محسوب می شود ولی برای دیگری اسراف نباشد. چنان که در روایتی از امام صادق (ع) آمده است:
«آیا گمان می کنی خداوند ، انسان را در مالی که به وی عطا فرموده ، امین شمرده که اسبی به بهای ده هزار درهم بخرد ؟ حال آنکه اسبی به قیمت بیست درهم برای او کفایت می کند.» 4
برپایه این روایت درزمان ما، مثلا دو نفرکه هردو می توانند اتومبیلی به قیمت یکصد میلیون تومان تهیه کنند، یکی ازآنها نیازمندبه اتومبیلی با این قیمت است ولی دیگری اتومبیلی با قیمت بیست میلیون تومان هم برای تامین نیازهایش کافی است، اگرهردو اتومبیل یکصد میلیونی تهیه کردند، شخص دوم اسرافکار است و اولی اسرافکار نیست؛ چون فرد دوم ازمرز اعتدال تجاوز کرده ولی دیگری تجاوز نکرده است . 5
و خداوند در قرآن کریم فرموده است :
«وَ لا تُسرِفُوا ، انَّهُ لا یُحِبُّ المُسرِفین»
« اسراف مکنید که خدا اسراف کاران را دوست ندارد . »6
پس اینکه درنظام صحیح هرگونه تجاوز از حد، موجب فساد و از هم گسیختگی می شود و به تعبیر دیگر سرچشمه فساد، اسراف است و نتیجه اسراف فساد. 7
٢ - الف) فرق میان اسراف و تبذیر :
تبذیربی جهت مصرف کردن چیزی راگویندکه علت عاقلانه وخردمندانه نداشته باشدمثل آنکه چوبی را بی جهت بسوزانند. و به تعبیردیگرتبذیرآن است که مالی درغیرموردش مصرف شود (هرچندکم باشد ) و اگرچنانچه درموردش مصرف گردد تبذیر نیست (هرچندزیادباشد). ولی اسراف بیش از اندازه مصرف کردن است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از راهی عبور می کرد که یکی از یارانش به نام سعد مشغول وضوگرفتن بود وآب زیاد دروضو مصرف می کرد، پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: چرا اسراف می کنی ای سعد؟ سعد عرض کرد : آیا در آب نیز اسراف هست ؟ حضرت فرمود : آری هر چند در کنار نهر جاری باشی . 8 بنابراین اسراف معنای نزدیکی با تبذیر دارد با این تفاوت که اسراف، بیشتر زیاده روی در مصرف است؛ ولی تبذیر، هدر دادن مال و اتلاف آن. همچنین گستره اسراف، تمام افعال آدمی را دربرمی گیرد در حالی که گستره تبذیر، اختصاص به امور مالی دارد. هرچند در روایت ها گاهی در یک معنا به کار می روند. 9
ب) انواع اسراف
اما در حرمت اسراف و مذموم بودن آن هیچ بحث و حرفی نیست ولی کلام در این است که چگونه تشخیص دهیم که زیاده روی کرده ایم و اسراف نموده ایمو یا قدم به میانه و اعتدال گزارده ایم.
امام علي(علیه السلام) راه تشخیص و تمییز آن را به ما نشان داده و برای تشخیص اسرافکار 3 نشانه ذکر می کنند:
«للمسرف ثلاث علامه، یشتری مالیس له و یلبس ما لیس له، و یأکل مالیس له» 10
«آنچه در شأنش نیست خریداری می کند، آنچه در شأنش نیست می پوشد و آنچه در شأنش نیست می خورد.»
مهمترین عامل شناخت اسرافکار و غیر اسرافکار شأن و موقعیت اقتصادی فرد است و چنانچه وسایلی را که فرد استفاده می کند فراخور حال وی باشد اسراف نبوده و درغیر این صورت اسراف است.
حال بعد از شناختن فرد مسرف و غیر مسرف به انواع اسراف می پردازیم:
١- ب ) کمی و کیفی :
گاه اسراف درکمیت مصرف است، یعنی بیش ازمقدار موردنظر مصرف کردن. گاه نیز درکیفیت مصرف تحقق پیدامی کند. بدین معنا که مصرف ازنظرکمی، بیش ازحدنیاز نیست. مانند پوشیدن لباس میهمانی که برای حفظ آبروست درمنزل. روایت است شخصی به نام سلیمان بن صالح، از امام صادق(علیه السلام)پرسید: کمترین درجه اسراف چیست ؟ امام در پاسخ فرمود :
«إبذالک ثوب صونک و إهراقک فضل إنائک» 11
کمترین اندازه آن، این است که لباس میهمانی ات را لباس خانه قرار دهی وته مانده ظرفت را دور بریزی .
برپایه روایت دیگری، حتی انسان می تواند سی پیراهن داشته باشد و از هریک به منظوری استفاده کند و اسراف شمرده نشود؛ ولی اگرلباسی راکه برای حفظ آبرو بایددربیرون ازخانه بپوشد، درخانه مورداستفاده قراردهد، اسرافکار خوانده می شود. استفاده نابهینه از لباس بیرونی، اسراف کیفی قلمداد می شود و دور ریختن باقیمانده آب مصرفی، اسراف کمی.
در روایت دیگری از نقل پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمده است:
« یکی از نمونه های اسراف ، این است که هرچه دلت بخواهد بخوری . »
این سخن اشاره دارد به این که ممکن است کسی بیش از اندازه لازم، غذا نخورد ولی درانتخاب نوع غذا ، اسرافکارباشد. یعنی به جای انتخاب غذای مفیدتر، غذای لذیذتررا انتخاب می کند. به سخن دیگر آنچه بایدبخورد نمی خورد، بلکه آنچه می خواهد می خورد . 12
2 - ب) کارهای خیر :
برخی از روایات دلالت دارند که در کارهای نیک، اسراف نکوهیده نیست.
مانندآنچه ازپیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل شده که می فرماید:
«لا خیر فی السرف و لا سرف فی الخیر»
در اسراف خیری نیست و در [کارهای] خیر، اسراف نیست.
در روایتی دیگر از امام علی(علیه السلام) آمده است:
«الاسراف مذموم فی کل شیء الّا فی افعال البر» 13
اسراف در هر چیزی ناپسند است، مگردرکارها ی خیر.
اما بی تردید مقصود از این روایت، این نیست که انسان حق دارد همه اموال خودرا به بهانه نیکی کردن به دیگران ببخشد، وخود وخانواده خویش را به فقر و فلاکت بیندازد. قرآن کریم انفاق انسانهای شایسته را چنین توصیف می کند:
« والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما » 14
و کسانی که هر گاه انفاق می کنند ، نه اسراف می نمایند و نه سختگیری ، بلکه میان این دو ، حد اعتدال را رعایت می کنند. 15
امام علی(علیه السلام) فرمود:
«و إن إعطاء المال في غير حقه تبذير و إسراف، و هو يرفع صاحبه في الدنيا و يضعه في الآخرة، و يكرمه في الناس و يهينه عند اللّه.» 16
«بخشش های بی جای مال و ثروت، اسراف و زیاده روی محسوب می شود و بخشنده آن را در دنیا بالا می برد و در آخرت او را به پایین می آورد، او را در بین مردم بزرگ جلوه می دهد، و نزد خدا خوار و سبک می کند.»
اشاره دارد به اینکه انفاق در صورتی صحیح است که پس از انفاق معیشت خانواده انفاق کننده مشکل و سخت نشود که در غیر این صورت انفاق صحیح نیست. چه بسا اشخاصی که نصف مال یا بیشتر آن را صدقه دهند و کفاف خود و عیال آنها محفوظ بماند به طوریکه در ضیق معاش و سختی نیفتد. 17
٣ - ب ) مخارج شخصی و خانوادگی :
* ازدواج و هزینه های آن :
امام صادق(علیه السلام) به روایت عیسی بن موسی:
ای عیسی ! مال ، مال خداست، که آن را نزد خلق خود به امانت نهاده و به ایشان فرمان داده است که از آن با اعتدال به مصرف زناشویی برسانند پس هرکس از این حد درگذرد ازدواجی که از آن کرده است حرام است . 18
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«از اسراف در خرج کردن مال، بپرهیزید و بر شما باد میانه روی و صرفه جویی که میانه روان هرگز فقیر نخواهد شد .» 19
و نیز امام علی(علیه السلام) فرموده است:
«بخشنده باش اما ولخرج مباش و صرفه جو باش لیکن خسیس مباش .»20
امام علی(علیه السلام) همانگونه که در رفتار تولیدی الگویی کامل بودند در مصرف نیز نمونه ایده آلی از رفتار مصرفی فرد مسلمان را مجسم کرده اند. 21
امام علی(علیه السلام) در سال نخست هجری و در بیست وچهار سالگی ازدواج کرد. در آن زمان گرچه امام قلبی سرشار از عشق و ایمان به خداوند داشت، دست او از درهم و دینار خالی بود با این حال امام، فاطمه سلام الله علیها را از پیامبر خواستگاری کرد مقدار مهریه حضرت فاطمه با رقم های متفاوتی 500و480و400 درهم نقل کرده اند. در مسند ابی یعلی از زبان امام علی(علیه السلام) چنین نقل شده است:
«هنگام ازدواج با فاطمه از رسول خدا پرسیدم: «کدام را بفروشم؟ اسب یا سپرم؟» فرمود: «سپرت را بفروش» آن را به دوازده اوقیه (معادل 480درهم) فروختم و مهریه فاطمه همان بود.»
مراسم شب زفاف امام علی(علیه السلام) و فاطمه در ماه شوال سال دوم پس از جنگ بدر برگزار شد. براساس سنت رسول خدا جشن ازدواج با ولیمه برگزار شد. امام علی(علیه السلام) به این منظور گوسفندی را قربانی و جمعی از اصحاب را دعوت کرد. 22 از این موضوع این گونه برداشت می شودکه هزینه ها هرچه کمتر شوند شروع زندگی مشترک سریعتر و راحت تر خواهد بود. البته متناسب با شرایط زمان است که ایجاب می کند مهریه و جهیزیه و خرج و مخارج زندگی چه میزان باشد یعنی در این در این زمانه دیگر لیف خرما نیست یا مشک مورد استفاده قرار نمی گیردو… اما باید هرچه می شود از مخارج ها کاسته شود تا انسان ها دچار تشویش خاطر و مشکلات روحی وروانی و در مواقعی جسمی نشوند.
* خوردن و آشامیدن :
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«فرزند آدم را چاره ای نیست جز خوردن مقداری از خوراک که بدن او را سر پا نگه دارد ، پس هنگامی که یکی از شما خوراکی می خورد باید یک سوم شکمش را به خوراک اختصاص دهد و یک سوم را به نوشیدنی و یک سوم دیگر را به نفس و دم ، پس مبادا خود را همچون خوکهای پرواری برای کشتن فربه سازید.» 23
از مهمترین عوامل حفظ بقا برای هرموجود زنده و از آن جمله، انسان، عامل تغذیه وکیفیت است. بهره جویی ناقص و محدود از مواد غذایی، چه بسا جسم را ضعیف و دچار اختلال و کمبود سازد و آن هم پیامدهایی به جزکاهش مقاومت بدن دربرابرهجوم امراض وعوارض گوناگون نخواهدداشت و دربسیاری ازموارد، اعصاب و روان انسان نیز ازتاثیر زیان بخش آن بی نصیب نمی ماند. واضح است که پرخوری و یا بعضی غذاهای پرهزینه و سنگین جز اینکه معده را خسته و بیمارکندواعتدال عمومی بدن را برهم زند، ره آورد دیگری ندارد. 24
حضرت امیر المومنین(علیه السلام) فرمود:
«آنکه شکمش موجب دوزخ رفتنش گردد خداوند او را از رحمت خویش دورش کند.»25
یکی از مصارف زیاد در زندگی روزمره، نان است. با این همه تاکیدی که از سوی پیشوایان بزرگ اسلام دراحترام به نان و دورنگه داشتن آن از اسراف شده اینک می بینیم تنها درکشور ما چگونه بانان برخورد می شود. و هیچ گونه محدودیتی دربدست آوردن آن نیست، البته شایدهمین موجب شده که نوع مردم، نان را ذلیل و بی ارزش به حساب می آورند و هرروزکیسه نان خشک، پراز نان های اضافی می شود. قطعا این گونه برخورد با نان، اسراف بوده و سبب خشم الهی خواهد شد. دورریختن نان در همه جا، از خانه، رستوران، غذاخوری، نهادها، دانشگاهها و ادارات معمول است و همواره شاهد انبارهای نان خشکی هستیم که جمع شده و همواره به سوی گاوداری ها سرازیر می شود و این درحالی است که فقرایی در گوشه و کنارگرسنه اند و مردم مسلمان در بعضی ازکشورها ازگرسنگی علف بیابان می خورند . 26
که درقرآن در ارتباط با حرمت اسراف در استفاده از طیبات آمده است :
«از چیزهای پاکیزه که روزی شما قرار داده ایم بخورید و در آن زیاده روی مکنید ( و از حلال به حرام نگرایید ) که به غضب من گرفتار خواهید شد …» 28
از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود:
«گروهی ازبنی اسرائیل آن قدرزندگی مرفهی داشتندکه حتی از مواد غذایی، مجسمه های کوچک می ساختند وگاهی با آن، بدن خود را نیز پاک می کردند، اما سرانجام کارآنها به جایی رسیدکه مجبورشدند همان مواد غذایی آلوده را بخورند.»
این قوم مرفه آن چنان گرفتار غرور و غفلت شدندکه حتی ازموادمفید و محترم غذایی، برای پاک کردن بدن های آلوده خود استفاده می کردند و به همین جهت خداوند آنها را گرفتار قحطی و ناامنی کرد . این هشداری است به همه افراد و ملت هایی که غرق نعمت های الهی هستند تابدانند هرگونه اسراف، تبذیر و تضییع نعمت ها جریمه دارد، جریمه ای بسیار سنگین. این هشداری است به آنهاکه همیشه نیمی از غذای اضافی خودرا به زباله دان ها می ریزند. هشداری است به آنها که برای سفره ای که سه، چهارنفر میهمان برسرآن دعوت شده است، معادل غذای بیست نفر، ازغذاهای رنگین تهیه می بینند و حتی باقیمانده آن را به مصرف انسانهای گرسنه نمی رسانند.
نقل شده که امام صادق(علیه السلام) مشاهده کرد سیبی را نیم خورده و از خانه بیرون انداخته اند، خشمگین شد فرمود:
«اگر شما سیر هستید خیلی از مردم گرسنه اند خوب بود آنرا به نیازمندش می دادید.»
و هشداری است به آنهاکه مواد غذایی را در خانه ها برای مصرف شخصی و در انبارها برای گران تر فروختن آنقدر ذخیره می کنند که می گندد و فاسد می شود، اما حاضر نیستند به نرخ ارزان تر و یا رایگان در اختیار دیگران بگذارند . آری ، اینها همه در پیشگاه خدا مجازات و جریمه دارد و کمترین مجازات آن، سلب این مواهب است. اهمیت این مسئله آن گاه روشن می شود که بدانیم مواد غذایی روی زمین نامحدود نیست و به تعبیر دیگر، به میزان این مواد، نیازمندان وگرسنگانی نیز وجود دارندکه هرگونه افراط و تفریط درآن، باعث محرومیت گروهی از آنها می شود. به همین دلیل درروایات اسلامی، سخت به این مسئله توجه شده است تا آن جا که از امام صادق(علیه السلام) در حدیثی می خوانیم که فرمود:
«پدرم ناراحت می شد از این که بخواهد دستش را که آلوده به غذا بود با دستمال پاک کند، بلکه به خاطر احترام به غذا دست خود را می مکید. سپس اضافه کرد جمعیتی پیش از شما می زیستند که خداوند به آنها فرمان داد، اما ناشکری کردند و مواد غذایی را بی جهت از میان بردند و خداوند برکات خود را از آنها گرفت و به قحطی گرفتارشان ساخت .»29
* پوشاک :
زیبایی لباسی است که خداوند بر اندام طبیعت پوشانده و چون خود جمیل مطلق است، جهان را نیزدرنهایت جمال آفریده است. عنایت وتوجه بدین اصل مهم اسلامی، اضافه براین که خودنوعی هماهنگی و همسویی با اصل خلقت است. آثارمثبت و بسیارمهمی برتحکیم روابط اجتماعی دارد در همین راستا است که دربعضی ازروایات حتی داشتن لباس های متعدد تا به وسیله آن، هم آبرو و هم موقعیت اجتماعی خویش راحفظ کند و هم با استفاده به جا و منظم از تمامی آنها، از فرسودگی و کهنگی زودرس آنها جلوگیری به عمل آورد، بی اشکال وخارج از اسراف شمرده شده است.
امام علی(علیه السلام) در روایات می فرمایند:
«سه علامت برای شخص اسرافکار وجود دارد: می خورد آنچه برای او نیست، می خرد آنچه برای او نیست، می پوشد آنچه برا ی او نیست.» 30
طریحی می گوید معنای حدیث این است:
«می خورد و خریداری می کند و می پوشد آنچه را بالاتر از شان او باشد.» 31
امام صادق(علیه السلام) به روایت عیسی بن موسی:
«ای عیسی ! مال، مال خداست. آن را به امانت نزد مردمان گذاشته و فرمان داده است که با میانه روی از آن لباس بپوشند . پس هرکس از این حد تجاوز کند آنچه از آن می خورد حرام است و آنچه می پوشد حرام.»32
امام علی(علیه السلام) در پاسخ اعتراض کسانی که به سادگی و کهنگی و یا اندازه لباس ایشان اعتراض می کردند می فرمود:
«این لباسی است که مؤمنان از آن بهره می گیرند و قلب را خاشع و نفس را رام می سازند و عورت را بهتر می پوشانند و نیاز را برآورده می کنند.» 33
این حدیث خاص است یعنی به صراحت پوشیدن لباس ساده را مخصوص مؤمنان می داند زیرا هرچه لباس ساده تر باشد فرد از ریا و خودنمایی به دور است و می تواند به راحتی نفس خود را رام کند.
٤ - ب ) لوازم زندگی :
تامین و تهیه وسایل و ابزار زندگی درحدنیاز و نیزمخارج حفظ و تعمیر آنها از مصارف ضروری زندگی محسوب می شود و از مواردمجاز برای صرف مال است . 34 گرچه از نظر اسلام، استفاده معقول از نعمت الهی مطلوب و تاکید شده است؛ حتی ایجادگشایش و رفاه نسبی برای خانواده و نزدیکان و اکتفا نکردن به حداقل نیز برای عموم مجاز و پسندیده می باشد ولی افراط در زیباسازی و هدف قرار گرفتن رفاه و آسایش درزندگی و به دنبال آن خوش گذرانی و عیاشی بی حدومرز نکوهش شده است. و پیامدهای فردی و اجتماعی نامطلوبی به دنبال دارد. 35 بعضی از افراد مدام به بالاتر از خود می نگرند و می خواهند از آنها کمتر نباشند و به شأن خود و اقتصاد خانواده توجهی نمی کنند لذا گرفتار اسراف شده به همین علت مدام در قرض و پریشانی به سر می برند و این را نمی دانند که اگر مطابق دستورات شرع به زیردستان خود که در امور دنیا از آنها پایین ترند بنگرند زندگی دچار تشویش و اضطراب نخواهند داشت.
* مسکن :
ازمهمترین نیازها و ضروری ترین آنها برای هرموجود زنده، به ویژه انسان که به جهت خصوصیات طبیعی اش درمعرض آفات و خطرات بیشتری قرار دارد، مسکن مناسب به شمارمی آیدکه در ردیف اول نیازمندیها و خواسته های او واقع شده است. در روایات برخورداری از مسکن و جان پناه مناسب، از حقوق مسلم هرفردی شناخته شده همان طوری که تامین آن برای زن از سوی شوهر از حقوق واجب به حساب آمده است. با توجه به اینکه کشور ایران به خصوص مناطق حاشیه ای ازنقاط زلزله خیز جهان به حساب می آید، صرف مخارج زیاد در راه ایجاد بنای ساختمان های مستحکم و پایدار از دایره اسراف خارج است، بلکه رعایت استحکام در بناها و محل های مسکونی از لازم محسوب می شود . 36
در حالی که امام صادق (ع) فرمود:
« آنچه بیش از نیاز سکونت ساخته شود، صاحب آن در قیامت مکلف به حمل آن می شود. » 37
و آن چیزی که در ادامه بحث مسکن آورده می شود مصرف بی رویه آب و برق می باشد. درمورد مصرف برق باید توجه داشت که برای رسیدن انسانها به نعمت برق و آثار متنوعی که این فرآورده مهم دارد زحمت های فراوان در طول تاریخ کشیده شده و ثروت های کلان به مصرف رسیده است تا به سادگی در اختیار ما قرار گرفته است. همه مردم بایدبه شیوه صحیح مصرف برق و صرفه جویی در آن آشنا گردند، چراکه عدم صرفه جویی آگاهانه یا مصرف بی رویه برق، موجب خسارت های کلان به دولت وجامعه می شود. درمورد مصرف آب نیز، بایدتوجه داشت که آب منشا حیات ومایه ادامه زندگی است. امروز مساله آب درجهان، مصرف روز و بسیار حاد می باشد همه جا سفارش می شود که درمصرف آب آشامیدنی و آب های دیگر صرفه جویی شود. کمبود آب نسبت به افزایش جمعیت، به ویژه اگر با خشکسالی همراه باشد، یا در این عصر که می گویند: آینده به جای جنگ نفت، جنگ بر سر آب، جایگزین آن می شود هشدار جدی است که باید درمصرف آن مراقبت دقیق کرد. آیا صحیح است آنان که تمکن بیشتردارند درخانه های بزرگ، دارای استخرهای بزرگ شنا باشند و آن گونه در مصرف آب اسراف کنند ؟ و یا ماشین خود را با آب آشامیدنی با فشار زیاد بشویند؟
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«خداوند دشمن دارد آن کسی را که اسراف می کند حتی تا این اندازه که ته مانده آب لیوان را که نوشیده به دور می ریزد.»
به فتوای حضرت امام خمینی (ره):
«زیاده روی در مصرف آب و برق، برخلاف قانون دولت و حرام است و موجب ضمان نیزمی گردد.» 38
* بستر:
پیامبر(صلی الله علیه و آله) – جابر بن عبدالله انصاری گفت: پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) درباره بستر سخن گفت و فرمود:
« بستری برای مرد ، و بستری برای زن ، و بستری برای میهمان ؛ بستر چهارم از آن شیطان خواهد بود .» 39
* وسیله نقلیه :
پیامبرگرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
« از سعادت شخص، زن صالح و مسکن وسیع و مرکب خوب و فرزند صالح است.»
ولی اگر وسیله نقلیه گران تر و بالاتر از شأن و موقعیت اجتماعی و بیشتر از مقدار نیاز و کفاف صاحبش باشد نه تنها از سعادت نیست بلکه خود مایه شقاوت و داخل اسراف خواهد بود.
5-ب) موقعیت اجتماعی :
ازآنجاکه اسلام توجه زیادی به انسان و شرافت افراد بشر دارد، به حفظ شخصیت و حیثیت اجتماعی او نیز اهمیت داده است و اجازه داده تا شخص برای حفظ آبروی خویش دراجتماع به مقدارلازم ازثروت خودبهره ببرندوحتی دربسیاری ازاحادیث، ثروتی که دراین راه مصرف شود به عنوان بهترین مال معرفی شده است و درموارد زیادی انسان دچار اشتباه می شود وخود را دارای موقعیتی فرض می کند و سپس ممکن است برای حفظ آن اعتبار موهوم، به ولخرجی ها و ریخت و پاش هایی دست بزند و خودرا از حریم عفاف و تقوا خارج نماید و تمامی این ها را به حساب حفظ آبرو بگذارد، به عنوان مثال برای برپایی یک مجلس میهمانی و یا غیر آن باید به حدی خرج مال کرد که نه انسان در اجتماع به تنگ دستی و یا بخل و مال دوستی متهم شود و نه به اسراف و تبذیر و خودنمایی .
6-ب) سایر موارد :
نیازمندیهای شخصی و خانوادگی و اینگونه احتیاجات منحصر به آنچه گفته شد نیست وموارد دیگری هم وجود دارد: از قبیل ازدواج و تشکیل خانواده، مسافرتها، تحصیل دانش، بهداشت و تأمین سلامتی، تفریحات سالم، ومانند آن که با ملاک های بدست آمده در قسمت های قبل می توان به تأکید اسلام برضرورت رعایت و توجه به آنها و نیز به اندازه مجاز مصرف مال در راه آن پی برد . 40
امیرالمؤمنین فرمودند:
«فَدَعِ الْإِسْرَافَ مُقْتَصِداً وَ اذْكُرْ فِي الْيَوْمِ غَداً وَ أَمْسِكْ مِنَ الْمَالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِكَ وَ قَدِّمِ الْفَضْلَ لِيَوْمِ حَاجَتِك»
«اسراف را رها کن و میانه روی در پیش گیر و امروز به یاد فردا باش و از مال به اندازه ضرورتت نگه دار و اضافی آن را برای روز نیازمندیت پیش فرست» 41
در این قسمت امیرالمؤمنین تأکید بر میانه روی و پرهیز از اسراف دارند به گونه ای که می فرمایند طوری درآمد خود را به مصرف برسان که چیزی هم برای روز مبادای خود پس انداز کن.
ج) علل اسراف
در علم اخلاق برای نبارزه با یک صفت زشت ابتدا به شناخت ریشه یا ریشه ها و سپس مبارزه با آن توصیه می شود و تنها در این صورت تلاش انسان مفید است و او را از رنجش خاطر رها می کند یک مبارزه سطحی برای از بین بردن خلق و خوی بد درست مثل این است که برای خشکاندن درختی به جای قطع کردن ریشه های آن به نابودی شاخ و برگهای آن بپردازیم با این کار درست است که تا مدتی درخت بی شاخ و برگ می ماندولی بعد از مدتی دوباره شاخه های آن جوانه می زند. اسراف نیز مانند بسیاری از اعمال ریشه و عواملی دارد که بدون شناختن آنها نابودی آن ممکن نیست. ما اینجا به عوامل اسراف می پردازیم گرچه ممکن است عوامل دیگری نیز در کار باشد.
١ - ج ) جهل :
ظاهراً نادانی ازمهمترین علل اسراف است. اگرانسان مؤمن بداند پایان کار اسرافکار نزد خداوند ستوده نیست، از اسرافکاری خودداری می کند . چنانکه از گناهان دیگر می پرهیزد .
٢ - ج ) بی ایمانی :
نقش بی ایمانی درجلوگیری ازاسراف و تبذیر پوشیده نیست؛ چون مؤمنی که به اوامر و نواهی الهی ملتزم است، از اسراف مانند بقیه گناهان، خودداری می کندو هرچه ایمان قوی تر باشد دوری و پاکی از اسراف بیشتر است. بنابراین ضعف یا عدم ایمان به شریعت از مهمترین عوامل اسراف است. 42
٣ - ج ) تربیت خانوادگی :
ازخصوصیات و ویژگی های اساسی انسان، تربیت پذیری اوست. انسان برخلاف سایر حیوانات که اساس حرکات آنها منشأغریزی دارد، شالوده شخصیتش را تربیت خانوادگی او تشکیل می دهد. روان شناسان سه عامل، وراثت و خانواده و محیط خارج را از عوامل مهم تربیت انسان شمرده اند و از نظر، گاه بعضی، عامل خانواده از دو عامل دیگر یعنی وراثت و محیط، اهمیت بیشتری دارد. روشن است که فردی که در خانواده ای تربیت و رشد یافته که بزرگ ترهای آن الگوی صحیحی برای مصرف نداشته و به هر دلیلی که هست به زیاده روی و بی بندو باری در مصرف خو گرفته اند، این روش نیز مانند سایرجهات اخلاقی در افکار روحی او تاثیر خواهد گذاشت و آن را به عنوان یک صفت به دست آمده از خانواده به اجتماع و نیز خانواده ای که خودآن را تشکیل خواهدداد، منتقل خواهدکرد؛ مگر اینکه با تغییراخلاق و تربیت، خویش را از گرفتاری بدان نجات بخشد . 43 از این رو خانواده از عوامل مؤثری است که باعث می شود شخصی اسرافکار یا میانه رو باشد. چه بسا شخصی درخانواده ای فقیرزندگی کند ولی اسرافکارتربیت شود و چه بسا شخص دیگری درخانواده ای ثروتمند رشدکند ولی میانه رو بار آید.
از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که فرمود:
« رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بر عایشه وارد شد، دید تکه نانی زیرپا افتاده، آن را برداشت، خورد و فرمود:
«ای حمیرا ! همسایگی نعمت های الهی را گرامی بدار؛ چون وقتی نعمت از قومی رخت بربست، بعید است که به سوی ایشان بازگردد.»
٤ - ج) خودنمایی :
شخصی که در دوران زندگی همواره درنیل به خواسته ها وآرزوهای خویش ناکام مانده و با تنگ دستی و محرومیت دست به گریبان بوده است، این سرخوردگی های انباشته شده به تدریج تبدیل به عقده های روانی شده، درشخصیت او ایجاد اختلال می نماید. دراین صورت شخص سرخورده برای حفظ شخصیت خود، به ابزارهایی متوسل می شود که در روان شناسی ازآن به عنوان مکانیسم های روانی و یا واکنش های دفاعی یاد می شود و از آنها می توان تصعید و جبران را نام برد. در این نوع واکنش روانی، فرد دچار اختلال، سعی می کند برای سرپوش گذاردن برناکامی ها و عقده های متراکم خود دست به عملی بزندکه او را دراجتماع مطرح کرده و شخصیت دهد. اسراف، ولخرجی و ریخت و پاش های غیر معقول را می توان از همین موارد به شمار آورد. زیرا شخص مسرف، با این عمل خود درجستجوی باز یافتن شخصیت سرکوب شده خویش است، و فکر می کند با این روش در اجتماع به عنوان انسانی دست و دل باز و بی اعتنا به ثروت مطرح می شود. 44 بهترین کارها و طریقه ها مذهب کسی است که میانه رو باشد، که به سوی او بازگردد آنکه غلو کرده و ازحدگذشته، و به او ملحق گردد آنکه از پی آید و عقب مانده باشد. 45
امام علی(علیه السلام) نیز می فرماید:
«من افتخر بالتبذیر احتقر بالافلاس»
هرکه به ریخت و پاش افتخار کند با تهیدستی خرد و خوار می شود . 46
٥ - ج ) فساد اخلاقی :
دربعضی مردم، زمینه اسراف را باید در شخصیت اخلاقی و روحی آنان جستجو کرد؛ زیرا شخصی که خود را به تجاوز و قانون شکنی عادت داده و به گناه و سرکشی خو گرفته است، معمولاً نمی تواند فرد معتدلی درامورمالی اش باشدوهمواره براساس پیروی ازهوی وهوس، درپی ارضای تمایلات افسارگسیخته خویش می باشدو سرمایه خود را در راه تأمین خواسته ها وعادات زشت و هوسبازانه اش به هدر خواهد داد. به عنوان مثال فردی که به مواد مخدر و حتی به سیگار اعتیاد دارد، در عین حال که یقین دارد این اعتیاد بخش مهمی از سرمایه زندگی خود و خانواده اش را بلعیده و نابود خواهدکرد و ازاین راه ضررهای بی شمار جسمی و روحی نیز بر او وارد می آید، باز هم از این عمل نادرست خویش دست برنمی دارد و این جزنداشتن یک شخصیت معتدل و اراده محکم برای تصمیم گیری وکنترل خواهش های نفسانی نیست . 47
پیامبر(صلی الله علیه و آله) گفت:
«بنده از پرهیزکاران به شمار نمی آید مگر آن که آن چه را که برای او سودمند نیست رها کند.» 48
و خداوند نیزدر قرآن اشاره دارد به این سخن که اسراف فساد است و اسرافکار مفسد. و نیز می فرماید: اسرافکاران کار خود را توجیه می کنند و خود را صالح می دانند. 49
٦ - ج ) تقلید :
بسیاری ازافراد اسراف می کنند چون می خواهند درخوراک، پوشاک و مسکن مانند دیگران باشند و این دردی سخت درمان است که ملت ها، بلکه دولت ها بدان دچارمی شوند. 50 ودر آیات قرآنی و روایات عصمت و طهارت به ما دستور داده اند توجه خود را به سوی ثروتمندان و صاحبان مقام جلب نکنیم چرا که این عمل انسان را از مقام معنوی دورمی کند. 51 از عوامل بسیار مهم درتربیت بشرتقلید است. انسان همیشه می خواهد زندگی اش را با کسانی که درنظر او شرافت و موفقیت دارند هماهنگ سازد. این احساس اگر همراه با هدایت عقل و انتخاب الگوهای مناسب و صحیح باشد، انسان را در جهت رشد کمالات و فضایل اخلاقی به پیش می برد و برعکس چنانچه این خوی انسانی با تعصب و جهل و خواسته های نفسانی همراه شود، نتایجی خطرناک و زیان بار درزندگی انسان دارد که این خود به بزرگ ترین مانع در طریق هدایت انسان مبدل خواهد شد. تقلید و پیروی کورکورانه از این و آن، از عوامل اسراف نیز شمرده می شود. از مهمترین مصداقهای این عامل، اسوه پذیری و تاثیرگذاری نوع مردم از رهبران و مدیران جامعه و نظام حاکم برخود است. نحوه زندگی و چگونگی محیط کارمسئولان حکومتی نقش تعیین کننده و مؤثری در انتخاب نوع زندگی از سوی عامه مردم دارد و بی اصلاح آن، هر کوششی در جهت تعدیل مصرف و تصحیح شیوه های آن در جامعه، ناکام و یابسیارکم فایده خواهد بود.
بدین جهت امیرمومنان(علیه السلام) می فرمایند:
« خدای متعال بررهبران صالح و عادل اجتماع واجب کرده است تا اوضاع – پوشاک و خوراک ومسکن وسایر نیازمندیهای خودراهم وزن اقشار ضعیف مردم قرار دهند، تا تحمل فقر و سختی معیشت بر ایشان آسان شود و از داشتن زندگی فقیرانه درخود احساس حقارت و شرم نداشته باشند.» 52
٧ - ج ) وسواس
وسواسی بودن از بیماری های روانی است که اضافه برهدر دادن عمر و فرسودن اعصاب و قوای روحی و جسمی، از موجبات و ریشه های اسراف محسوب می شود. به عنوان نمونه ممکن است کسی درموضع ضیافت و پذیرایی از میهمان، دچار وسواس باشد که با وجود تهیه غذایی مناسب برای میهمان بازهم، مرتب از این که نکند به طور شایسته از او پذیرایی به عمل نیاورده باشد، دچار ناراحتی شود و به دنبال آن در جهت فراهم کردن سفره ای پرخرج و سنگین، به ورطه اسراف و تبذیر درافتد. و نیزکسی که در نوع پوشش، از کفش و لباس و یا وسایل و لوازم منزل دچار وسواس است، همواره دراندیشه تعویض و تبدیل به احسن به سر می برد و با مشکل، از داشتن نوع معینی از لباس و یا وسیله زندگی راضی می شود و همیشه فکر می کند، آنچه دارد در خور او نیست و با شان او مناسبتی ندارد. این گونه افراد وقتی برای خرید هم به بازار می روند، تا جان خود و همراهانشان را به لب نرسانند به چیزی برای خرید رضایت نمی دهند و مجبورند اوقاتی از عمرگران بهای خود را در پاساژها و مغازه ها و در حال خرید به سرببرندو ناگفته پیداست که در این میان چه بلایی برسر اموال و سرمایه زندگی خویش وارد می آورند. بنابراین اسراف و تبذیر از ثمره های تلخ وسواس و از نتیجه های ناگوار آن به شمار می رود. 53
٨ - ج ) رفاه زیاده از حد :
رفاه زیاده ازحدنه تنها زمینه را برای ظهور اسراف مهیا می سازد، بلکه غالباً مستلزم اسراف است. پس هرچه نعمت زیاد شود، رفاه بیشتر و هرچه رفاه زیادتر، اسراف بیشتر می شود. 54 خانواده ای که درآمد مالی و سرمایه اش تنها به اندازه ضرورت ها و نیازهای اوست به ناچار برای پاسخگویی بدان ضرورت ها، در صددکنترل مصرف و اندازه گیری درآن برخواهد آمد؛ ولی اگر میزان ثروت آن بر مقدار احتیاجات و نیازهای واقعی آن افزوده شود؛ چنانچه اعضا و به ویژه مدیر خانواده از تربیت خانوادگی و فرهنگ صحیح مصرف بی بهره باشند به خیال آنکه زیاده روی و اسراف به بنیه مالی آنها خللی نمی رساند، به این عمل کشیده خواهند شد ولی باید توجه داشت که اولاً همیشه روال زندگی به یک منوال نبوده و فراز و نشیب های زیادی برسر راه آن وجود دارد. از این رو انسان معتدل وآینده نگر در روزگار وسعت به فکر روز محنت نیز هست و با پرهیز از اسراف و تبذیر، آینده خویش را هم در نظر می گیرد . ثانیا چه اشکالی دارد انسان به قدر ضرورت و رفع نیازهای معمولی از ثروت خود استفاده کند و اضافه آن را در راه برطرف نمودن احتیاجها و نیازمندی های سایر همنوعان خویش به کار گیرد؟ 55 زندگی رفاهی را هم اسلام می پسندد حتی وقتی در زمان پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آن فکر انحرافی پیدا شد بعضی ها از غذای لذیذ خودداری کردند.
آیه شریفه ٢٢ سوره اعراف نازل شد:
« ای مسلمان ! خدا در این دنیا هرچه خلق کرده برای تو خلق کرده . چرا در آسایش و رفاه نباشی؟ چرا غذای لذیذ را بر خود حرام کنی؟ بعد می فرماید آنچه در دنیاست آز آن توست. اگر کافر می خورد به خاطر توست. برای تو خلق کردم چنانچه بهشت هم به تو اختصاص دارد و آن کافر اصلا بهره ای ندارد . »
این آیه هم به ما می گوید: زندگی رفاهی برای همه انسان هاست. اقتصاد اسلام، اقتصاد خوبی است اما حیف که پایه آن، که قانون مواسات است را فراموش کرده ایم. این از حیله های شیطان است که هرچه انسان به اسراف و تبذیر روی آورد به او وعده فقر نمی دهد و این کار را به عنوان دست و دلبازی در نظرش جلوه می دهد. آن گاه که روحیه استکبار و طغیان در وجود انسانی ریشه دواند، با سرعت و شتاب وصف ناپذیری به سوی زندگی همراه با اسراف و تبذیر پیش می رود. این حرکت معلول دو امر است:
الف ) حالت بی نهایت طلبی انسان
ب) انگیزه تحمیل استکبار و حاکمیت خود برجامعه
براساس امر اول، از آنجا که انسان موجودی مرز نشناس و مطلق گراست، طالب قدرت و امکانات بی شمار و بی حد و مرز است و لذا همین که خود را در مسیر وصول به تمنّیات خویش یافت و امکان بهره وری هرچه بیش تر را برای خویش پیدا کرد، براساس همان روح افزون طلبی، به سوی برخورداری از یک زندگی غرق در رفاه و آمیخته با اسراف و تبذیرهای بی حساب حرکت می کند. براساس امر دوم، مستکبر و نظام استکبار از این جهت که دوام قدرت و سلطه خود بر جامعه و تسلیم بودن توده های مردم در برابر خویش را هرچه با شکوه تر جلوه دادن دستگاه حاکمیت و امکانات و برخورداری های بیش از حد خویش می داند، کوشش بی امانی را در جهت بلعیدن ثروت مردم و جذب آن به هزینه های کاخ سازی و تجملات رویایی و اسراف و تبذیرهای بی پایان خویش، آغاز و تعقیب می نماید، و به این عمل در جهت تحکیم موقعیت خود در بین مردم سخت احساس نیاز می کند. غارتگران جهانی که در صدد تحمیل سلطه شوم خود بر ملت های ضعیفند، بیداری و هشیاری توده های مردم را بالاترین خطر برای خود در راه نیل به اهدافشان احساس می کنند. و لذا همواره می کوشند تا این مانع بزرگ را از مسیر خود بردارند و این مقصود را از طریق گرفتن فرصت اندیشه در واقعیت های موجود و فهم درست آنها از مردم و ناتوان کردن آنان از شناخت صحیح دوست و دشمن واقعی، عملی می کنند. و از همین رو، به روش ها و ابزارهای گوناگونی توسل می جویند: مشغول نمودن اقشار مردم به انواع سرگرمی های تخدیر آمیز، همچون اشاعه فحشا در بین جوانان – که مهمترین نیروی خلاق جامعه هستند – و نیز توزیع مواد مخدر و به اعتیاد کشیدن افراد جامعه و یا ترویج خرافات و مطالب پوچ و بی اساس، از مهمترین آن روش ها به حساب می آید. گسترش فرهنگ ولخرجی و اسراف نیز در جوامع بشری، خصوصا در ملل تحت سلطه می تواند به عنوان حربه بسیار کارآمد برای این منظور باشد؛ زیرا استعمار از این طریق، هم توانسته بازار فروشی برای کالاهای مصرفی اضافی خویش فراهم کند و هم موفق شده تا توده های مردم را همواره درگیر تامین هزینه سنگین زندگی، برای پرکردن خلأهای ناشی از مصرف بی رویه ثروت سازد. بنابراین مردم فرصتی برای اندیشیدن صحیح نخواهند یافت و مجبور خواهندبود تمام لحظات زندگی خویش را در راه تأمین بهتر رفاه مادی و رقابت در آن صرف نمایند. 56
امام صادق(علیه السلام) می فرمایند:
«إِنَّ صَاحِبَ الدِّينِ فَكَّرَ فَعَلَتْهُ السَّكِينَةُ وَ اسْتَكَانَ فَتَوَاضَعَ وَ قَنِعَ فَاسْتَغْنَى وَ رَضِيَ بِمَا أُعْطِيَ وَ انْفَرَدَ فَكُفِيَ الْإِخْوَانَ وَ رَفَضَ الشَّهَوَاتِ فَصَارَ حُرّاً وَ خَلَعَ الدُّنْيَا فَتَحَامَى الشُّرُورَ «3» وَ اطَّرَحَ الْحَسَدَ فَظَهَرَتِ الْمَحَبَّةُ وَ لَمْ يُخِفِ النَّاسَ فَلَمْ يَخَفْهُمْ وَ لَمْ يُذْنِبْ إِلَيْهِمْ فَسَلِمَ مِنْهُمْ وَ سَخَتْ نَفْسُهُ عَنْ كُلِّ شَيْءٍ فَفَازَ «4» وَ اسْتَكْمَلَ الْفَضْلَ وَ أَبْصَرَ الْعَافِيَةَ فَأَمِنَ النَّدَامَة»
آدم دیندار چون می اندیشد آرامش بر جان او حاکم است. چون خضوع می کند متواضع است. چون قناعت می کند بی نیاز است، به آنچه داده شده خشنود است، چون تنهایی را برگزیده از دوستان بی نیاز است. چون هوی و هوس را رها کرده آزاد است، چون دنیا را فرو گذارده از بدی ها و گزندهای آن در امان است، چون حسادت را دور افکنده محبتش آشکار است، مردم را نمی ترساند پس از آنان نمی هراسد و به آنان تجاوز نمی کند پس از گزندشان در امان است، به هیچ چیز دل نمی بندد پس به رستگاری و کمال فضیلت دست می یابد و عافیت را به دیده بصیرت می نگرد پس کارش به پشیمانی نمی کشد. 57
د ) آثار اسراف :
اسراف مذموم است و در اسلام هم نکوهش شده اما زمانی میل به ترک این خصیصه در وجود ما بوجود می آید که ضرورت آن بر ما روشن شود و آن زمانی عملی می شود که قبح آن عمل نزد ما روشن شود. لذا برای ایجاد این حساسیت به آثار سوء آن می پردازیم:
1-د) آثار سوء اجتماعی:
الف) رفتن برکت از سفره بندگان و سلب نعمت از ایشان.
پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود:
«هرکه در زندگی میانه روی کند خداوند او را نعمت دهد و هرکه زیاده روی کند خدایش او را بی نصیب سازد.»
ب) گسترش بی عدالتی و فقر: اسراف از خانواده به جامعه کشیده می شود که نتیجه آن فقر و بی عدالتی است. وقتی اسراف پیش آید فرهنگ مصرف گرایی بالا می رود در نتیجه تقاضا بالا می رود درحالی که ارز ثابت است اینجاست که جامعه با مشکل اقتصادی مواجه می شود. مسرفان یک جامعه کالا را می خرند به هر قیمتی که باشد فروشنده هم از موضوع سوء استفاده کرده جنس و کالای خود را به بالاترین قیمت می فروشد پس گرانی و تورم پیش می آید در نتیجه اقشار کم درآمد جامعه قادر به مایحتاج زندگی خود نبوده و فقر دامنگیر آنان می گردد و به دنبال فقر، عدالت از جامعه رخت بربسته، فاصله طبقاتی و فساد اقتصادی که آثار مخرب آن بر همگان روشن است فراگیر می شود.
ج) هدردادن ثروت ها و نیروها :
سرانجام اسراف فقر فردی یا اجتماعی است. چنانچه از امیرالمومنین (ع) روایت شده که فرمود:
«میانه روی افزاینده مال و اسراف، زیان بار و هلاک کننده است.»
از ساده ترین مصادیق اسراف که در زندگی روزمره می بینیم، اسراف در نان است که به طور گسترده هدر می رود. نتیجه این اسراف این است که ناچاریم از کشورهای دیگر گندم واردکنیم و دست نیاز به سوی دیگران دراز کنیم . ثروتمندان از خدا بی خبر، گروه عظیمی را در راه فراهم ساختن انواع مسکرات از مشروبات الکلی، افیون، حشیش و… مشغول کرده اند. و در به کار بردن ثروتهای مادی حداکثر سوء استفاده را کرده اند و آن را در ساختن قصرها و آپارتمان ها و کاخ های چند طبقه و عیاش خانه ها و… به کار برده اند.
د) ضایع ساختن حقوق :
یکی از آثار اسراف، تضییع حقوق دیگران است؛ چون اسراف باعث کمبود می شود و در نتیجه دیگران از کالای اسراف شده محروم می شوند.
و) تباهی خانواده :
اگر زن و فرزندان کسی به اسراف عادت کنند یا در برابر آنان مقاومت می کند که پیوسته بین آنها درگیری و جدال برپاست و خانه به جهنم تبدیل می شود، یا تسلیم ایشان می شود و برای تأمین ثروتی که خواسته های آنان را برآورد به راههای غیر شرعی روی می آورد. اگر کسی خانواده خود را رها کند تا به اسراف عادت کنند به ندرت می تواند در این گونه درگیری ها بر خانواده مسلط شده و آنان را به راه میانه بازگرداند. بله، اگر کسی در ابتدای امر که هنوز به اسراف عادت نکرده اند اقدام کند، پیروزی امکان پذیر است.
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
«اعتدال در خرج کردن موجب فراوانی مال و ثروت و اسراف باعث تباهی و نابودی است.» 58
همان طور که مشخص شداسراف موجبفقر مالی و فقر مالی موجب فقر آسایش می شود که به مرور زمان نبود آرامش در خانواده موجب فروپاشی و انحلال خانواده می گردد.
ه ) تباهی اجتماع :
اجتماع هم مثل خانواده است. چون جامعه از خانواده تشکیل می شود و هنگامی که پدیده اسراف در جامعه همگانی شود و جامعه به سوی اسراف پیش برود، چنین اجتماعی در خطر فساد اخلاق قرار می گیرد و فساد اخلاق، مرضی سخت درمان است. دولت نیز اگر به اسراف دچار شوند، فسادشان بدیهی است؛ چون بودجه را براساس مصارفی که اسراف، سنگینشان کرده است، تنظیم می کنند. از این رو درصدد بر می آیند به هر صورت راهی برای تأمین این بودجه بیابند و این از مهمترین انگیزه های فساد و تباهی است. به همین خاطر باید در تمام امور، اعم از خانه، اجتماع و دولت از اسراف دوری جست. زیرا پرهیز به صورت کلی عامل مؤثری در از بین بردن فساد است. 59
2-د) آثار سوء اخروی:
الف) محروم شدن از حب خداوند. «خداوند اسرافکاران را دوست ندارد.»
ب) مستجاب نشدن دعا.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند:
«دعای چهار دسته از امت من مستجاب نمی شود که یکی از آنها شخص مسرف است.
ج) محروم شدن از هدایت پروردگار.
«خداوند عمل فرعون را جلوی او زیبا جلوه داد تا از هدایت خدا محروم گردد و از راه راست بازداشته است.»
د) دور بودن از شفاعت ائمه.
امام جواد(علیه السلام) به نقل از پدرانش به نقل از امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند:
«کیفر خدا را کوچک نشمارید زیرا شفاعت ما به برخی از اسرافکاران تنها پس از سیصد هزار سال می رسد.»
و) خوار شدن در قیامت.
حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند:
«آگاه باشید بخشیدن مال به آنهایی که استحقاق آن را ندارند، زیاده روی و اسراف است و ممکن است در دنیا مقام بخشند. مال را بالا ببرد اما در آخرت او را پست خواهد کرد و در میان مردم ممکن است گرامی باشد اما در پیشگاه خدا خوار و ذلیل است.» 61
ن) غفلت از یاد خدا. نمونه این موضوع در آیه 12 سوره یونس نمایانگر است:
«وقتی بلا و ناملایمی جانکاه به انسان می رسدمدام و بدون وقفه ما را به منظور رفع آن بلا می خواند و بر خواندن خود اصرار می ورزد، و همینکه بلای او را برطرف می کنیم به کلی مارا فراموش می کند، و دلش به سوی همان کارهایی که قبلاً داشت کشیده می شود، آری، این چنان اعمال که اسرافگران و مفرطان در تمتع به زخارف دنیوی دارند، در نظرشان زیبا جلوه می کند، آنقدر زیبا که جانب ربوبیت پروردگار را به کلی از یاد می برند، و به فرضی هم که کسی آنان را یادآوری کند اصلاً از یاد خدا روی برمی گردانند. همچنین این اسرافگران و منکرین معاد علت انکارشان این است که شیطان اعمال زشت آنان را در نظر آنان زینت داده، در نتیجه دلهایشان به سوی آن اعمال کشیده شد، به طوری که جایی برای یاد خدا در آن نماند و قهراً خدا از یادشان رفت.» 62
و) تباهی اخلاق :
ازپی آمدهای زشت اسراف، به خصوص زیاده روی در صرف مال در خوشگذرانی و لهو و لعب، فساد اخلاق است؛ زیرا اگر انسان به خوشگذرانی عادت کند، برای تأمین هزینه آن می کوشد تا مال بدست آورد و چون راه های حلال وصول به مال محدود است به راه های ناسالم مثل ربا، رشوه، اختلاس، و دزدی دست می زند، بلکه گاهی به مرحله آدم کشی هم می رسد. این روند در تمام سطوح خانواده، اجتماع و دولت صادق است.
نتیجه گیری:
تاکنون به خوبی آشکار شد که شخص مسرف هم به خود ستم می کند و هم به مردم، زیرا که از حد قوامی و اقتصادی مال و مالکیت آن، و از حد اقتصادی کالا و مصرف کردن آن تجاوز می کند یعنی در داشتن و مصرف، افراط می ورزد. زیرا که آنچه را که حق مصرف آن را ندارد به مصرف می رساند و این هم ظلم فردی است و هم ظلم اجتماعی. و آشکار است که آنچه انسان اسرافکار مصرف می کند می تواند وسیله رفع نیازهای اصلی و حیاتی مردمان دیگری باشد، پس خوراکی که بیش از اندازه می خورد یا از سفره او نیمخورده به جای می ماند می تواند شکمهای گرسنگان را سیر کند. که حضرت امیرالمومنین(علیه السلام) درمورد غذا خوردن می فرماید:
«آنکه شکمش موجب دوزخ رفتنش باشد خداوند او را از رحمت خویش دورش کند.»
وآنچه برای گرم نگه داشتن کاخهای خودو اتاقهای فراوان آنها به مصرف می رسانند، می تواند برهنگان وخانه بدوشان رادرشبهای سردزمستانی گرم کند.بلکه این خودحق آنها است که بنا بر احادیث به دست مسرفان تضییع می شوداگردرزیباسازی ومانندآن افراط صورت گیردبه دنبال آن عیاشی وخوش گذرانی پدیدارخواهد شد و افراد جامعه از یاد خدا غافل گشته واسیرمظاهردنیامی گردندوبه جای شکرگذاری واستفاده معقول ازنعمتها، روحیه لذت طلبی ورفاه زدگی درآنها اوج می گیرد. از نظر اسلام حیات دنیوی و رفاه، زمانی معقول است که برای تأمین سعادت اخروی وکسب رضایت حق تعالی قرار گیرد.
و کلام آخر در مورد اسراف آن است که خداوند در سوره مؤمن ایه 43 مسرفین را یاران آتش خوانده است یعنی اسرافکار عاقبتی جز جهنم ندارد. اولی جهنمی که در دنیا به واسطه گرفتاری در دام فقر و پریشانی و دست نیاز به سوی دیگران بردن برای خود درست کرده است و دیگری جهنمی که به واسطه اطاعت نکردن از فرمان خداوند در آخرت برای خود مهیا نموده است. تدبر در این آیه نشان می دهد اسراف موجب زیان رساندن به مال انسان و از بین رفتن آن در مدت زمانی کوتاه می شود و همچنین زندگی انسان را به جهنمی از فقر و نداری و تلاش بیهوده برای به دست آوردن آنچه از دست داده است مبدل می کند، پس بیاییم با استفاده درست از نعمت های الهی جزء اسرافکاران قرار نگیریم و با پاسخ دادن به سوالات زیر از نقش اسراف در زندگی خود بکاهیم:
1) آیا به چیزی که داریم قانع هستیم؟ یا بیشتر و بهتر از آن را جست وجو می کنیم؟
2) آیا دوست داریم مانند دیگران زندگی کنیم حتی اگر شرایط آنها را نداشته باشیم؟
3) آیا از آنچه در اختیار داریم نهایت استفاده را می بریم؟
4) کدام یک از اعمال ما اسرافکارانه بوده و برای جلوگیری از اسراف آن چه کرده ایم؟
راهکارها :
در مورد مصرف نان که اسراف در آن بیش از موادغذایی دیگر می باشدکه برای نگه داری آن به چند نکته اشاره می کنم:
١) نان به مقدار لازم تهیه شود .
٢) قسمتی از نان باقیمانده را در کیسه پلاستیک گذاشته و درآن را محکم بست و در جای خنک مانند یخچال نگه داری کرد و قبل از نان تازه آن را به مصرف رسانید .
٣) اگر قسمتی از نان پخته نشده باشد، می توان آن را در صورت امکان روی آتش برشته کرد و مصرف نمود .
و نیزبرای جلوگیری از اسراف به مواردی اشاره می کنم که چنانچه درمسیر صحیح از آنها استفاده شود موجب پرهیز از اسراف می شود:
١) برنامه ریزی روش هایی که ما به وسیله آنها به نتیجه مطلوبی می رسیم که در برنامه ریزی، اصل، تعیین هدف و تهیه نقشه و برنامه کار می باشد.
٢) سازماندهی که بعداز تعیین هدف باید گام به دنیای عمل گذاشت و در این مرحله باید نیروها و امکانات لازم را برای تحقق هدف به کار گرفت.
٣) انگیزه ای که انسان را به انجام کار یا قبول یک عقیده ترغیب کند و این انگیزه، می باشد که موجب آغاز و ادامه فعالیت می شود.
٤) کنترل می باشد که باید در این مرحله نتیجه کار بررسی شود و با قبل از انجام این مراحل مقایسه شود و این که اصلاحات لازم نیز در جهت بهبود نتیجه کار صورت گیرد.
٥) و در پایان قناعت می باشد که اسلام قناعت و مصرف با دقت را تمجید کرده و ستوده است. بدیهی است که انسان قانع هیچ گاه احتیاج پیدا نمی کند که دست نیاز به طرف انسانها دراز کند تا در نتیجه شخصیت خود را ذلیل و خوار گرداند. نیاز بدن به خانه ای در خور شأن و وسیله و مرکبی معمولی و لباس و خوراکی به اندازه برطرف می شود. بعضی از زنان با پیروی از یک اخلاق ناپسند و براساس چشم و هم چشمی خرید می کنند به جای هزینه کردن در مسائل مهم و ضروری زندگی فقط به رزق و روزی فقط به زرق و برق و تجملات بها می دهند. اگر زنان قانع باشند مسلماً زندگی بهتر و با آرامشی خواهند داشت و هم چنین با یک فرهنگ سازی مناسب در جامعه می شود جلوی این رفتار نامناسب را گرفت.
مساجد و خانه ها باید از نظر باطن در حد اعلای معنویت و از نظر ظاهر ساده و بی پیرایه باشد. که دل ها به هوی و هوس دچار نشود و ارواح از حضرت حق فاصله نگیرد. لباس ساده تهیه کنید ولی آداب پوشیدن را رعایت کنید. خوراک در حد نیاز فراهم آورید ولی آداب خوردن را مراعات کنید. مرکب سواری در حدود شأن خود تحصیل کنید و ادب رانندگی را از نظر دور ندارید. خانه برای زندگی بدست آورید ولی خانه ای روح شما را به اسارت نبرد که این همه محصول تقوا و پرهیزگاری و توجه به حضرت حق است. امروز هم به شرط تقوا و قناعت می توان با درآمد اندک زندگی کرد.
بی توجهی به مدیریت صحیح هزینه ها گاهی بحران ساز شده و باعث فروپاشی کانون گرم خانواده می شود برای جلوگیری از این کار باید یک برنامه ریزی صحیح و اصولی داشته باشیم. قبل از خریدهای کلان ابتدا مخارج روزانه و به عنوان مثال اقساط احتمالی و اجاره مسکن و… را از درآمد ماهانه جدا کرد. اجناسی که قرار است خریده شوند اولویت بندی شوند، به مرغوبیت جنس توجه شود و با حوصله و با دقت بیشتری خریداری شود. اگر در بانکی حساب باز کنیم و قبض های خود را و هم چنین کارهای دیگر مثل واریز پول به حسابی یا برداشت آن یا پرداخت اقساط و … توسط سایت بانک انجام دهید در وقت خود و هم چنین هزینه های جانبی صرفه جویی می کنید.
همیشه به هنگام بیرون رفتن از منزل به یاد داشته باشید که فقط به مقدار مورد نیاز خود پول به همراه داشته باشید هیچ وقت پول اضافی با خود حمل نکنید که این پول علاوه بر اینکه ممکن است مورد دستبرد قرار گیرد می تواند به سرعت نیز خرج گردد.
در مصرف بودجه و درآمد خانواده به اولویت ها توجه کنند و در برنامه ها و مراسم مختلف از قبیل جشن ازدواج و تولد جنبه ی اعتدال را رعایت نمایند. درچنین شرایطی می توان به بهسازی اقتصاد خانواده کمک کرد.
روآوردن به کالاهای ارزان در عصر جدید به چشم می خورد که این کالاها درست است که ارزان هستند اما دوام کمتری دارند و با خرید آنها انسان ناخواسته به اسراف می افتد.
یکی دیگر از عوامل اسراف وجود فرهنگ نامناسب در میان مردم است که با فرهنگ سازی و گسترش آموزه های دینی برای جلوگیری از مفاسد اخلاقی و اقتصادی می توان از اسراف جلوگیری کرد. و همچنین اسراف نکردن اگر به عنوان یک ارزش در جامعه قلمداد شود دیگر ریخت و پاش ها و زیاده روی ها در مصرف کردن به این راحتی امکان پذیر نخواهد بود.
همچنین از عوامل کاهش اسراف انتخاب الگوی مناسب در شیوه ی زندگی است.
در حال حاضر شرایط اقتصادی موجود به دلایل گوناگون نشان از آن دارند که صرفه جویی باید به عنوان یک محور اساسی مد نظر قرار گیرد و در این راه دولت باید پیش قدم شود و نخستین گامش را در افزایش بهره وری بردارد همچنین کاهش هزینه های غیر ضروری و بهبود ساختار اداری و مالی از دیگر عواملی است که باید مد نظر قرار گیرد.
پی نوشت
1. محمدرضا، حكيمي و محمد حكيمي و علي حكيمي، ترجمه الحياه، مترجم: احمد آرام، قم، انتشارات دليل ما، 1383، چاپ هشتم، ج 4، ص 332.
2. محمد، محمدي ري شهري، الگوي مصرف از نگاه قرآن و حديث، قم، دارالحديث، 1388، چاپ اول، ص30.
3. محمد علي، انصاري، زندگي بدون اسراف، مترجم: محمدرضا جباران، قم، نور السجاد، 1387، ص 23.
4. محمدرضا، حكيمي و محمد حكيمي و علي حكيمي، ج 4، ص 281.
5. محمد، محمدي ري شهري، الگوي مصرف از نگاه قرآن و حديث، ص 34.
6. محمدرضا، حكيمي و محمد حكيمي و علي حكيمي، ج 4، ص 281.
7. ناصر، مكارم شيرازي، تفسير نمونه، قم، دارالكتب اسلاميه، 1382، ج 15، ص 307.
8. غلامرضا، سلطاني، تكامل در پرتو اخلاق، دفتر انتشارات اسلاميه وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1372، ج 1، ص 155.
9. طوبي، ارديبهشت 1385، شماره 5.
10. محمدباقر، ابن بابويه، محمد بن على، الخصال، ترجمه علي كمرهاى، تهران، كتابچى، 1377، چاپ اول، ج 1، ص 120. (نرم افزار جامع الاحاديث نور 3)
11. محمد بن يعقوب بن اسحاق، كلينى، الكافي، محقق / مصحح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق، چاپ چهارم، ج4، ص56، ح10. (نرم افزار جامع الاحاديث نور 3)
12. محمد، محمدي ري شهري، الگوي مصرف از نگاه قرآن و حديث، ص32.
13. محمد بن حسين، آقا جمال خوانسارى، شرح آقا جمال خوانساري بر غررالكلم و دررالكلم، محقق / مصحح: جلال الدين حسينى ارموى محدث، تهران، دانشگاه تهران، 1366، چاپ چهارم، ج 2، ص86، ح 1938. (نرم افزار جامع الاحاديث نور 3)
14. فرقان/67.
15. محمد، محمدي ري شهري، الگوي مصرف از نگاه قرآن و حديث، ص 34.
16. محمد بن حسين، شريف الرضى، نهج البلاغة (للصبحي صالح)، محقق / مصحح: فيض الإسلام، قم، هجرت، 1414 ه.ق، چاپ اول، ص 16.
17. روح الله، خميني، شرح چهل حديث، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1389، چاپ پنجاه و يكم، ص 294 و 293. (با تغيير و تصرف)
18. محمدرضا، حكيمي و محمد حكيمي و علي حكيمي، ج 4، ص 276.
19. همان، ص 268.
20. محمد، محمدي ري شهري، ميزان الحكمه، ترجمه حميدرضا شفيعي، قم، دارالحديث، 1385، چاپ هفتم، ج 1، ص 528.
21. علي اكبر، رشاد، دانشنامه امام علي عليه السلام، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1382، چاپ دوم، ص 272.
22. همان، ص 274 و 273.
23. محمدرضا، حکیمی و محمد حکیمی و علی حکیمی، ج 4، ص٢73.
24. سیدمهدی، موسوی کاشمری، پژوهشی دراسراف، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی ، ١٣٧٧، ص ١٨٠
25. محمد، دشتی، امام علی (ع) و اقتصاد، انتشارات مشهور، ١٣٨٦، ص ١٣٧.
26. باقری طالقانکی و ناصری نژاد، برای تمام خانواده ها، جلد ١، انتشارات نصایح، چاپ ٢، ١٣٨٦، ص ٦٨٦.
27. طه/81.
28. اکبر، هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، قم، موسسه بوستان کتاب، ١٣٨٥، ص ٤١٧.
29. علی محمد، حیدری نراقی، گفتار نراقی، ج٤، انتشارات دارالنور، ١٣٨٤، ص ١٢٤.
30. محمدباقر، ابن بابويه، محمد بن على، الخصال، ترجمه علي كمرهاى، تهران، كتابچى، 1377، چاپ اول، ج 1، ص 120. (نرم افزار جامع الاحاديث نور 3)
31. علی اکبر، رشاد، ص 279.
32. محمدرضا، حکیمی و محمد حکیمی و علی حکیمی، ص ٢٧٦.
33. محسن، عباس نژاد، قرآن و اقتصاد، موسسه انتشاراتی بنیاد پژوهشهای قرآن حوزه و دانشگاه، ١٣٨٤، ص ٤٤١.
34. سیدمهدی، موسوی کاشمری، پژوهشی در اسراف، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ١٣٧٧، ص ١٩٠.
35. محمدرضا، حکیمی و محمد حکیمی و علی حکیمی، ص ٢٧٨.
36. باقری طالقانکی و ناصری نژاد، ص ٦٨٧.
37. محمدرضا، حکیمی و محمد حکیمی و علی حکیمی، ص ٢٧٨.
38. سیدمهدی، موسوی کاشمری، ص ١٩٥.
39. نهج البلاغه / نامه 21.
40. محمد علی، انصاری، ص ٦٥.
41. سیدمهدی، موسوی کاشمری، ص ٩٠.
42. همان، صفحه ٨٨.
43. سیدهاشم، رسولی محلاتی، غررالحکم و دررالکلم آمدی (ره)، ج٢، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ١٣٨٦، ص ٥٣٧.
44. محمد، محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ص ٥٢٨.
45. سیدمهدی، موسوی کاشمری، ص ٩٢.
46. شیخ بهایی، کشکول شیخ بهایی، مترجم: عزیز الله کاسب، انتشارات گلی، ١٣٧٩، ص ٥٣.
47. محسن، قرائتی، تفسیر نور، ج 6، قم، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ دوم، 1388، ص 356.
48. محمدعلی، انصاری، ص ٦٨.
49. غلامرضا، سلطانی، ص ١٥٧.
50. سیدمهدی، موسوی کاشمری، صفحه ٩٣.
51. همان، ص ٩٦.
52. محمد باقربن محمد تقی، مجلسی، ترجمه موسوی همدانی، بحارالانوار ترجمه ج 67و68، ج1، تهران، کتابخانه مسجد ولی عصر، 1364، چاپ اول، ص 121. (نرم افزار جامع الاحادیث نور2)
53. سیدمهدی، موسوی کاشمری، ص 96.
54. محمدعلی، انصاری، ص ٦٦.
55. سیدمهدی، موسوی کاشمری، ص ٩8.
56. همان، ص ٩٩.
57. محمدبن محمد، مفید، امالی مفید، قم، کنگره شیخ مفید، 1413 ق، چاپ اول، ص52. (نرم افزار جامع الاحادیث نور 2)
58. وسائل الشیعه، ج15، ص 258.
59. محمدعلی، انصاری، ص ٢٣.
60. مؤمن/41.
61. www.aviny.com
62. سید محمدحسین، طباطبائی، تفسیر المیزان، ج10، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1386، چاپ 22، ص 28 و 29 (به اقتباس).
فهرست منابع
* قرآن
1) انصاری، محمدعلی، زندگی بدون اسراف، مترجم: محمدرضا جباران، نورالسجاد، ١٣٨٧
2) باقری طالقانکی و ناصری نژاد، برای تمام خانواده ها،بي جا، نصایح، چاپ ٢ ، ١٣٨٦، ج ١.
3) حکیمی، محمدرضا و محمد حکیمی و علی حکیمی، ترجمه الحیاة، مترجم: احمد آرام، قم، دلیل ما، ١٣٨٣.
4) حیدری نراقی، علی محمد، گفتار نراقی، بي جا، دارالنور، ١٣٨٤، ج ٤.
5) دشتی، محمد، امام علی (ع) و اقتصاد، بي جا، مشهور، ١٣٨٦.
6) رسولی محلاتی، سید هاشم، غررالحکم و دررالکلم آمدی (ره)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ١٣٨٦، ج ٢.
7) سلطانی، غلامرضا، تکامل در پرتو اخلاق، بي جا، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ، ١٣٧٢، ج ١.
8) شیخ بهایی، کشکول شیخ بهایی، مترجم: عزیز الله کاسب، بي جا، گلی، ١٣٧٩.
9) عباس نژاد، محسن، قرآن و اقتصاد، بي جا، موسسه انتشاراتی بنیاد پژوهشهای قرآن حوزه و دانشگاه، ١٣٨٤.
10) محمدی ری شهری، محمد، الگوی مصرف از نگاه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، ١٣٨٨.
11) ــــــــــــــــــ ، میزان الحکمه، مترجم: حمیدرضا شفیعی، دارالحدیث، ١٣٨٥
12) مظاهری، حسین، اخلاق در خانه، بي جا، اخلاق، چاپ ٤، ١٣٧٤، ج ١.
13) مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، تهران، دارالکتاب اسلامیه، ١٣٨٢، ج ١٥.
14) موسوی کاشمری، سیدمهدی، پژوهشی در اسراف، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ١٣٧٧.
15) هاشمی رفسنجانی، اکبر و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، قم، موسسه بوستان کتاب، ١٣٨٥.
16) طباطبائی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1386، چاپ 22، ج 10.
17) وسائل الشیعه، ج 15.
18) مفید، محمدبن محمد، امالی مفید، قم، کنگره شیخ مفید، 1413 ق، چاپ اول.
19) مجلسی، محمد باقربن محمد تقی، بحارالانوار ترجمه موسوی همدانی، تهران، کتابخانه مسجد ولی عصر، 1364، چاپ اول، ج 67 و 68، ج1.
20) قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج 6، قم، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ دوم، 1388،
21) رسولی محلاتی، سیدهاشم، غررالحکم و دررالکلم آمدی (ره)، بي جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ١٣٨٦. ج ٢.
22) نهج البلاغه / نامه 21.
23) ابن بابويه، محمدباقر، محمد بن على، الخصال، ترجمه علي كمرهاى، تهران، كتابچى، 1377، چاپ اول، ج 1.
![](https://imam-robatkarim.kowsarblog.ir/media/users/f.balochi/profile_pictures/_evocache/_.jpg/crop-top-64x64.jpg?mtime=1489408133)
سلام دوست عزیزم سالی پر از خیر و برکت را برای شما آرزو دارم!
فرم در حال بارگذاری ...
(( تاریخچه برائت از مشرکین ))
موضوع: (( تاریخچه برائت از مشرکین ))
استاد : سرکار خانم حقیری
طلبه : زهرا جعفری تبار
چکیده
با عنایات خداوند متعال توفیق آن دست داد تا در زمینه تاریخچه برائت از مشرکین مطالبی گرد آوری گردید.برائت از مشرکین دوری جستن، اعلام انزجار و بیزاری طلبیدن از مشرکین بود که همواره در طول تاریخ در صدد اقدامات توطئه گرانه علیه دین مبین اسلام بودند تا به گمان خود بتوانند آن را نابود سازند . با توجه به تبلیغات رسانه های متداول در سراسر جهان و مکاتب و عرفان های نو ظهور دروغین ضد اسلام ناب محمدی ضرورتی حاصل می گشت تا مسلمانان جهان با برائت از مشرکین و تاریخچه آن بیشتر آشنا می شدند تا می دانستند که تنها با بیزاری از مشرکان می توان بر ضوابط و ارزش های اصولی اسلام پایبند ماند. مسلمانان باید می دانستند که بدون بیزاری جستن از دشمنان و مشرکین کم کم دیگر چیزی از اسلان باقی نمی ماند چرا که با توطئه های موشکافانه وریز بینانه مشرکان، مسلمانان هم در گرداب توطئه ها گرفتار می شدند و بدون آن که خود متوجه شوند از اصول اسلامی کناره گیری می کردند .
...
اما با یادآوری تاریخچه برائت از مشرکین این امر حاصل می گردید تا بار دیگر مسلمانان می توانستند در مقابل فراز و نشیب های زمانه شان با عنایت خداوند منان قد علم کرده و با آنان مبارزه کنند .پرداختن به تاریخچه برائت از مشرکین از آن جهت حائز اهمیت است که با مرور و دانستن آن می شد پند ها و عبرت های خوبی برای مسلمانان فراهم شود تا با به کار گیری آنها در حفظ و دفاع از دین آسمانی اسلام سهیم گردند .هم چنین از زمان پیامبر تا کنون و حتی در آینده نیز باید برائت از مشرکین وجود داشته باشد تا باعث هوشیاری و آگاهی روز افزون مسلمانان گردد. در این مقاله سعی برآن بود تا بیشتر با استناد به آیات شیوای کتاب آسمانی قرآن به بیان مطالبی درباره تاریخچه برائت از مشرکین مطرح گردد که ان شاءالله حاصل شد . روش کار این مقاله اسنادی- کتابخانه ای بود که امیدوارم مورد قبول باری تعالی قرار گیرد.
کلید واژه : برائت، مشرکین.
مقدمه
به لطف خداوند عز و جل برآن شدم تا مطالبی را درباره تاریخچه برائت از مشرکین بیان نمایم. ابتدا معنای لغوی برائت که از لغت نامه های متفاوت جمع آوری شده بیان می شود.معنای برائت در لغت پاکی وبیزاری جستن است.اما معنای برائت در اصطلاح رفع امان است.در قرآن نیز به معنای بیزاری از مشرکان بیان شده است.هم چنین مفهوم برائت از دیدگاه بزرگان بیان می گردد.سپس به دسته بندی و توضیح تاریخچه برائت از مشرکین زمان آن و خاستگاه برائت پرداخته می شود. در آخر نتیجه بحث خواهد آمد.
باشد که با مطالعه این مطالب بینشی جدید حاصل شود تا مسلمانان بتوانند در برابر حمله های نامرئی کفار مقابله کنند.
إن شاءالله…
معنای لغوی برائت
درفرهنگ معین آمده:برائت به معنای 1- پاک شدن از عیب و تهمت، تبرئه شدن2- خلاص شدن از قرض ودین،رها شدن.3- اجازه4 -حواله5- رهایی، خلاصی6- بیزاری ،دوری7- پاکی (1)
در لغت نامه دهخدا نیز چنین اشاره شده: پاکی ذمه از وام و قرض.وارهیدگی ذمه از وام و دین (2)
راغب هم در «مفردات» می گويد: اصل واژه «برء» و «براء» و «تبرّي» به معناى كناره گيرى و بيزارى از هر چيزى است كه مجاورت و همیاری با آن ناپسند و مکروه و گلوگیر است.
راغب برائت را در افعال قرآنی به معنای بیزاری و انزجار و تنفر دانسته واضافه کرده که این واژه تماما در معنی بیزاری کننده به کار می رود.
خداوند متعال در قرآن مى فرمايد: أَنَّ اللّهَ برىءٌ مِنْ المُشرِكينَ و رسولُهُ (3) . در ترجمه هاى فارسى «برائت» به واژه «بيزارى» تعبير شده است و شايد اين واژه به خاطر بُعد احساسى و عاطفى آن، براى بيان معنا و مفهوم اصل برائت رسا و كافى نباشد.
برائت به معناى دورى جستن و كناره گيرى كردن و منزوى ساختنِ دشمن درزمان صلح،به منظور بازداشتن دشمن از سوء استفاده از روابط صلح آميز، برضد اسلام و امّت اسلامى، به شيوه اى مناسب وبا مقتضاى زمان، انجام مى گيرد.
برائت از مشركين، تعبيرى است قرآنى به مفهوم بيزارى و اجتناب از مشركين و دشمنان مسلمانان. (4)
—————————————————————————————————————————
(1): معین. محمد. فرهنگ فارسی. ج 1. باب بریء.
(2): دهخدا. علی اکبر. غت نامه دهخدا. ج 1. باب بریء.
(3): سوره توبه، آیه 3.
(4): ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل معروف به راغب اصفهانی. مفردات الفاظ قرآن. باب بریء.
معنای اصطلاحی برائت
برائت در معنای اصطلاحی ، با معناى لغوى آن بى تناسب نيست و در واقع، مفهوم برائت، از بيزارى كه يك امر قلبى و عاطفى باشد، فراتر رفته و مستلزم كناره گيرى، منزوى ساختن و طرد عمل مشركان و توطئه گران است و همانگونه كه مفسران گفته اند: به معناى سلب مصونيت و عدم تعهد در برابر مشركان و حتى جنگ با آنان مى باشد، چه، آنان آغازگر توطئه بوده و نقض عهد كرده و مهلت و مدت پيمانشان به پايان رسيده است. (1)
برائت در قرآن
برائت در قرآن به معنی بیزاری ، رفع امان ، انقطاع عصمت و بر طرف شدن تعهد و پیمان است (2) هم چنین به معنای اعلام بیزاری خدا و پیامبرش از شرک گرایان بوده وبه مفهوم دور افکندن پیمان آنان نیز هست .(3)
درمعنای وسیع تر به فعالیتهایی که در بُعد سیاسی حج به صورت اجتماعی انجام می گیرد نیز اطلاق می شود. در آیات مختلف قرآن گذشته از نکوهش شدید شرک و مشرکان ، بیان عاقبتِ شوم آنها، تأکید بر ضرورت گسستن پیوند از مشرکان ، توصیة جدّی به مقابله با آنان وبرائت انبیاء از مشرکان و اعلان بیزاری آنها تصریح شده است . از آن جمله میتوان به آیات زیر اشاره کرد:
آیاتی که عاقبت شوم مشرکان را بیان می کند:
—————————————————————————————————————————
(1) : جعفری.یعقوب.تفسیر کوثر.ج4.ص417.
(2) : همان.ص 416.
(3) : تفسیر مجمع البیان. شیخ طبرسی.ج 5.ص 476.
آیاتی که بر ضرورت گسستن پیوند از مشرکان تأکید دارند:
سور نساء :116- فصلت:6- احزاب:73- فتح:6- بینه:6.
سورانعام:116- دونس :105- حجر:94- قصص:6- روم: 31.
آیاتی که به مقابله جدی با مشرکان توصیه می کنند:
سورانعام:79- توبه:36.
آیاتی که برائت انبیاء از مشرکان وبیزاری آنان از شرک و موضوع له شرک را بیان میدارند:
سورانعام : 19، 78- توبه : 3، 114- هود: 35، 54- یونس : 41- شعرا: 216- زحرف : 26.
مفهوم برائت از نظر امام خمینی (ره)
اعلان برائت از مشرکین که از ارکان توحیدی و واجبات سیاسی حج است باید در ایام حج به صورت تظاهرات و راهپیمایی ، با صلابت و شکوه هرچه بیشتر و بهتر برگزار گردد.حجاج باید فریاد کوبنده برائت از مشرکین وملحدان استکبار جهانی ودر رأس آنان آمریکای جنایتکار را در کنار خانه توحید طنین اندازند و از ابراز بغض وکینه خود نسبت به دشمنان خدا و خلق غافل نشوند.(1)
مفهوم برائت از نظر مقام معظم رهبری- مدظله العالی-
برائت از مشرکین ، فرياد برائت از استكبار و ايادىحج و اجتماع عظيم بر گرد خانهى توحيد، بايد آن مظاهر شرك را نفى كند و مسلمانان را از آن برحذر دارد. حج با اين مفهوم روشن و جلى است كه برترين جايگاه برائت از مشركين شناخته شده و خداى متعال از زبان خود و نبىّ مكرمش(ص)، اعلام برائت از مشركين را به روز
———————————————————————————————————-
(1) : امام خمینی (ره). روح الله. فریاد برائت. ص4.
حج اكبر موكول ساخته است؛ «و اذان مناللَّه و رسوله الىالنّاس يوم الحجّالاكبر انّاللَّه برئ منالمشركين و رسوله فان تبتم فهو خيرلكم و ان تولّيتم فاعلموا انّكم غير معجزىاللَّه و بشّرالّذين كفروا بعذاب اليم»(1) (بيانات در دیدار كارگزاران حج۱۳۷۳/۰۱/۳1) (2)
تاریخچه برائت از مشرکین
پیشینه تاریخی برائت از مشرکان به دو دوره تقسیم می شود: دوره پیش از اسلام و دوره اسلامی.
الف) دوره پیش از اسلام
به گواهى قرآن، برائت از مشركان در امت هاى پيشين نيز بوده و پيامبران آن امت ها اعلام برائت نموده اند، كه نمونه بارز اعلام برائت از مشركان در امت هاى پيشين، طبق فرموده قرآن، در چند جاست:
برائت حضرت ابراهیم (ع) :
قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ كَفَرْنَا بِكُمْ…(3)
« برای شما مومنان ابراهیم واصحابش مقتدایی نیکو هستند؛ آن گاه که به قوم مشرک خود گفتند : ما از شما و بت هایی که به جای خدا می پرستید به کلی بیزاریم … »
———————————————————————————————————
(1) : سوره توبه. آیه 3.
(2) : www.leader-khamenei.com
(3) : سوره ممتحنه، آیه 4.
طبق این آیه شریفه حضرت ابراهيم (ع) و يارانش قاطعانه برائت خود را از مشركان و بتهاىی که مورد پرستش آنها بود اعلام کردند .
برائت حضرت نوح (ع):
… أَنَا بَرِيءٌ مِمّا تُجرِمُونَ (1)
« … من از کفر و گناهان شما بیزارم. »
حضرت نوح(ع) از اعمال و رفتار شرك آلود قومش تبرّى مى جويد و آن را اعلام مى كند.
برائت حضرت هود (ع) :
… إِنِّي أُشْهِدُ اللهَ وَاشْهَدُوا أَنِّي بَرِىءٌ مِمَّا تُشْرِكُونَ - مِنْ دُونِهِ فَكِيدُونِي جَمِيعاً ثُمَّ لاَ تُنْظِرُونِي.(2)
«… من خدا را گواه مى گيرم و شما هم شاهد باشيد كه من از این پس از خدایانی که غیر خدای یکتا به شرک می پرستید بيزارم . پس همگی برای من نقشه بکشید و به من مهلت ندهید.»
حضرت هود(ع) نیز از مشركان و معبودهاى آنان بيزارى مى جويد.حضرت هود (ع) براى اعلام برائت، هم خدا را گواه مى گيرد تا صدقى بر ادعايش باشد و هم قومش را تا از نفرت و برائت او از خدايانشان مطلع باشند و سكوت و عجز خدايان خود را در برابر تحدّى پيامبر الهى لمس كنند.
ب) دوره اسلامى
اگرچه اعلام برائت از مشركان، در امت هاى پيشين بوده است ولى با ظهور اسلام و بعثت پيامبر، اين امر در
———————————————————————————————————-
(1) : سوره هود، آیه 35.
(2) : سوره هود، آیه 54.55.
دين اسلام به اوج خود رسید اعلام عمومی «برائت از مشرکین » ، در تاریخ اسلام برای نخستین بار ، پس از نقض عهد مشرکینی بود که پس از فتح مکه (8 ه ق ) با پیامبر اسلام پیمان عدم تهاجم و دشمنی بسته بودند.(1)
در طول سال هایی که پیامبر اسلام در مدینه بود پیمان عدم تعرض بسته بود. تا وقتی که مشرکان بر پیمان خودپای بند بودند پیامبر اسلام نیر آن را محترم می شمرد ولی بسیاری از مشرکان به تدریج پیمان های خود را نقض کردند وبه دشمنان اسلام کمک نمودند .این بود که پیمان آن ها دیگر احترامی نداشت ومی شد آن را لغو کرد .(2)
در آیات نخست (ده آیه اول ) سورة توبه (برائت) به برائت از مشرکین اشاره شده است.روی سخن در این آیات با پیشوای بزرگ توحید ومردم مسلمان است و در حقیقت به آنان فرمان می دهد که از شرک گرایان و کافرانی که میان شما و آنان عهد و پیمان همزیستی است، همه را باطل و بی اساس اعلان کنید و از آنان بیزاری بجویید؛ چرا که خدا و پیامبرش از آنان به خاطر حق ستیزیشان بیزارند. به باور «زجاج» منظور این است که خدا و پیامبرش از بستن پیمان با آنان بیزارند؛ چرا که آنها پیمان خویش را می شکنند.
مفسران همگی این واقعیت را آورده اند که با فرود سوره توبه بر قلب با صفای پیامبر گرامی اسلام در مدینه آن بزرگوار ابوبکر را خواست و به او فرمان داد تا به سوی مکه برود و در هنگام مراسم حج آیات خدا را برمردم تلاوت کند. اما پس از ساعتی آیات را از او گرفت وبه امر مومنان حضرت علی (ع) سپرد تا ایشان
مسئول ابلاغ این آیات به مردم باشد.(3)
———————————————————————————————————
(1) : آیت الله مکارم شیرازی. ناصر. تفسیر نمونه. ج7. ص 281-288.
(2) : جعفری. یعقوب. تفسیر کوثر.ج 4.ص 418.
(3) : همان. ص 418-420.
مردم خود را برای چنین امری ، پس از سپری شدن ماههای حرام ، آماده سازند .به نظر برخی مفسران ، حج سال نهم را از آنرو «حج اکبر» می نامند که عزتِ کامل مسلمانان و ذلّت مشرکان در آن سال ظاهر شد .
در هر حال، اعلام برائت يكى از وقايع مهم تاريخ عصر رسالت، در اواخر عمر پيامبر بود كه بدين وسيله دولت اسلامى تثبيت شد و دعوت جهانى اسلام نيز آغاز گرديد و پيام ها و پيك هاى آن حضرت به سران همسایگان روانه شدند.
پس، بدين ترتيب در دوره پس از اسلام، بنيانگذار اعلام برائت از مشركين شخص رسول خداست. (1)
آرى! پيامبر(ص) با اين عمل خود، راهى را به مسلمانان نشان دادند تا روى پاى خود بايستند و سلطه كافران را بر خود نفى كنند، همانگونه كه قرآن نفى كرده است: لَنْ يَجْعَلَ اللهَ لِلْكافِرِين عَلَى الْمُؤْمِنِين سَبِيلا.(2)
نخستین اعلام برائت از مشرکین پس از اسلام
نخستین اعلام برائت از مشرکین پس از اسلام در زمان نزول آیات ابتدایی سوره مبارکه توبه بود.در آن هنگام پیمان هایی که مشرکان با پیامبر اسلام (ص) داشتند توسط نزول این آیات لغو شد.حضرت محمد (ص) برای ابلاغ این فرمان به مشرکان آن را به ابوبکر داد تا در موقع حج در مکه برای عموم بخواند. سپس حضرت علی (ع) رابه دنبال آن فرستاد وآن حضرت فرمان ابلاغ را در نیمه راه از ابوبکر گرفت وراهی مکه شد تا درایام حج آیات برائت را بر مردم مسلمان و حتی مشرکان بخواند. پس اولین اعلام برائت از مشرکان چنین رغم خورد.(3)
———————————————————————————————————-
(1) : آیت الله مکارم شیرازی. ناصر. تفسیر نمونه. ج7. ص 281-288
(2) : سوره نساء.آیه 141.
(3) : آیت الله مکارم شیرازی. ناصر. تفسیر نمونه. ج7.ص275.
زمان اعلام برائت از مشركين
از آنجايى كه نخستين اعلام برائت توسط پيامبر نسبت به مشركان، در ايام حج انجام گرفت و از آنجايى كه سنت و سيره نبوى جاويد است; لذا اين سنت نبوى در ايام حج به اجرا در مى آيد. گرچه اعلام برائت از مشركين مقطعى و موسمى نبوده بلكه هر مسلمانى بايد همواره در سراسر حيات خويش از مشركان برائت جويد و تنفر خويش را نسبت به آنان اظهار كند.
روز حج اکبر
اعلان برائت از مشرکین که د ر آیه اول سوره توبه نازل شده بود وتوسط امیر مومنان به مردم ابلاغ شد در روز حج اکبر (به تعبیر قرآن) اتفاق افتاد.در آیه سوم از همین سوره تعبیر حج الاکبر آمده است که روز این ابلاغ می باشد .آیه می فرماید :« این اعلامی از سوی خدا و پیامبر او بر مردم در روز حج اکبر است که خدا ورسولش از مشرکان بیزار هستند یعنی امانی که به آنها داده شده بود برداشته می شود.
منظور از روز حج اکبر طبق بعضی از روایات همان روز عید قربان سال نهم هجرت است که در آن سال مشرکان ومسلمانان با هم حج به جای آوردند واجتماع بزرگی از حاجیان تشکیل شده بود و مهلت چهار ماهه مشرکان از آن روز شروع شد.
اگر این مطلب را بپذیریم باید بگوییم که حج اکبر فقط آن سال بخصوص بود و بعدها دیگر تکرار نشدچون مشرکان دیگر در حج شرکت نکردند ولی در بعضی روایات آمده که روز حج اکبر روز عید قربان است از آن جهت که مراسم حج در آن تکمیل می شود واین در مقابل عمره است که در سایر روز ها به عمل می آید و حج اصغر است .اگر اسن احتمال را بدهیم تمام سال ها روز عید قربان روز حج اکبر خواهد بود. البته احتمال اینکه منظور از حج اکبر روز عرفه باشد نیز هست اما در روایات بسیاری روز عید قربان گفته شده است.(1)
—————————————————————————————————————————
(1) : جعفری. یعقوب. تفسیر کوثر.ج 4.ص 420.
چرا برائت در زمان حج مورد تأكيد بوده و هست؟
در این جا باید به ذکر دو دلیل اساسی اشاره کرد:
1- مناسب ترين موقعيت از نظر وضعيت زمانى و مكانى، براى رسيدن به اهداف و نتايج پربار اعلام برائت، سرزمين مقدس مکه و ايام نورانى حج است و اولويت سرزمين مکه بدان جهت است كه نخستين اعلام برائت توسط پيامبر نسبت به مشركان، در مکه انجام گرفت و مناسبت برائت با ايام حج نيز بدان جهت از اولويت زمانى برخوردار است كه حج مظهر تجلّى وحدت و حضور اقشار مسلمانان از سراسرجهان است.
2-تأكيد آيه 3 از سوره توبه; برائت را به خصوص در ايام حج و سرزمين حرم مورد تأكيد قرار داده است:(1)
« و این آیات ، اعلامی است از سوی خدا وپیامبرش به مردم در روز حج الاکبر(عید قربان یا روز عرفه) که خدا ورسولش از مشرکان بیزارند.(با این حال) اگر توبه کنید (ودست از شرک و کفر بر دارید) این برای شما بهتر است و اگر روی بگردانید، پس بدانیدکه (کاری از دست شما ساخته نیست و) هرگز نمی توانید خدا را ناتوان کنید وکافران را عدابی دردناک بشارت ده.» (2)
مضمون «اذان برائت »
با توجه به تعبیر «اَنَّ اللّه بَریٌ مِنَ المشرکین و رسولُهُ»(3) و آیات ِ بعدی سورة توبه دربارة مشرکان (11 ـ 28)، زراندوزان (34ـ35) و منافقان (50ـ57) - اشاره به آن دارد که این اعلامیه را نباید مقابلة مقطعیِ رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم با رفتار مشرکان پیمان شکن دانست ، بلکه این مضمون و نحوه ابلاغ ، بیان کننده یک اصل اسلامی و همیشگی است که خداوند آن را مقرر کرده تا روش سیاسی اسلام و مسلمانان را در مقابل
———————————————————————————————————-
(1) : عمد زنجانی .عباسعلی.در راه برپایی حج ابراهیمی .
(2) : قرائتی.محسن.تفسیر نور.ج 5.
(3) : سوره توبه.آیه 3.
مخالفانِ اصل توحید و ناقضان حقوق انسانی و مشروع مسلمانان ، روشن سازد. در واقع ، اعلان برائت ، در ردیف آیاتی است که در آنها برخورد عمومی جامعة اسلامی با کافران و مشرکان بیان شده و «ولایت » (نساء: 89)، «رکون » (هود: 113)، «تولّی ‘» (مائده : 51)، «سبیل » (نساء: 141) و «حُبّ» (آل عمران : 119) نسبت به آنها نفی و با اذان برائت ، جنبة سلبی و بیرونی توحید تبیین و تبلیغ شده است.
خاستگاه اصلى برائت
ديدگاه امام خمينى(قدس سره) در خاستگاه اصلى برائت از مشركان:
از دیدگاه امام خمینی (ره) خاستگاه اصلی برائت از مشرکان همان «اصل تولّى و تبرّى» است و ايشان هم اعلام برائت از مشركان را از «اركان توحيدى» مى دانند و مى فرمايند: «مگر تحقّق ديانت، جز اعلام محبت و وفادارى نسبت به حق و اظهار خشم و برائت نسبت به باطل است؟ حاشا كه خلوص عشق موحدين جز به ظهور كامل نفرت از مشركين و منافقين ميسّر شود و كدام خانه اى سزاوارتر از كعبه و خانه امن و طهارت و ناس كه
در آن هرچه تجاوز و ستم و استثمار و بردگى و يا دون صفتى و نامردمى است عملا و قولا پشت شود و در تجديد ميثاق «اَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ»(1)
(1) : امام خمینی (ره). روح الله. فریاد برائت. ص4.
نتیجه
با مطالعه مباحث ارائه شده اهمیت برائت از مشرکان توسط مسلمانان مشخص شد. مسلمانان باید در جهت این برائت تمام سعی و تلاش خود را بنمایند. چرا که طبق احادیث مومن با هوش و ذکاوت خود باید امور را تدبیر نماید. مومنان بایدبا بیزاری و برائت از مشرکین ، کفار و دشمنان اسلام ناب محمدی از این دین مبین الهی محافظت نمایند تا إن شاءالله با ظهور آخرین منجی عالم بشریت ، امام مهدی (عج) تمامی جهان پر از عدل و داد شود وواقعیت دین الله خود نمایی کند.
منابع
• قرآن کریم ترجمه مهدی الهی قمشه ای .
• تفسیر نور.جلد پنجم. حجة الاسلام والمسلمین محسن قرائتی. مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن. چاپ پانزدهم.1383.
• تفسیر نمونه.جلد هفتم. آیت الله ناصر مکارم شیرازی. انتشارات دارالکتب الاسلامیه. چاپ پانزدهم.1372.
• فریاد برائت.امام خمینی (ره).وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات.چاپ ششم.مرداد1366.
• در راه برپایی حج ابراهیمی.عباسعلی عمد زنجانی.سازمان حج و زیارت مشعر،تهران.چاپ اول.
• تفسیر کوثر. جلد چهارم. یعقوب جعفری.انتشارات هجرت.چاپ اول. پاییز 1377.
• ترجمه تفسیر مجمع البیان.ابو علی الفضل بن الحسن الطبرسی. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات. 1380.
فرم در حال بارگذاری ...
راهکارهای فرهنگ بهبود تغذیه سالم
موضوع:
راهکارهای فرهنگ بهبود تغذیه سالم
محقق:
خانم نادری
اسفند 93
چکیده
دین اسلام، دینی کامل است و هر فردی برای رسیدن به کمال نیاز به مرکب و سواری دارد و بدن انسان مرکبی است تا انسان به طور کامل به کمال برسد. همان طور که روح انسان نیاز به تغذیه دارد و احادیث و روایات زیادی درباره ی تغذیه روح وجود دارد تا به آرامش برسد مانند نماز، روزه، دعاها و مناجات ها جسم انسان هم نیاز به تغذیه دارد تا به طور صحیح وظیفه خود را انجام دهد و این تغذیه باید سالم باشد در غیر این صورت نه تنها انسان نمی تواند به وظیفه خود عمل کند بلکه از راه اصلی انحراف پیدا می کند.
در این مجموعه ابتدا به اهمیت تغذیه پرداخت شده و توصیه های اسلام درباره ی تغذیه بیان گریده است. در ادامه راهکارهای فردی و اجتماعی برای بهبود فرهنگ تغذیه سالم ارائه شده است.
کلید واژه:فرهنگ، تغذیه، تغذیه سالم، تغذیه ناسالم
...
مقدمهباگسترش دانش، ارتباط کیفیت و میزان تغذیه باتکامل جسم و ذهن و اندیشه پیش از پیش آشکار شده است.نحو ه ی تغذیه در دوره هایی از سیر تکامل و رشد به قدری مهم و تاثیر گذار است که عامل مهمی در سلامتی و یا بیماری انسان به شعار می رود. تغذیه صحیح، لازمه زندگی سالم افراد، در یک خانواده است و دوران جوانی و آغاز تشکیل خانواده، زمان مناسبی برای آموزش تغذیه است.
برای داشتن تغذیه ای سالم و کافی، لازم است تاهمه ی اعضای خانواده بدانند که چه موادغذائی را، به چه میزان مصرف کنند، نکته ی دیگر که باید به آن توجه داشت. آن است که بدن ما در دوران های مختلف زندگی نیازهای غذائی خاصی دارد که آشنایی با تامین ساده و آسان این نیازها ما را ازبدن سالم و زندگی بهتری بهره مند خواهد ساخت.
این نوشته توصیه های کاربردی را به شما کمک می کند تا بتواند اقدامات موثری در جهت بهبود تغذیه ی خود و اعضای خانواده تان انجام دهید. همچنین با ارائه راهنمای غذایی مناسب برای یک فرد عادی و نیز دوران های مختلف زندگی به سوالات جواب می دهد.
معنای لغوی تغذیه
در لغت: تَغَذّ(باب اِغتذی)، تغذیه شد، غذا خورد، تامین شد، تدارک شد.(1)
در اصطلاح: غذا به ماده ی جامد یا مایعی گفته می شود که پس از خوردن، موادمفید آن جذب بدن شده، برای نگهداری بافت های بدن رشد و نمو ، تولیدمثل، سلول، تنظیم واکنش های حیاتی، ایجاد حرارت و انرژی در بدن به مصرف می رسد به عبارت دیگر غذا، ماده ای است که پس از ورود به داخل بدن موجود زنده آن را قادر به رشد می کند و سبب حفظ سلامتی فرد می شود. هر موجود زنده با رشد خود، به مواد در بدن خود می افزاید این مواد باید از خارج از بدن ، یعنی غذاها تامین شود زیرا بدن موجود زنده قادر به ساختن این مواد نیست، علاوه بر رشد ، هرموجود زنده برای نگهداری وضع بدن خود در حال تعادل به غذا نیاز دارد.و به طور مرتب باید انرژی مورد نیاز را دریافت کند.(2)
تغذیه سالم
مواد غذایی لازم برای بدن، شامل پروتئین ها، هیدرات های کربن، چربی ها، ویتامین ها و مواد معدنی می باشند. غذاهایی که به طور روزانه مصرف می کنیم از مواد غذایی که به آن اشاره شد تشکیل شده اند. تغذیه صحیح به معنی خوردن و دریافت مقدار لازم و کافی از هرکدام از این مواد غذایی می باشد.
این مقدار لازم و کافی یا همان نیازهای تغذیه ای در افراد مختلف با یکدیگرتفاوت دارد.سن، جنس، میزان فعالیت فرد، شرایط محیطی و سلامت یا بیماری از عواملی هستند که موجب بروز این تفاوت ها می شوند.(3)
آداب غذا خوردن
طبق آیات و روایات موقع غذا خوردن بایستی:
1- لقمه را کوچک برداشت
2- غذا را کاملاً جوید
3- موقع خوردن به صورت دیگران نگاه نکرد
4- غذای خیلی داغ نخورد
5- در غذا فوت نکرد بلکه گذاشت تا خود سرد شود
6- با چاقو نان را تکه نکرد
7- سر سفره دست خود را جلوی دیگران دراز نکرد و ازجلوی دیگران بر ندارد
8- ابتدای غذا خوردن«بسم الله الرحمن الرحیم» گفت
9- بعد از گرسنه شدن غذا خورد
10- قبل از سیر شدن دست از خوردن کشید(4)
11- خوردن نمک قبل و بعد از غذا
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: « رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به علی(علیه السلام) فرمودند: «ای علی! غذا را با نمک آغاز کن و با آن به پایان رسان که هرکس چنین کند از 72 نوع از انواع بلا در امان است که از آن جمله جنون و جُذام وپیسی می باشد و همچنین از ایشان روایت شده است:
هرکس در اول و آخر غذا نمک بخورد لکه های سیاه و سفید صورتش برطرف خواهد شد.
نمک به دلیل داشتن اسید بهترین داروی ضدعفونی کننده است، چرا که هیچ نوع میکروبی نمی تواند در نمک رشد و نمو و زندگی کند.(5)
موادغذایی و خوراکی که در وعده ها و میان وعده های غذایی باید گنجانده شود:
1- گوشت
و چهار پایان را آفرید در حالی که در آن ها برای شما وسیله پوشش و منافع دیگری است و از گوشت آن ها می خورید.(6)
امام صادق (علیه السلام) می فرماید:« گوشت باید هر سه روز یک بار خورده شود نه بیش از این.(7)
برشما باد خوردن ماهی که اگر بی نان بخورید کافی است و اگر با نان بخورید گوارا است.(8)
2- سبزیجات
و زمین را شکافتیم و در آن دانه ها، انگور، سبزی های خوردنی، زیتون، خرما، باغ های درخت و میوه و علف را رویاندیم تا شما و چهار پایان نتان از آن بهره ببرند.(9)
هرچیزی را زینتی است و زینت سفره ، سبزی است.(10)
3- گروه نان و غلات
اصل معاش آدمی و زندگی او نان است و آب. (11)
4- میوه ها
و اوست که باغ هایی نیازمند دار بست و بی نیاز از داربست را آفرید و درخت خرما و کشتزارهایی باطعم های گوناگون و زیتون و انار، همانند و درعین حال ناهمانند آفرید تا وقتی ثمره آوردند از آن ها بخورید و در روز درو، حق آن ها را نیز بپردازید و اسراف نکنید که خدا اسراف کاران را دوست ندارد.(12)
مرد باید از هر میوه ای( میوه متداول) برای خانواده اش تهیه نماید.(13)
شیر
امام علی(علیه السلام) می فرماید:« شیر گاو دارو و درمان است.(14)
برای شما در چهارپایان عبرتی است از شیری که در شکمشان است سیرابتان می کنیم و از آن ها سود های بسیاری می برید و از آن ها می خورید.(15)
فواید ظاهری کم خوری
الف- سلامت تن
پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود:« مادر همه داروها، کم خوری است.(16)
امام رضا(علیه السلام) فرمود:« بدن همانند زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آب دهی به آن مراقبت شود به گونه ای که آب نه بیشتر از نیاز به آن برسد نه آن را غرق کند نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به خشکی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد و خرابی اش بیشتر می گردد و کشت آن برکت می یابد، اما اگر از آن غفلت شود به تباهی می گراید. علف هرز در آن می روید.
بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشیدنی چنین است(پس) سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن ریشه گسترده بنگر که چه چیز با تو و معده ات سازگار است و تن تو با چه چیز نیرو می گیرد و چه خوردنی و نوشیدنی برای بدنت سالم تر است همان را برای خویش مقررّ بدار و خوراک خود گیر. (17)
ب- شادابی چهره
پیامبرخدا (صلی الله علیه وآله) فرمود:« برادرم عیسی از شهری گذر کرد که در آن مرد و زنی به یکدیگر فریاد می کشیدند، پرسید شعارا چه شده است؟ مرد گفت: ای پیامبر خدا ! این زن من است و اورا مشکلی نیست، زنی رستگار است، اما دوست دارم از او جدا شوم عیسی(علیه السلام) گفت: به هرحال به من بگوی او را چه می شود؟ مرد گفت: بی آن که کهنسال باشد چهره اش بی طراوت است گفت: ای زن آیا دوست داری دیگر بار چهره ات با طراوت شود؟ زن گفت: آری به او گفت: چون غذا می خوری از سیرشدن حذرکن، زیرا اگر غذا بر سینه سنگینی کند و از اندازه افزون شود طراوت چهره از بین می رود. آن زن چنان کرد و دیگر بار، چهره اش طراوت یافت.(18)
ج- طول عمر
لقمان(علیه السلام) فرمود:« مگر خوراک انسان اندک باشد، زیاد زنده می ماند.(19)
مفرّات پرخوری
پرخوری و چاقی احتمال ابتلا به بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی، عروقی، افزایش چربی های خون، فشار خون بالا، دیابت، ناراحتی مفاصل، و… را افزایش می دهد همچنین باعث می شود فرد از نظر ظاهری دارای هیکلی نامناسب شود که هنگام حضور در جمع افراد از نظر روانی دچار اضطراب و ناراحتی گردد.
آیین اسلام نیز انسان را از پرخوری نهی و اعتدال در خوردن غذا را توصیه کرده است که منظور از اعتدال مصرف غذا، به قدر نیاز و احتیاج بدن است(20)
رعایت اعتدال در خوردن غذا کم خوری غیر از تاثیر به سلامت جسمی افراد بر سلامت روحی آن ها نیز موثر است.
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
« زندگی را برای خوردن مخواه بلکه خوردن را برای زندگی بخواه.(21)
و به قول سعدی:
خوردن برای زیستن و فکر کردن است تومعتقد که زیستن از بهر خوردن است
پیامبرخدا( صلی الله علیه و آله) فرمود:
« هرکس که خداوند را بسیار تسبیح گوید و به بزرگی یاد کند و در عوض، مقدار کم بخورد و بیاشامد و بخوابد، فرشتگان مشتاق او می شوند.(22)
راهکارهای فردی بهبود تغذیه
10نکته برای داشتن یک وعده غذای عالی:
داشتن انتخاب های غذایی مناسب برای سبک زندگی سالم می تواند به اندازه ی استفاده از 10 نکته زیر ساده باشد. از ایده های موجود در لیست زیر برای ایجاد تعادل در کالری های مصرفی و دریافتی، برای انتخاب مواد خوراکی که باید بیشتر بخورید و برای کنار گذاشتن مواد غذایی که باید کمتر مصرف نمایید استفاده کنید.
1- بین کالری های مصرفی خود تعادل ایجاد کنید.
به عنوان اولین گام در کنترل وزن خود تعیین کنید که به چه مقدار کالری روزانه نیاز دارید. برای این منظور می توانید از کارشناسان تغذیه کمک بگیرید. داشتن فعالیت بدنی نیز می تواند به ایجاد تعادل در کالری کمک کند.
2- از غذای خود لذّت ببرید، اما کمتر بخورید
هنگام خوردن غذا، از آن چه مصرف می کنید کاملاً لذت ببرید.سریع غذا خوردن یا بدون توجه غذا خوردن ممکن است باعث شود که کالری های زیادی را وارد بدن خود نمایید.
قبل از وعده ها، درطول غذا خوردن و پس از آن به نشانه های گرسنگی و سیری در خود توجه داشته باشید. از آن ها استفاده کنید تا بتوانید تشخیص دهید که چه زمانی باید بخورید و چه زمانی باید از غذا خوردن دست بکشید.
3- از خوردن غذاهای حجیم پرهیزکنید
از یک بشقاب، کاسه یا لیوان کوچک تر استفاده کنید، قبل از خوردن، مقداری غذا در ظرف خود بکشید هنگام خوردن غذا خارج از خانه، مواد غذایی کوچک تر را انتخاب کنید، غذای خود را باهم مقایسه کنید، یامقداری از غذا را با خود به خانه ببرید.
4- غذاهایی که بیشتر بخورید
سبزیجات، میوه، غلات کامل و لبنیات بدون چربی یا 1٪ چربی را بیشتر مصرف کنید. این غذاها حاوی مواد مغذی هستند که شما برای سلامتی به آن ها نیاز دارید. ازجمله پتاسیم ، کلسیم و ویتامین دود فیبر، مبنای میان وعده های خود را بر مصرف این مواد قرار دهید.
5- نیمی از بشقاب خود را با میوه ها و سبزیجات پرکنید.
سبزیجات قرمز- نارنجی یا بابرگ های سبز تیره مثل گوجه فرنگی، سیب زمینی شیرین و کلم بروکلی را همراه با سایر سبزیجات برای وعده های خدا انتخاب کنید به عنوان غذای اصلی یا همراه غذا یا به عنوان دسر از میوه ها استفاده کنید.
6- از شیر بدون چربی با1٪ چربی استفاده کنید.
انواع شیر کم چربی ، یا بدون چربی به اندازه شیر کامل حاوی کلسیم و مواد مغذی ضروری دیگری هستند اما در عین حال کالری و چربی اشباع کم تری نیز در آن ها وجود دارد.
7- نیمی از غلات معرفی خود را با غلات کامل جایگزین کنید.
برای این که بیشتر غلات کامل مصرف کنید، یکی از انواع محصولات تهیه شده از غلات کامل را به جای یک محصول تسویه شده جایگزین نمایید.مثل خوردن نان کامل گندم به جای نان سفید یا برنج قهوه ای و به جای برنج سفید .
8- غذاهایی که باید کم تر مصرف کنید.
مصرف مواد غذایی حاوی چربی های جامد، قندهای افزوده و نمک را کاهش دهید.این مواد خوراکی عبارتند: از کیک ها، بستنی، آب نبات، نوشیدنی های شیرین شده، پیتزا و گوشت های چرب مثل رنده سوسیس، کالباس و هات داگ، فقط گهگاه از این مواد غذایی استفاده نمایید و آن ها را از برنامه روزانه خود حذف کنید.
9- سدیم موجود در غذاها را مقایسه کنید
با استفاده از برچسب غذاها، انواع کم سدیم مواد غذایی مختلف مثل، سوپ ها، نان ها و مواد غذایی منجمد را انتخاب کنید. کنسروهایی را انتخاب کنید که دارای عناوینی هم چون«کم سدیم» یا «بدون نمک افزوده» می باشند.
به جای نوشیدنی های حاوی قند، آب بنوشید
با نوشیدن آب یا نوشیدنی های شیرین نشده، کالری دریافتی خود را کاهش دهید، نوشابه های گازدار ، نوشیدنی های انرژی زا و نوشابه های ورزش از جمله منابع اصلی قند و کالری اضافی در رژیم های غذایی هستند.(23)
الگوی تغذیه سالم از هرم غذایی تا دیگر معیارهای غذایی گسترده شده و می تواند برای والدین بسیار گیج کننده باشد لذا جای تعجبی وجود ندارد اگر والدین نیازمند رهنمودهایی برای درک بهتر مفهوم تغذیه سالم باشند.
در اینجا10 قانون کلیدی تغذیه، که در زندگی روزمره قابل اجراست ، به شما ارائه می گردد:
1- والدین می بایست منابع غذایی در دسترس کودکان را کنترل کنند: می بایست خودتان در مورد غذاهایی که خریداری می کنید و در منزل به کودکانتان ارائه می کنید تصمیم بگیرید و اجازه ندهید کودکان نظرشان را به شما تحمیل کنند.
اگر چه کودکان اغلب برای در خرید غذاهایی که ارزش غذایی کمتری دارند اصرار می کنند، ولی والدین هستند که باید مسئولیت انتخاب غذاهایی که به طور منظم در منزل ذخیره می کنند را به عهده بگیرند. اگر خوراکی ای که کودکتان بدان علاقه دارد کاملا مغذی نیست می توانید برای یک باره(و یا به ندرت) آن خوراکی را برایش بخرید تا او احساس ممنوعیت و محرومیت شدید نکند.
2- کودکان شما از بین غذاهایی که به آن ها ارائه می کنید، غذایی مورد علاقه خود را انتخاب می کنند:
به هر حال کودکان هم می بایست نظر خودشان را بگویند به کودکانتان اجازه دهید که خودشان از بین گزینه هایی که به آن ها ارائه می کنید غذایی را انتخاب کرده و میزان آن را تعیین کنند. اگر چه ظاهراً ممکن است چنین به نظر برسد که آزادی زیادی را به کودک می دهید ولی اگر شما از قانون اول پیروی کرده باشید(یعنی تنها غذاهای سالم را خریده باشید)، پس کودک شما نیز تنها از بین همان غذاهای سالم اجازه انتخاب خواهد داشت.
3- این تفکر غلط را که کودکتان باید تمام محتویات ظرف غذایش را بخورد و ظرف غذا خالی گردد، را از ذهنتان دور کنید:
اجازه دهید که هر زمان که کودکتان حس کرد به اندازه کافی خورده است، غذا خوردن را ترک کند. اغلب والدین با این عقیده که کودک باید تمام محتویات ظرف غذایش را بخورد فرزندانشان را بزرگ می کنند در حالی که این کار باعث می شود تا کودکان نتوانند در هنگام سیر شدن به ندای سیری بدنشان پاسخ دهند و یاد نمی گیرند که در هنگام سیر شدن باید دست از غذا بکشند و در نتیجه ممکن است در طی زمان کودکان مستعد به پرخوری و اضافه وزن گردند.
پس اگر کودکان به احساس سیری شان توجه کنند و به آن پاسخ دهند کمتر احتمال دارد که به پرخوری مبتلا گردند.
4- آموزش تغذیه سالم به کودکان را از سنین کم شروع کنید:
ذائقه های غذایی به سرعت در کودکان شکل می گیرند و لذا از ابتدا، غذاهای متنوع را به کودک ارائه دهید.شکل گرفتن دوست داشتن و یا دوست نداشتن غذاها حتی ممکن است از سنین شیرخوارگی شروع گردد.
ممکن است لازم باشد که یک غذای جدید را برای چندین بار به کودک ارائه کنید و پافشاری کنید تا سرانجام کودک آن را بپذیرد. کودک را هرگز مجبور به خوردن غذایی نکنید.
5- لیست غذایی کودکتان را بازنویسی کنید:
چه کسی گفته که کودکان تنها مایلند که پیتزا و ساندویچ ها و ماکارونی و پنیر و … را بخورند؟ وقتی باکودکتان به خارج از منزل می روید به آن ها اجازه دهید تا غذاهای جدیدی را نیز امتحان کند، ممکن است از مشاهده تمایل فرزندتان به تجربه کردن غذاهای جدید شگفت زده گردید .
می توانید با اجازه دادن مصرف مقادیر کمی از غذایی که سفارش داده اید و یا سفارش یک پیش غذا برای کودک خردسال، او را با غذاهای جدیدتر آشنا کنید.
6- حساب محتوای کالری نوشیدنی های مصرفی کودکتان را داشته باشید: نوشابه ها و آبمیوه های صنعتی شیرین معمولا کالری اضافه دارند. آب و شیر از بهترین نوشیدنی ها برای کودکان هستند. آبمیوه طبیعی(با درجه خلوص100٪) نیز یک نوشیدنی خوب برای کودکان به شمار می آید ولی کودکان به مقادیر زیاد از آبمیوه نیاز ندارند و مصرف یک لیوان آبمیوه در روز برای یک کودک پیش دبستانی کافی است.
7- شیرینی جات را در جایگاه خودشان قرار دهید:
هر از چندگاهی مصرف شیرنی جات برای کودکان مناسب است ولی نباید انگیزه اصلی کودک از خوردن غذا یا شام به خاطر دسرهای شیرین همراه غذا باشد.
اگر دسرهای شیرین انگیزه ای برای خوردن شام گردند در این صورت کودک مصرف کیک و شیرنی جات را به مصرف سبزی و سالاد در کنار غذا ترجیح می دهد. سعی کنید در مورد غذاها بی طرف بافی بمانید و نسبت به دسرهای شیرین علاقه نشان ندهید.
8- از غذا به عنوان راهی برای ابراز علاقه به کودکان استفاده نکنید: سعی کنید به جای ارائه خوراکی های خوش طعم، از راه ها ی بهتر دیگری برای گفتن دوستت دارم و ابراز علاقه به کودکتان استفاده کنید. وقتی از غذا به عنوان جایزه و راهی برای ابراز توجه به کودک استفاده گردد در این صورت ممکن است منشا بروز این رفتار غلط در کودک گردد که کودک از غذا و خوراکی به عنوان راهی برای نوازش و در آغوش گرفتن و توجه کردن به احساسات کودک و… برای نشان دادن علاقه تان استفاده کنید.
9- کودکان از شما تقلید می کنند و شما الگوی فرزندانتان هستید: سعی کنید یک الگوی غذایی خوب برای فرزندتان باشید و تغذیه سالمی داشته باشید. وقتی در حال آموزش عادات رفتاری صحیح به فرزندتان هستید. سعی کنید تا حد امکان خودتان نیز بهترین نمونه از آن رفتارهای غذایی صحیح باشید برای مثال میان وعده های سالم انتخاب کنید، سر سفره غذایتان را صرف کنید و نظم وعده های غذایی تان را حفظ کنید و هیچ وعده غذایی ای را حذف نکنیدو…
10- مدت زمان استفاده از تلویزیون و کامپیوتر را محدود کنید: با محدود کردن مدت زمان تماشای تلویزیون و کامپیوتر به نوعی از مصرف میان وعده های فراوان نیز اجتناب می کنید و مشوق کودکتان در افزایش فعالیت بدنی باشید.
همچنین بررسی ها نشان داده اند که درصد چربی بدنی در کودکانی که زمان تماشای تلویزیون را محدود کرده اند کاهش یافته است.
وقتی زمان تماشای تلویزیون و کامپیوتر در کودکان محدود گردد در نتیجه آن ها تفریحات فعال تری را می یابند.
محدود کردن زمان تماشای تلویزیون به این معنا است که زمان بیشتری برای فعالیت و جنب وجوش در کنار یکدیگر خواهید داشت.
پی نوشت
1- روحی البعلبکی، ترجمه محمد قاموس، المورد، چ پنجم، امیر کبیر، تهران 1385، ص 314.
2- حبیب ،هدایت سیمین، آموزش تغذیه در خانواده، وثوق، ص 9.
3- سایت www.nums.de.ir
4- سایت شبه بهداشت و درمان شهرستان مرند.
5- Porseman.org/g/show
6- سوره نحل، آیه 5.
7- کافی 511/5
8- امام موسی کاظم(علیه السلام)، بحارالانوار، ج 65، ص207
9- سوره عبس، آیات 27تا 32.
10- امام صادق(علیه السلام)، بحار الانوار، ج66، ص 199.
11- همان، ج3، ص87.
12- سوره انعام، آیه 141.
13- امام صادق(علیه السلام)، کافی، ج5، ص511
14- سوره نحل، آیه 5.
15- سایت دنیای تغذیه 95
16- مواعظ العددیّه، ص 213.
17- بحارالانوار، ج92، ص310.
18- همان، ج14، ص320.
19- المواعظ العددیّه، ص 710.
20- سایت شبکه بهداشت و درمان مرند.
21- شرح نهج البلاغه، ج20، ص 33
22- تنبیه الفواطر، ج2، ص116.
23- روش درستی برای تغذیه سالم در پیش بگیریدwww.sibita.com
منابع
1- آموزش تغذیه در خانواده، دکتر حبیب هدایت سیمین، وقوق
2- روش درستی برای تغذیه سالم در پیش بگیریدwww.sibita.com
3- Porseman.org/g/show
4- سایت www.nums.de.ir
5- مژده، پورحسینی، اولین قانون تغذیه، هاجر، بهار1388.
6- سلیمان، قاسمی، آموزه های دینی و سیره معصومان، موسسه آموزشی- پرورشی امام خمینی(ره)، ج اول، پاییز1388.
فرم در حال بارگذاری ...
عوامل کاهش و افزایش رزق و روزی از دیدگاه قرآن
موضوع:
عوامل کاهش و افزایش رزق و روزی از دیدگاه قرآن
محقق:
اعظم نجفی
سال 1390
چکیده
اثر حاضر که برگرفته ای از قرآن عظیم، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و سایر کتب گران بها است به معرفی نزدیگ ترین و آسان ترین راه رسیدن به حضرت حق، دیدگاه دینی به رزق و روزی و عوامل کاهش و افزایش آن از لحاظ مادی و معنوی با هدف شناخت و کاربرد آن در زندگی فردی و اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است تا راه گشای زندگی سالم برای مردم باشد. از جمله عوامل افزایش روزی: انفاق، توکل، شکر نعمت… ، عوامل کاهش روزی: اسراف، احتکار، گناه، ظلم و ستم… می باشد.
واژگان کلیدی: رزق، روزی، معنوی، مادی، انفاق، توكل، استغفار
مفاهیم
رزق: روزی، قوت روزانه، جمع ارزاق.
روزی: خوراک روزانه، رزق، روزیانه.
...
رزق از لحاظ اصطلاحی همان روزی است، روزی دهنده خداست و خداوند برای هر کس که بخواهد درهای روزی را می گشاید. چرا که او به بندگانش آگاه و داناست. حکمت قبض و بسط روزی از جانب خدا در آیات آمده است.>معنوی: ج معنوی، متضاد مادیات، روزینه، توشه، نصیب، قسمت، حظ.
مادی: منسوب به ماده←ماده، آنچه که مربوط به پول و اقتصاد است:« مسایل مادی»، «دنیای مادی»، متضاد: معنوی، ج مادیات، پول پرست: ماده پرست
اقسام روزی از لحاظ اصطلاحی: رزق مادی←عبارت است از کلیه چیزهای مادی است که آدمی از آن بهره مند می گردد. مثل خوراک و پوشاک. رزق معنوی←عبارت است از کلیه چیزهایی که غیر مادی است مثل انواع علوم حاصل برای شخص، مکاشفات واردات.
انفاق: نفقه دادن، نفقه کردن، خرج کردن، هزینه کردن، ج انفاقات.
انفاق مصدر باب افعال از ریشه نفقه است، به معنی پرداختن بخشی از آن چه خدا به انسان روزی داده است در راه خدا چه به عنوان زکات که واجب است و چه به عنوان صدقه که مستحب است، زیرا در آیات قرآن کریم انفاق، به معنی زکات نیز به کار رفته است.
توکل: کار باز گذاشتن، کار به کسی افکندن، به دیگری اعتماد کردن، کار خود را به خدا حواله کردن، به امید خدا بودن، سپردگی، ج توکلات.
توکل در اصطلاح قرآن و اخلاق به معنی اعتماد کردن و تفویض امور خود به خداوند متعال است. توکل به دو معنی ولایت پذیری و اعتماد کردن به دیگری به کار رفته است. برخی توکل را به معنی تسلیم یا اظهار عجز کردن و اعتماد نمودن به غیر دانسته اند، از مشتقات توکل است.
استغفار: آمرزش خواستن، طلب مغفرت کردن، توبه کردن، استغفرالله گفتن، پوزش
اصطلاحی قرآنی است به معنی «طلب آمرزش از گناهان». استغفار از لوازم ایمان و از آداب مؤکد در دین است.
از جمله اموری که نظام دقیقی برآن حاکم است، همین مسأله روزی است که در آیات مورد بحث اشارات واضحی به آن شده است. درست است که تلاش و کوشش شرط بهره گیری از مواهب زندگی است وتنبلی و سستی مایه محرومیت و درماندگی می باشد. ولی این هم اشتباه است که گمان کنیم با حرص و ولع و کارهای بی رویه روزی انسان افزون می شود و با عفت و متانت و خویشتن داری روزی کم می شود.
در احادیث اسلامی تعبیرات جالبی در این زمینه دیده می شود. در حدیثی از حضرت رسول (ص) می خوانیم:« إن الرزق لا یجروه حرص حریص و لا یصرفه کره کاره: روزی از سوی خداوند مقدر شده، نه حرص حریص آن را جلب می کند و نه اکراه افراد آن را وضع می کند.»
در حدیث دیگر امام صادق(ع) در پاسخ کسی که تقاضای موعظه کرده بود، فرمود:« و ان کان الرزق مقسوما فالحرص لماذا؟…: هرگاه رزق قسمت شده است، حرص برای چیست؟»
هدف از این بیانات این نیست که جلو تلاش را بگیرد، بلکه افراد حریص را با توجه به مقدر بودن رزق، از حرصشان باز می دارد. این نکته نیز قابل توجه است که در احادیث اسلامی، امور زیادی به عنوان وسیله جلب روزی یا موانع آن معرفی شده که هر یک به نوبه خود سازنده است.
در حدیثی از امام صادق(ع) می خوانیم:« و الذی بعث جدی(ص): بالحق نبیا ان الله تبارک لیرزق العبد علی قدر المروه و ان المعونه لتنزل علی قدر شده البلاء: سوگند به کسی که جدم را به حق به نبوت مبعوث کرده است، خداوند متعال انسان را به قدر مروت و شخصیتش روزی می دهد و کمک پروردگار، متناسب با شدت بلا و حادثه است»
عوامل افزایش روزی از دیدگاه آیات و روایات
1-ترک آزار مردم و جار و جنجال
در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است :« کف الأذی و قله الصخب یزیدان فی الرزق: ترک آزار مردم و جار و جنجال روزی را افزایش می دهد»
2-انفاق
از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است که:« التوحید نصف الدین و استنزل الرزق بالصدقه: توحید نیمی از دین است و روزی را از طریق انفاق در راه خدا بر خود نازل کن»
خداوند در قرآن کریم می فرماید:« قل ان ربی یبسط الرزق لمن یشاء فی عباده و یقدر له و ما انفقتم من شیء فهو یخلفه و هو خیر الرازقین»
« بگو خدای من هرکه از بندگان خود را خواهد وسیع روزی می گرداند و شما هرچه( در راه رضای حق) انفاق کنید به شما عوض می بخشد و او بهترین روزی دهندگان است»
3-دوری از کسالت و تنبلی
امام موسی کاظم(ع) در نصیحت به فرزند خویش می فرماید:« و علیک بالجد…و ایاک و الفجر و الکسل فانها یمعنانک خطک من الدنیا و الاخره: ای فرزندم بر تو باد کوشش و تلاش …و بر حذر باش از دلتنگی و کسالت و تنبلی؛ زیرا دلتنگی و تنبلی تو را از بهره بردن از دنیا و آخرت باز می دارد»
4-توکل( به خدای روزی رسان)
خداوند می فرماید:« و ما من دابه فی الارض الا علی الله رزقها و یعلم مستقرها و مستودعها کل فی کتاب مبین : و هیچ جنبنده در زمین نیست جز آن که روزیش بر خداست و خدا قرارگاه( منزل دائمی) و آرامش گاه (جای موقت) او را می داند و همه احوال خلق در دفتر علم ازلی خدا ثبت است.»
هم چنین می فرماید:« و کاین من دابه لا تحمل رزقها الله یرزقها و ایاکم و هو السمیع العلیم : و( در کار رزق به خدا توکل کنید نه بر سعی خود که) چه بسیار حیوانات که خود بار روزی خود نکشند، خدا ( بدون هیچ کوششی) به آن ها و هم به شما روزی می رساند و او شنوا(ی دعای محتاجان) و دانا( به احوال بندگان ) است»
امام باقر(ع) می فرماید:« من کسی را که دهان خود را به سوی آسمان باز می کند و می گوید خدایا مرا روزی بده، در حالی که برای به دست آوردن روزی تلاش نمی کند دشمن می دارم»
5-شکر نعمت
خداوند می فرماید:«و إذ تأذن ربکم لئن شکرتم لازیدنکم و لئن کفرتم ان عذابی لشدید : و (باز به خاطر آورید) وقتی که خدا اعلام فرمود که شما بندگان اگر شکر نعمت به جای آورید بر نعمت شما می افزایم و اگر کفران کنید عذاب من بسیار سخت است»
هم چنین می فرماید:« قال الذی عنده علم من الکتاب انا آتیک به قبل ان یرتد الیک طرفک فلما رآه مستقرا عنده قال هذا من فضل ربی لیبلونی أأشکر أم أکفر و من شکر فانما یشکر لنفسه و من کفر فان ربی غنی کریم : آن کس که به علمی از کتاب الهی دانا بود(یعنی آصف بن برخیا یا خضر که دارای اسم اعظم و علم غیب بود) گفت که من پیش از آن که چشم بر هم زنی تخت را بدین جا آرم( و همان دم حاضر نمود)، چون سلیمان سریر را نزد خود مشاهده کرد گفت: این توانایی از فضل خدای من است تا مرا بیازماید که( نعمتش را) شکر می گویم یا کفران می کنم و هر که شکر کند، شکر به نفع خویش کرده و هر که کفران کند همانا خدا( از شکر خلق) بی نیاز و( برکافر هم به لطف عمیم) کریم است»
باز در جای دیگر می فرماید:« و لقد آتینا لقمان الحکمه ان اشکر لله و من یشکر فانما یشکر لنفسه و من کفر فان الله غنی حمید : و ما بر لقمان مقام( علم و) حکمت عطا کردیم و( فرمودیم) که (بر این نعمت بزرگ) خدا را شکر کن و هر کس شکر حق گوید به نفع خود اوست و هر که ناسپاسی و کفران کند خدا ( از شکر و سپاس خلق) بی نیاز و( به ذات خود) ستوده صفات است»
6-نیکی به پدر و مادر
قرآن کریم می فرماید:« و إذ أخذنا میثاق بنی اسرائیل لا تعبدون الا الله و بالوالدین احسانا و ذی القربی و الیتامی و المساکین و قولوا للناس حسنا و أقیموا الصلاه و آتو الزکاه ثم تولیتم إلا قلیلا منکم و أنتم معرضون : و(یاد آرید) هنگامی که از بنی اسرائیل عهد گرفتیم که جز خدای را نپرستید و نیکی کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و به زبان خوش با مردم تکلم کنید و نماز به پای دارید و زکات مال خود را بدهید، پس شما عهد شکسته و روی گردانیدید جز چند نفری و شمائید که از حکم خدا برگشتید»
پیامبر (ص) می فرماید:« هر کس دوست دارد عمرش و روزی اش فراوان باشد به پدر و مادرش احسان کند» ، « نیکی به پدر و مادر مرگ سوء را رفع می کند و بر عمر انسان می افزاید.»
7-درست کاری
گناه روزی حلال را کم می کند و درست کاری و تقوا باعث می شود خداوند روزی حلال را نصیب انسان کند.
قرآن کریم رابطه درست کاری و روزی را چنین بیان می کند:« و یرزقه من حیث لا یحتسب و من یتوکل علی الله فهو حسبه إن الله بالغ امره قد جعل الله لکل شیء قدرا : (خداوند در آیه 2این سوره، خوش رفتاری مردان در برابر همسرانشان که طلاق داده اند را خواستار می شود) از جایی که گمان نبرد به او روزی عطا کند و هر که بر خدا توکل کند خدا او را کفایت خواهد کرد که خدا امرش را نافذ و روان می سازد و بر هر چیز قدر و اندازه ای مقرر داشته است (و به هیچ تدبیری سر از تقدیرش نتوان پیچید)»
جوانی نیازمند خدمت امام صادق(ع) رسید و از تنگ دستی خویش شکایت کرد؛ امام فرمود:« طب نفسا فان الله یسهل الأمر: درست کار باش، خداوند روزی تو را می رساند و زندگی را بر تو آسان می کند»
8-استغفار
آیات الهی و سخنان پیشوایان دین، پیوندی روشن میان مسائل مادی و معنوی برقرار می سازد و استغفار از گناه و بازگشت به سوی خدا را مایه آبادانی، طراوت و سرسبزی و وسعت روزی بر می شمارد؛ این حقیقت را در بسیاری از آیات و روایات می توان دید، از جمله آن پیامبر بزرگ اسلام به فرمان خدا به امت خویش می فرماید:« فقلت استغفروا ربکم إنه کان غفارا. یرسل السماء علیکم مدرارا. و یمددکم باموال و بنین و یجعل لکم جنات و یجعل لکم انهارا : باز گفتم به درگاه خدای خود توبه کنید و آمرزش طلبید که او بسیار خدای آمرزنده ای است. تا باران آسمان بر شما فراوان نازل کند. و شما را به مال بسیار و پسران متعدد مدد فرماید و باغ های خرم و نهرهای جاری به شما عطا کند.»
ربیع بن صبیع می گوید: نزد حسن بن علی بودم، مردی از در وارد شد و از خشکسالی آبادی اش شکایت کرد. امام فرمود:« استغفار کن»، دیگری آمد از فقر شکایت کرد. به نیز فرمود:« استغفار کن» سومی آمد و گفت دعا کنید خداوند پسری به من بدهد. به او نیز فرمود:« استغفار کن» ربیع می گوید تعجب کردم. به ایشان گفتم: هر کس نزد شما می آید، مشکلی دارد و تقاضای نعمتی می کند به او دستور استغفار می دهید. فرمود:« آن چه را گفتم از پیش خود نگفتم. این مطلب را از کلام خداوند که از زبان پیامبرش نوح حکایت می کند، استفاده کردم. سپس آیاتی را که ذکرشد قرائت فرمودند:« و نادی نوح ربه فقال رب انا ابنی من اهلی و ان وعدک الحق و انت احکم الحاکمین»
9-قرائت قرآن
امیرالمؤمنین می فرماید:« خانه ای که در آن قرآن تلاوت می شود و یاد خدا گردد برکتش زیاد می شود»
برخی روایات بر قرائت و بعضی سوره ها و آیات مثل سوره واقعه، قدر، توحید، لیل، یس، شمس برای افزایش رزق آمده است.
رفتارهای گشایش روزی
کتمان فقر، دعا برای دیگران، تکرار جملات اذان، تمیز کردن ظرف غذا، دست کشیدن از کار هنگام شنیدن اذان، مواسات با برادران دینی، تعقیبات نماز، گفتار نیکو، تدبیر نیکو، ازدواج کردن، همسایه خوب بودن، با وضو بودن، شستن دست ها برای خوردن غذا، بی نیازی از دیگران، شستن ظروف، جارو کردن منزل، ترک قسم، دروغ، میهمان نوازی، انگشتر عقیق، مسواک زدن، پرداختن زکات، امانت داری،…
عوامل کاهش روزی از دیدگاه آیات و روایات
1-گناه
محمد بن مسلم می گوید: شنیدم امام صادق(ع) می فرمود:« به راستی گناه، بنده را از روزی محروم می کند»
« إن العبد لیذنب الذنب فیزوی عنه الرزق: بنده مرتکب گناه می شود روزی وی از او زده می شود»
گناه آن قدر در روزی انسان تأثیر گذار است که نیت و قصد گناه نیز روزی آن را کاهش می دهد.
2-ناسپاسی در مقابل نعمت ها
قرآن در مورد کفران نعمت الهی می فرماید:« و ضرب الله مثلا قریه کانت ءامنه مطمئنه یأتیها رزقها رغدا من کل مکان فکفرت بانعم الله فاذاقها الله لباس الجوع و الخوف بما کانوا یصنعون»
شکر نعمت نعمتت افزون کند کفر نعمت از کفت بیرون کند
3-اسراف
یعنی خارج شدن از مسیر طبیعی، هنگامی که نعمت ها را در مسیر آن به کار گیریم سبب فقر و تنگ دستی می شود.
امیر المؤمنین(ع) فرمودند:«اسراف سبب فقر و نیازمندی است و میانه روی باعث بی نیازی می شود»
روا باشد که بگریزی ز اسراف همانا گریز از شعله نار
به این آتش چو سوزد دامن مال شوی بر فقر پر محنت گرفتار
4-احتکار
رسول خدا(ص) می فرماید:« هر کس کالای مسلمانی را احتکار کند خدای متعال او را به جزام مبتلا می گرداند و از جهت مالی ورشکسته می شود»
5-تظاهر به فقر
«کسی که خود را به فقر و تهیدستی می زند فقیر و نیازمند می شود»
6-ظلم و ستم
امیر المؤمنین(ع) می فرماید:« در ظلم کردن همین بس که نعمت ها را از انسان دور می کند، ظلم قلم ها را می لغزاند، ملت ها نابود ساخته و نعمت ها را سلب می کند.»
7-تنبلی و تن پروری
امام علی(ع) می فرماید:« هنگامی که کسالت و ناتوانی با هم پیوند می خورند، نتیجه این پیوند، فقر و تنگ دستی است»
8-تحقیر نعمت ها
امام رضا(ع) می فرماید:« لا تستقلوا قلیل الرزق فتحرموا کثیره : رزق و روزی کم را ناچیز مشمارید، زیرا این کار، شما را از نعمت های فراوان محروم می سازد»
9-نفرین پدر و مادر
امام کاظم(ع) می فرماید:« العقوق یعقب القله و مؤدی الی الذله : عقوق والدین کمی و تنگ دستی را به دنبال دارد و انسان را به ذلت و خواری می کشاند»
10-بی توجهی به نیازمندان
امیر المؤنین(ع) می فرماید:« بی توجهی به نیازمندان توان گری را از بین می برد»
11-حرام خواری
پیامبر(ص) می فرماید:« من کسب مالا فی غیر حله افقره الله : کسی که حرامی را از راه غیر حلال به دست آورد، خداوند او را فقیر و تهی دست می گرداند»
12-اظهار حرص
امیر المؤمنین(ع) می فرماید:« اظهار الحرص یورث الفقر : اظهار کردن حرص باعث فقر و تنگ دستی می شود»
13-نپرداختن قرض از ترس فقر
امام باقر(ع) می فرماید:« کسی که قدرت و توانایی پرداخت بدهکاری خود را دارد اما از ترس فقر از پرداختن بدهی خود امتناع می کند، خدای متعال در همان حال نیز می تواند او را فقیر و نیازمند سازد»
14-ولخرجی
امام علی(ع) می فرماید:« کسی که به تبذیر و ولخرجی افتخار کند، با ورشکستگی خوار و ذلیل می شود»
15-قطع رابطه با خدا
امام صادق(ع) می فرماید:« من لم یسأل الله فی فضله افتقر: کسی که از فضل خدا درخواست نکند فقیر و نیازمند می شود»
16-خیانت
پیامبر(ص) می فرماید:« بازگرداندن امانت، روزی را جلب و خیانت در آن سبب فقر می شود»
17-قطع رابطه با خویشاوندان
امام علی(ع) می فرماید:« اگر خانواده ای فاجر گرد هم آیند و به یاری هم بشتابند خداوند به آنان روزی می دهد ولی اگر خانواده ای با تقوا به خاطر تفرقه و قطع رحم، رابطه خویشاوندی را قطع کنند، خداوند آنان را از روزی محروم می سازد»
رفتارهای کاهش روزی
ترک جهاد، نشستن ظرف ها، جارو کردن خانه در شب، اعمال خلاف عفت، شانه کردن مو در حال ایستاده، نشستن در آستانه در.
روزی از دیدگاه نهج البلاغه
1- «اقسام روزی و پرهیز از حرص زدن» الوان الرزق
و قال (ع): « یابن آدم، الرزق رزقان: رزق تطلبه و رزق یطلبک، فإن لم تأته اتاک فلا تحمل همّ…و لن یغلبک علیه غالب و لن یبطئ عنک ما قد قدر لک»
و درود خدا بر او فرمود:« ای فرزند آدم! رزق و روزی دو گونه است، روزی که تو آن را می جویی و روزی که تو را می جوید که اگر به سراغش نروی به سوی تو می آید. پس اندوه سال خود را به اندوه امروزت منه که برطرف کردن اندوه هر روز از عمر تو را کافی است. اگر سال آینده در شمار عمر تو باشد، همانا خدای بزرگ در هر روز سهم تو را خواهد داد و اگر از شمار عمرت نباشد تو را با اندوه آن، چه کار است؟ که هرگز جوینده ای درگرفتن سهم روزی تو بر تو پیشی نگیرد و چیره شونده ای بر تو، چیره نگردد و آن چه برای تو مقدر گشته بی کم و کاست به تو خواهد رسید»
2- انواع الرزق
و قال(ع):« الرزق رزقان: طالب و مطلوب فمن طلب الدنیا طلبه الموت حتی یخرجه عنها؛ و من طلب الاخره طلبته الدنیا حتی یستوفی رزقه منها»
«روزی بر دو قسم است: آن که تو را می خواهد و آن که تو او را می جویی. کسی که دنیا را خواهد، مرگ نیز او را می طلبد تا از دنیا بیرونش کند و کسی که آخرت خواهد، دنیا او را می طلبد تا روزی او را به تمام پردازد»
3- الصدقه الرزق
و قال(ع) :« استنزلو الرزق بالصدقه»
« روزی را با صدقه دادن فرود آرید»
4- الطریق الی کسب الرزق
و قال(ع):« شارکوا الذی قد اقبل علیه الرزق فإنه اخلق للغنی و أجدر بإقبال الحظ علیه»
راه به دست آوردن روزی:« با آن کس که روزی به او روی آورده شراکت کنید که او توان گری را سزاوارتر و روی آمدن روزگار خوش را شایسته تر است»
اذکار و ادعیه جهت افزایش روزی
1- هر که تا 40 روز سوره های واقعه ، مزمل، لیل، انشراح را روزی یک بار به همین ترتیب به جهت ادای دین و وسعت رزق بخواند مجرب است و بعد از خواندن چهار سوره در هر روز این دعا را بخواند:«یا رازق السائلین، یا راحم المساکین، یا ولی المؤمنین، یا غیاث المستغیثین، یا ارحم الراحمین، صل علی محمد و آل محمد واکفنی بحلالک عن حرامک و بطاعتک عن معصیتک و بفضلک عمن سواک یا له العالمین و صل علی محمد و آله اجمعین»
2- روایت شده هرکه خواهد روزی بر او فراخ گردد و حاجت او روا شود، شنبه یا شب جمعه و یا روز جمعه رو به قبله کند. اول سوره «فاتحه» را بخواند و بعد شروع به خواندن سوره انعام کند تا آیه 124 یعنی«مثل ما اوتی رسل الله»، سپس بلافاصله برخیزد و دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت 7 مرتبه سوره حمد+ 7 مرتبه آیه الکرسی+ 7 مرتبه کوثر بخواند و بعد سر به سجده نهاده و 70 بار« لا اله الا الله» بگوید. آن گاه حاجت خود را بخواهد که انشاءالله به قدرت خداوند بر آورده شود.
3- برای امر معیشت و وسعت در مال و منال و پر رزق بودن «من حیث لا یحتسب» به طوری که عقول و افکار از کیفیت آن عاجز باشند، مداومت به این 4 سوره(الذاریات، طلاق، مزمل، الم نشرح) به طور مستمر در هر روز مجرب است و اگر یک روز فوت شود، شب قضا نماید این عمل تجربه شده است و از مجربات می باشد.
4- هر روز 350 مرتبه این آیه(ال عمران/73) را بخواند که از مجربات است:« قل إن الفضل بیدالله یؤتیه من یشاء و الله واسع علیم»
5- مدت 40 روز بعد از نماز صبح و هر روز 50 مرتبه بدون تکلم و رو به قبله و با وضو این ذکر را بگوید و در روز اول دو رکعت نماز حاجت بخواند و 100 مرتبه صلوات بفرستد و حاجت را قصد کند و اگر در اول شروع، ماه زاویه النور باشد بهتر و اکمل است و آن ختم آیه شریفه114 از سوره مائده است:« ربنا أنزل علینا مائده من السماء تکون لنا عیدا لأولنا و آخرنا و آیه منک و ارزقنا و أنت خیر الرازقین»
6- روایت شده است هر کس در وقت صبح قبل از تکلم، 3بار آیه ذیل را بخواند، روزی او از جایی که گمان نبرد برسد:« بسم الله الرحمن الرحیم ربنا أنزل علینا مائده من السماء تکون … »
7-منقول است که هر کس پیش از صبح برخیزد و عنبر بخورد و هزار و یک بار این آیه را بخواند:« إن الله هو الرزاق ذوالقوه المتین» و تا یک هفته به این صورت عمل کند، مقصودش به عمل می آید، مخصوصا اگر خواسته او وسعت رزق و تحصیل مال حلال باشد.
8-لا اله الا الله، سبحان الله، لا حول و لا قوه الا بالله، صلوات موجب افزایش روزی است.
9-هر کس «سبحان الله الملک الحیُّ الذی لا یموت» را هزار مرتبه بگوید، موجب وسعت رزق خواهد شد.
10-هر کس به شدت یا نکبت یا تنگی روزی گرفتار شده باشد، اگر هزار مرتبه بگوید:« استغفرالله ربی و أتوب إلیه» رفع شود، مجرب است.
11-مرحوم ابن طاووس در مهج الدعوات به نقل از رسول خدا(ص) آورده است که آن حضرت فرمودند:« هر کس گرفتار شدت و یا نکبت و یا تنگی معاش گردیده باشد، اگر 30 هزار مرتبه بگوید:« استغفرالله الذی وأتوب إلیه»، خدای تعالی سریعا برای او فرج فرماید.
12- امام باقر(ع) می فرمایند:« اگر کسی در سجده نماز فریضه بگوید:« یا خیر المسئولین و یا خیر المعطین أُرزقنی و ارزق عیالی من فضلک فإنک ذو الفضل العظیم» خداوند روزی او را زیاد می کند»
13- اگر برای کسی مشکلی پیش آید یا روزی او تنگ شود، دو رکعت نماز بخواند، به این صورت: در رکعت اول بعد از حمد، سوره اخلاص و «إنا فتحنا» تا«و نصرا عزیزا» را بخواند و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره اخلاص و«ألم نشرح» و باقیمانده «إنا فتحنا» را تا آخر بخواند، البته درهای روزی به روی او گشوده می شود. انشاءالله
14- هر کس در روز دو شنبه در ساعت اول روز، بعد از نماز صبح، 129 مرتبه « یا لطیف» بگوید مال کثیر یابد.
15- هر کس در روز شنبه در ساعت اول روز، 1060 مرتبه « یا غنی» بگوید، غنی گردد و روزیش افزون می گردد.
نماز ها و زیارات بسیاری من جمله زیارت عاشورا، زیارت امام صادق(ع) در مدینه، انجام حج عمره روزی را افزایش می دهد.
رزق حرام در روایات
امام صادق(ع) در جمله ای به یکی از یاران می فرماید:« دوستان ما دو قسمند. قسمی که تا یقین نکنند که غذایی حرام است از آن تغذیه می کنند و قسمی که تا یقین نکنند حلال است از آن تغذیه نمی کنند؛ قسم اول، «ابرار بهشتی» و قسم دوم از « اولیاء و مقربان» هستند»
یک لقمه از حرام ممکن است شقاوت دنیا و آخرت را به بار آورد.
این قضیه مثال صریحی از تأثیر لقمه حرام است. وقتی از شیخ بزرکوار( عارف کامل فضل الله نوری) می پرسند شما که از مدافعان حریم اهل بیت عصمت و طهارتید، شما که از مدافعان دین مبین اسلام هستید، پس چرا فرزند شما از مخالفان شما و دین و مذهب تشیع است؟ فرزندی که اقدام به دستگیری پدر و به دار آویختن او کرد و پای دار پدر کف زد و رقصید.
جواب داد:« در دوران طفولیت او، مادرش بیمار شد و نتوانست به او شیر بدهد، لاجرم دایه ای برای او گرفتند و او را شیر می داد. بعدها فهمیدم که آن دایه ناصبی بوده و از دشمنان حضرت علی(ع). همان موقع ترسیدم و انتظار چنین روزهایی را می کشیدم.
ابن ملجم مرادی، قاتل ملعون حضرت علی(ع) هم شیر از یهودی ضد دین خورد و آن چنان قساوتی یافت که اشقی الاشقیاء شد
حضرت صادق(ع) می فرماید:« من سره أن یستجاب دعاؤه فلیطیب کسبه: هر کس دوست دارد دعایش مستجاب شود، باید درآمد خویش را پاک و پاکیزه گرداند»، « ترک لقمه حرام أحب الی الله تعالی من صلاه ألفی رکعه تطوعا : رها کردن لقمه ی حرام نزد خداوند، محبوب تر از دو هزار رکعت نماز مستحبی است»
روزی معنوی
هنگامی که سخن از روزی به میان می آید، ذهن انسان نباید تنها به دنبال خوردنی ها، نوشیدنی ها، پوشیدنی ها و دیگر چیزهای ضروری جسمانی باشد؛ چرا که حقیقت انسان، روح و جان اوست و جسم، تنها ابزاری برای رسیدن به کمالات معنوی است. پس چنان که جسم آدمی برای بقا و قوام خود، نیاز به خوراک و غذا دارد، روح او نیز برای استمرار و ارتقای حیات طیبه ی معنوی خود، حتی بعد از دنیا به روزی معنوی نیاز دارد؛ از این رو حق تعالی درباره شهیدان فی سبیل الله فرموده است:« و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله أمواتا بل إحیاء عند ربهم یرزقون : کسانی را که در راه حق شهید شده اند، مرده نپندارید بلکه زنده اند و نزد حق روزی می خورند»
پس روزی، محدود به روزی مادی نیست، بلکه کمالات معنوی نیز روزی و خوراک انسان ونیاز ضروری او برای استمرار زندگی معنوی در دنیا و آخرت است و چون انسان، مشتمل بر ماده و روح است، هنگامی که از خداوند متعال، درخواست گشایش در روزی می کند، باید گشایشی در روزی مادی و معنوی را به طور جمعی مورد توجه قرار دهد.
چنان چه امام سجاد(ع) در این فراز از دعا که در مقام درخواست گشایش در روزی است، به گونه ای ویژه از روزی اشاره نمی کند، بلکه به طور کلی می فرماید:« وأوسع علیّ فی رزقک» تا همه مراتب روزی را شامل شود. روشن است که روزی هر مرتبه ای از مراتب وجودی انسان، مناسب همان مرتبه است. روزی جسم آدمی، خوردنی ها، نوشیدنی ها و دیگر نیازهای دنیایی و ناسوتی است و روزی و خوراک روح و دل انسان، یاد خدا، قرب و وصول به کمالات الهی و معنوی است.
الف) بی پایان بودن روزی معنوی
نکته ی قابل دقت دیگر این است که انسان در خواهش روزی معنوی هیچ محدودیتی ندارد؛ زیرا ظرف وجود انسان از جهت روح و باطن مجرد است ومی تواند به طور بی پایان ارتقا و سیر معنوی داشته باشد؛ پس روزی معنوی او نیز می تواند نامحدود باشد و تا آن جا پیش رود که روزی معنوی او رسیدن به مقام «أو أدنی» باشد و حق درباره او بگوید:« آن گاه نزدیک آمد، پس نزدیک تر شد؛ به قدر دو کمان یا نزدیک تر از آن، پس خدا به وی فرمود آن چه را که وحی نمود»
ب) رزق و حکمت الهی
بر اساس آن چه ذکر شد، در روزی مادی و جسمانی گاهی از خداوند تبارک و تعالی درخواست فزونی و زیاده طلبی در روزی داریم. مانند این که می گوییم: خدایا، دارایی زیادی به ما ارزانی دار. در حالی که چنین دعایی پسندیده و خوب نیست، چرا که اگر سزاوار آن نباشی، روزی تو نیست، بلکه باعث وزر و وبال تو می شود و آن چه انسان سزاوارش می باشد رزق اوست. از این رو گاه، فرزند، دارایی و حتی دانش و خردی که حلم و ایمان به همراه نداشته باشد، باعث گرفتاری است. چنان که حق تعالی می فرماید:« بدانید که دارایی و فرزندانتان، اسباب فتنه و گرفتاری شماست و در حقیقت، پاداش عظیم و بزرگ نزد خداست. فزونی و فزون خواهی، همه جا کمال نیست، زیرا در موارد بسیاری وبال آور است و باعث شکست می شود»
ج ) رزق دعایی
« وفّر ملکتی بالبرکه فیه: و به داراییم برکت و فراوانی قرار بده»
از روایات می فهمیم که بخشی از رزق، رزق دعایی است، یعنی رزق را با دعا کردن می توان زیادتر کرد و از خداوند روزی بیشتری خواست؛ گرچه ممکن است کسی به جایی برسد که به این اندازه هم بسنده نکند و رزق خود و دیگران را نیز از خدا بخواهد. هم چنان که حضرت در فراز بعدی به آن اشاره می فرماید.
د ) شیوه استفاده از دارایی
«و أصب بی سبیل الهدایه للبر فیما أنفق منه: خدایا، راه مصرف آن چه از روزی انفاق می کنم، در راه سبیل الهدایه قرار بده تا انفاقاتم در محضر تو و در جهت کمک رسانی و خدمت به بندگانت و نیز در راه درست که تو بدان هدایت و اشارت می کنی، به مصرف برسد»
در دریافت معنای این فراز به چند نکته باید توجه شود:
1- سالک حق ندارد مالش را در هر راهی به مصرف برساند چرا که در این صورت مالش ر ضایع کرده است.
2- کسانی کسبی را پیشه کرده اند تا چیزی برای خود به دست آورند، بخشیدن برای آن ها مشکل است، حتی برایشان مشکل است که خود بخورند.
3- کسانی که انفاق می کنند تا عنوانی پیدا کنند، راه به جایی نمی برند، اگر کسی قبل حضرت سلیمان(ع) رزق و روزی و مکنت را می خواهد تنها برای خود نمی خواهد بلکه برای انفاق و رسیدگی و هدایت دیگران نیز می خواهند، نه برای خوش گذرانی و به دست آوردن جایگاه، عنوان اجتماعی و امیال نفسانی خویش. او انسانی واصل و رسیده به حق است که به بالاترین قله های کمال و کرامت های اخلاقی راه یافته است و هرگز از جایگاه های مالی خود به گونه ی ابزاری و نادرست که خلاف رضایت حق است استفاده نمی کند.
اگر رزقی که خداوند در اختیار انسان قرار داده است، در راه الهی و در جای خود مصرف و انفاق نشود، هرگز« سبیل الهدایه للبرّ» بر آن صدق نمی کند. زیرا از سبیل الهدایه للبرّ که راه عدالت و الگوی درست مصرف انفاق است بیرون رفته و در حق خود و جامعه ستم نموده است. انسان می تواند از راه روزی و انفاق آن خوش بخت شود یا بدبختی پیدا کند. در روزهای معنوی و باطنی این گونه است، انسان باید از خدا بخواهد روزی های ملکوتی و باطنی که به او عطا می شود به اهلش برساند و نسبت به نا اهل دریغ و مضایقه نماید.
فرم در حال بارگذاری ...
نقش زنان در توسعة اقتصادي خانواده
موضوع:
نقش زنان در توسعة اقتصادي خانواده
محقق:
رقيه اسدنژاد
بهار 1390
چكيده
موضوع مقاله حاضر، نقش اشتغال زنان در توسعة اقتصادي خانواده مي باشد. اقتصاد خانواده به معناي چگونگي ساماندهي و مديريت خانه مي باشد. خانواده سازماني است كه توليد و توزيع كالاهاي مورد نياز را فراهم مي كند و زنان بدان مناقشه به عنوان يكي از دو ركن اساسي خانواده در اين سازماندهي و مديريت، نقش اساسي را ايفا مي كند. جايگاه مادري و همسري عمده منابع مصرف را به زن مي سپارد و انتظار مي رود كه او بتواند با اشتغال خود منبع درآمدي كه كسب مي كند، سازماندهي و مديريت صحيح بين درآمد و مصرف توازن برقرار كند و با برنامه ريزي صحيح و اجراي آن در رشد و توسعة اقتصادي خانواده نقش مؤثري ايفا نمايد.
...
در اين مقاله به مفهوم شناسي و اهميت و جايگاه اشتغال زنان از ديدگاه اسلام، جامعه و خانواده و همچنين به بررسي نقش مادري و همسري كه از جمله مسئوليت هاي مهم و خطير زنان مي باشد، پرداخته شده است.>همچنين سعي شده در اين مقاله راهكاري نيز ارائه شود تا بتواند بهبودي در روند بهتر مشاغل زنان قرار گيرد.
كليدواژه: اشتغال، زنان، نقش، توسعه، اجتماعي، اقتصادي، خانواده.
مقدمه
يكي از عرصه هاي تحولات زندگي اجتماعي در عصر جديد، تغييرات و تحولات در زندگي زنان است. اين تحولات دامنة وسيعي دربردارد. اشتغال زنان در ميان اين تحولات اهميت و نقش ويژه اي دارد.
يكي از وجوه اهميت موضوع اشتغال زنان، تأثيرات مشهود آن در عرصه هاي اجتماعي و فردي از يك سو و نقش بسيار زياد آن در روند توسعة اقتصادي خانواده از سوي ديگر است.
اين ويژگي موجب شده تا اشتغال زنان به مسئله اي تبديل شود كه ابعاد اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي و سياسي را در بر داشته باشد.
اشتغال زنان مانند هر پديدة اجتماعي ديگر، پيامدها و تأثيرات اجتماعي خاص خود را دارد.
فعاليت هاي اقتصادي زنان در بخش هاي رسمي مانند اقتصاد، صنعت و خدمات است كه داراي نيروي كارمزد بگير مي باشد. در اين بخش زنان از حمايت قانوني بيشتري برخوردارند.
امروز در جوامع غربي آن چنان به اشتغال زنان در خارج از منزل توجه شده كه اين امر به عنوان اولين و مهم ترين نقش زنان مطرح شده و نقش مادري و همسري و ادامة *** فرهنگي به عنوان نقش دوم و فرعي مدنظر قرار دارد. اما در تفكر اسلامي، حفظ و گسترش نهاد خانواده اولويت خاصي دارد، كه در كنار آن امكان اشتغال و استقلال مالي، زنان تأكيد شده است. اسلام اشتغال را براي زنان هدف نمي داند. بلكه فرصتي براي رفاه و آسايش خانواده، آن را مي پذيرد.
مفهوم شناسي
معناي لغوي توسعه
گشاد كردن، فراخ كردن و وسعت دادن. 1
معناي اصطلاحي توسعه
فرآيندي است كه طي آن تحولاتي كيفي در توليد و توزيع و زمان عمومي حاصل آيد 2
معناي لغوي اقتصاد
گميانه نگه داشتن، به اندازه خرج كردن، تعادل دخل و خرج را حفظ كردن. 3
معناي اصطلاحي اقتصاد
اقتصاد يكي از علوم اجتماعي است كه به بررسي فعاليت هاي فردي و جمعي مربوط به توليد مبادله، مصرف كالاها و خدمات مي پردازد. 4
معناي لغوي اشتغال
پرداختن به كاري، سرگرمي، گرفتاري. 5
معناي اصطلاحي اشتغال
منظور از اشتغال حرفه يا كاري است كه فرد در عوض آن حقوق يا خدمتي دريافت كند، به هر گونه شغل يا حرفة اقتصادي كه منشأ درآمد باشد اشتغال گويند. 6
اهميت و جايگاه اشتغال زنان از ديدگاه اسلام
اسلام در مورد حقوق زن بر اساس وضع طبيعي زن و فلسفة خاصي كه دارد با آنچه در چهارده قرن پيش مي گذشته و با آنچه كه در جهان امروز مي گذرد متفاوت است. 7 اسلام راه ظلم به زن را تغيير در ذهن ها مي داند بدين صورت كه هر كدام از زن و مرد، كرامت انساني خود را بشناسد و در روابط اجتماعي خود به محوريت اخلاق و معنويت توجه كنند بنابراين مي بينيم كه از زمان صدر اسلام نه تنها مخالفتي با حضور زن در اجتماع ديده نشده است بلكه اصول و قواعدي مطرح شده كه زن با رعايت آن ها شخصيت والاي خود را حفظ مي نمايد. اسلام به زنان نگفته كه مهجور باشند و در خانه بمانند يا اينكه، عبادت زن به اين است كه يا بايد بچه بغل داشته باشد بلكه، زنان صلاحيت دارند تا دوشادوش مردان در امور سياسي ـ اجتماعي و سرنوشت ساز اظهار نظر كنند و در حد توان براي انجام مسئوليت مهم بگيرند و دخالت نمايند بنابراين در صدر اسلام هيچ شبهه اي براي مشاركت زنان در حيات جامعه وجود ندارد. 8
امام خميني (ره) مي فرمايد:
«زنان از نظر اسلام، نقش حساسي در بناي جامعه اسلامي دارند و اسلام زن را تا حدي ارتقاء مي دهد كه بتواند مقام انساني خود را در جامعه سنت های و از حد شي بودن بيرون آيد و متناسب با چنين رشدي مي تواند در ساختمان حكومت اسلامي مسئوليت هايي بر عهده بگيرد.» 9
قرآن از زناني صحبت مي كند كه قرين فرشتگان بود و هر كدام آن ها، مورد توجه پيامبران و مقدم بر بسياري از آنان و كوثري از ناحية خداوند بودند و اين نمايانگر شخصيت والاي زن است. پس اين زن بايد مقام خود را در مكان هاي عمومي حفظ نمايد و اين طور نباشد كه به خاطر حضور در اجتماع اصولي را زير پا بگذارد و يا به خاطر حفظ آن اصول خانه نشين شود. اسلام احياگر شخصيت زن و حافظ كرامت انساني اوست و حقوق سياسي، اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي زنان را تأمين كرده است. 10
«به وسيله عفاف و پاكدامني است كه كارها پاك و پاكيزه مي گردد.» 11
زن با بهره مندي از خصايل، استعداد و روح لطيف انسان گرايي در پي ايجاد آرامش در هر دو محيط خانواده و اجتماع است. پس توسعة كشورهاي درحال رشد براي زنان نقش دو سويه به همراه دارد. بي گمان نقش زنان در مشاركت مفهومي فراتر از حضور آنان دارد. 12
اسلام مي خواهد كه زن و مرد رشد داشته باشند همان طوري كه مرد همه كارهاي اساسي را مي كند زن هم داشته باشد نه به صورت يك شي. 13 همان طوري كه مي بينيم زنان هم مانند مردان در جامعه فعاليت مي كنند و از حقوق خود دفاع مي كنند، كه مي توان به سخن مقام معظم رهبري، استناد كرد كه مي فرمايد:
«اسلام با كار كردن زنان نه تنها موافق است بلكه تا آنجايي كه با شغل اساسي او كه مهم ترين شغل اوست يعني تربيت فرزند و حفظ خانواده مزاهم نباشد، شايد لازم هم مي داند يك كشور نمي تواند از نيروي كار زنان در عرصه هاي مختلف بي نياز باشد. اما اين كار بايد با كرامت و با ارزش معنوي و انساني زن منافات نداشته باشد نبايد زن را تذليل كنند.» 14
حق زنان در بكارگيري سرمايه هاي فردي ايجاب مي كند كه زمينه براي تلاش و فعالت آن ها و استفاده بهينه از توانايي آنان بر اساس استعدادها و توانايي هايشان فراهم آيد. تا از اين طريق هم منافع مادي و معنوي براي زنان حاصل شود و هم سرمايه هاي ملّي كه براي تربيت زنان متخصص و صاحب نظر در ريشه ها و گرايش هاي مختلف صرف شده است به هدر نرود. از نظر اسلام زن مي تواند كسب و كار معقولي داشته باشد كه با اصالت وي و نظام زندگي معنوي و انساني او سازگار باشد و حتي در بعضي از حرفه ها، تخصص ها كه استعداد بيشتر و شرايط بهتري دارد اولويت داشته باشد. 15
با توجه به اينكه زنان نقش بسيار پررنگي را در خانواده و اجتماع دارا هستند مي خواهيم به بررسي نقش آنان به عنوان يك فرد شاغل در خانواده و اجتماع بررسي كنيم.
الف) خانواده
زنان نيمي از جمعيت دنيا را تشكيل مي دهند و دو سوم كار همين دنيا را انجام مي دهند و اشتغال زنان باعث مي شود تقسيم كار در خانواده مشاركتي انجام شود و اين باور كه تقسيم كار در خانواده بر اساس جنسيت صورت مي گيرد كمي متعادل تر مي شود. به نحوي كه همسران زنان شاغل در اموري كه مربوط به زنان است وارد مي شوند و همكاري و همياري داشته باشند.
روابط خانوادگي، تحت تأثير نهادهاي اجتماعي با تحولي دائمي روبروست. با تحول شرايط زيستي و نيازهاي جديدپيوسته نقش ها در حال تغيير هستند. بر اثر تحولات زندگي خانوادي زن خانه دار، در عين مسئوليت هاي متعارف خود، بيش از پيش مجبور به كار در خارج از خانه شده است. آثار مثبت مادي ومعنوي اين اشتغال غالباً علاوه بر وضع خود زن كه ضمن كسب درآمد به استقلال و اعتبار اجتماعي بيشتري دست مي يابد، متوجه همسر و فرزندان او نيز مي شود. اين تأثير اجتماعي و دگرگوني آن كه روال سنتي در نقش زنان يا تقسيم كار درون خانواده است، هر چند كه با پذيرش وسيع اشتغال زنان از جانب طبقات مختلف جامعه، هنوز تغييرات فرهنگي كه لازمة اشتغال بانوان و تقسيم وظايف آنان در خانواده است نقشي نداشته است. 16
روي آوردن زنان به اشتغال در خارج از خانه و خانواده، تأثير بسزايي در ابعاد و هويت اجتماعي آنان دارد و باعث افزايش اعتماد به نفس جامعه زنان شده است. بهبود وضع اقتصادي خانواده و پاسخ به نيازهاي روزافزون آن، عامل مهم گرايش زن به اشتغال است كه نه فقط مردان را ناگزير به اشتغال در جايگاه مختلف شغلي مي كند. بلكه زنان را نيز به اين ميدان سوق مي دهد و با كسب درآمد زوجين، امكانات رفاهي بيشتري در اختيار خانواده قرار مي گيرد. از طرفي كسب استقلال زنان با دگرگوني هاي بنيادي در ساختار جامعه، روابط زن و شوهر، سرنوشت كودكان و تغيير نظام آموزش هاي سنتي و توزيع نقش ها روبروست. زناني كه در بيرون از خانه به شغل يا تحصيل مشغول هستند به نوعي در تغيير الگوهاي خانواده و اجتماع اثر مي گذارد. زن محور اصلي خانواده و زندگي است و نبايد با اشتغال تمام وقت خود، اين نقش محوري را در خانواده خدشه دار كند كه باعث پريشاني و نگراني اعضاي خانواده شود. 17
اولويت، حضور جدي زنان در ادارة امور داخلي خانواده و خانه است و اشتغال به طور كلي به ويژه در خارج از منزل در مرتبة ثانويه قرار دارد. پس از فراغت از مسئوليت اوليه مطلوبيت مي يابد. از طرفي نبايد كار زن را با اشتغال او اشتباه گرفت و يكسان دانست. كار زن از اول حيات بشري وجود داشته و فعاليت او نيازي به ايجاد انگيزه ندارد. چون خود به تداوم حيات آدمي مربوط مي شود. اما اشتغال پديده اي جديد و مدرن است.
بهبود الگوي معيشتي خانواده و نحوة تنظيم وابط درون خانواده و تربيت فرزندان از جمله مواردي است كه ارتباط نزديك با ميزان سواد و تحصيلات و مشاركت هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي زنان در بيرون از خانواده دارد. 18
شرايط حضور زن در اجتماع
از آنجايي كه زنان براي حضور در اجتماع داراي شرايط و ضوابطي هستند، اكنون به بررسي شرايط حضور زنان در اجتماع از ديد عرفي و فقهي مي پردازيم.
الف) عرفي
امكان تغيير نوع كار از سنگين به سبك تر در دوران بارداري؛
اعطاي مرخصي زايمان به مدت 4 ماه به مادران و لزوم تأمين امنيت شغلي آن ها پس از پايان مرخصي؛
دادن فرصت شيردهي به مادران شيرده تا پايان دو سالگي در بين ساعات كار و احتساب آن جزءِ زمان ساعات كاري؛
ايجاد مراكز نگهداري كودكان در جوار محل كار زن؛
امكان اشتغال بانوان به صورت غيروقت و بهره مندي از حقوق فوق العاده و مزاياي شغلي؛
بهره مندي از مزاياي بازنشستگي با سنوات كمتر؛
بهره مندي از تأمين اجتماعي در مراحل مختلف زندگي؛
مختلط نبودن محيط كاري زنان و مردان در هر گونه شركت ها.
ب) فقهي
حجاب
نياز فطري زنان به خودآرايي از يك سو و جذابيت زن براي مرد از سويي ديگر سبب شده است تا رسول اكرم به عنوان پيام آور دين، براي حضور مؤثر و فعال و پويا زنان در جامعه «حضور زن در عرصه هاي عمومي با رعايت حجاب» را پيشنهاد كند.
دين اسلام مي خواهد زن، همانند مردان حضور فعال داشته باشد و مايل است در اين مسيرذره اي از ازرش هاي مادي انساني زن كاسته نشود. كيفيت حضور حضرت زهرا سلام الله عليها در اجتماع، نشانة امكان پذير بودن اين تدابير است. به خاطر همين در جامعه، حريمي ميان زنان و مردان قائل شده است.
حجاب بهترين راهكار براي حضور مفيد زن در فعاليت هاي اقتصادي و … است كه آن به صلاح فرد و اجتماعي زن است. 19
حجاب زن را به عنوان عنصري پويا و كارآمد در جامعه مطرح مي سازد كه هم رفتار خود را تنظيم كند و هم رفتار جامعه را سامان بخشد. 20
حفظ حريم
از نشانه هاي رشد اجتماعي هر فرد شناخت حدود رفتار خود با افراد مختلف است و بايد دانست كه به هر فرد تا چه حد مي توان نزديك شد و دربارة چه مسائلي به گفتگو پرداخت. پس حدود الهي را رعايت كند و با مرد بيگانه در مكاني خلوت نباشد و در سخن گفتن جلوه نمايي ننمايد. چنان كه رسول اكرم فرموده اند:
«زنان از از كنار و حاشيه خيابان عبور كنند.»
شهيد مطهري مي فرمايد:
«زن مسلمان بايد آن چنان در ميان مردم رفت و آمد كند كه علايم عفاف و وقار و سنگيني و پاكي از آن هويدا باشد و با اين صفت شناخته شود و در اين وقت به بيماردلان، كه به دنبال شكار مي گردند از آنها مأيوس مي شوند زيرا جوانان ولگرد معمولاً متعرض زنان جلف و سبكبار و عريان مي شوند و وقتي به آن ها اعتراض مي شود مي گويند اگر خودش اين چنين نمي خواست با اين وضع بيرون نمي آمد.» 21
زن در برخورد با مرد بيگانه از گفتگويي كه نوعي فتنه انگيزي دارد بپرهيزد و از مصاحفه دوري كند زيرا دست دادن با زن نامحرم با غضب خداوند همراه است.
عفاف
به منظور حفظ حرمت زن و فراهم شدن زمينه براي رشد و تكامل معنوي آنان در محيط كار، زنان ملزم به رعايت عفاف مي باشند و توجه به اين امر قطعاً در تأمين ايمني فكري و اخلاقي همة افراد و افزايش كارايي آنان در محيط هاي كار مؤثر خواهد بود. عفاف در معاشرت اين گونه است كه در راه رفتن، سخن گفتن، نگاه كردن و برخوردها، متانت، شرم و حيا و تواضع در وقار را رعايت كند. از گشاده رويي و برخوردهاي جلف و اختلاط با مردان بپرهيزد. 22
با توجه به آثار زيانبار نگاه، باعث شده كه قرآن از اهل ايمان، بخواهد براي حفظ پاكي خود و جامعه نگاهشان را مهار سازند. چرا كه آنچه باعث رسوايي زليخا و مجروح ساختن انگشتان زنان مصري شد نگاه به يك جوان خوش سيما بود. 23
همانطور كه قرآن اشاره مي كند:
قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الإرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ24
«به مؤمنان بگو چشم هاي خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگيرند، و دامان خود را (از بي عفتي) حفظ كنند،؛ اين براي آنان پاكيزه تر است؛ خداوند به آنچه انجام مي دهند آگاه است. * و به زنان باايمان بگو چشم هاي خود را (از نگاه هوس آلود) فروگيرند، و دامان خويش را (از بي عفتي) حفظ كنند و زينت خود را ـ جز آن مقدار از آنان كه نمايان است ـ آشكار ننمايند، و (اطراف) روسري هاي خود را بر سينه خود افكنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود)، و زينت خود را آشكار نسازند مگر براي شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدران شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پيران خواهرانشان، يا زنان هم كيششان، يا بردگانشان [= كنيزانشان]، يا مردان سفيه وابسته (به آن ها) كه تمايلي به زن ندارند، يا كودكاني كه از امور جنسي مربوط به زنان آگاه نيستند؛ و (به زنان باايمان بگو: هنگام (راه رفتن) پاهاي خود را به زمين نزنند تا زينتِ پنهانيشان دانسته شود (و صداي خلخال كه بر پا دارند به گوش رسد). و اي مؤمنان همگي به سوي خدا بازگرديد تا رستگار شويد.»
ب) اجتماع
شاغل بودن زنان يكي از مسائلي است كه در اجتماع مطرح است. زنان علاوه بر مسئوليت هاي خود در خانه و تربيت فرزندان مسئوليت هاي اجتماعي ا نيز پذيرا هستند. 25 يكي از مهم ترين معيارهاي سنجش درجة توسعه يافتگي يه كشور، ميزان اهميت و اعتباري است كه زنان در آن كشور دارا هستند اكنون نگاه جهان بيشتر به سوي زنان معطوف شده است. براي تحقق توسعة اجتماعي تسريع فرآيند توسعة اقتصادي و محقق شدن عدالت احتماعي چنانچه به زن به عنوان نيروي فعال و سازنده نگريسته شود قطعاً تأثير بسياري در روند توسعة جامعه خواهد داشت نقش زنان در توسعه مستقيماً با هدف توسعة اجتماعي و اقتصادي بستگي دارد و از اين رو در تحول همه جوامع انساني عاملي بنيادين محسوب مي گردد. لذا اشتغال زن در رابطه آن با توسعه امري ضروري است. 26
زنان در سراسر جهان نقش بسيار مهم و تعيين كننده اي در جامعه و خانواده دارند به طوري كه مي توانند مسئوليت بسيار جدي و مهمي را بر عهده بگيرند. حدود نيمي از جمعيت شاغلين در كشور را زنان تشكيل مي دهند از طرفي پرورش نسل آينده به دست زنان است. آن ها مي توانند در تمام قسمت هاي اقتصادي بازوي اصلي و قدرتمند براي پيشبرد اهداف باشند.
مقايسة حوزه هاي اشتغال زنان و مردان در جامعه بيانگر آن است كه به مشاغل اين دو گروه نوعاً متفاوت است. 27
بخش عهدة كادر آموزشي (آموزگاران و دبيران) را زنان تشكيل مي دهند. اشتغال زنان معلم داراي شوهر و فرزند كه براي ايجاد تعادل ميان الزامات شغلي و نقش هاي همسري و مادري مدام در تلاش هستند اثر محسوسي در حيطه وظايف و روابط درون خانواده به جا مي گذارد و در مناسبات و نقش هاي اجتماعي آن ها، منعكس مي شود. اين قشر از زنان شاغل ضمن ايفاي مسئوليت تربيت و اجتماعي كردن فرزندان خود وظيفة تربيت نسل جوان را بر عهده دارند. زنان شغل معلمي را بيشتر به دليل علاقه به تدريس و ارتباط با بچه ها و نقش هاي آموزشي ـ حماتي مادرانه اختيار مي كنند. تأثير اعتقادات و ارزش هاي حاكم بر جامعه به افكار زنان اثر مي گذارد و محدودة فعاليت آنان را مشخص مي كند. اكثر معلمان ضرورت انتخاب اين شغل در جامعه را درك بهتر زنان معلم از مسائل و مشكلات و نيز مشاركت آنان در مخارج خانواده، عنوان كرده اند. مرداني كه با اشتغال همسران خود موافق اند، در امور مربوط به خانه، مشاركت بيشتري دارند و همكاري آنان در امور مربوط به خانواده موجب مي شود كه زنان بار مسئوليت دو گانه در خانه و خارج از خانه را راحت تر تحمل مي كنند و در نتيجه زوجين روابط بهتري با يكديگر دارند. رضايت زن شاغل از نحوة خرج كردن درآمدش در خانواده از جمله عامل ديگري است براي بخش رضايتمندي از زندگي.
هرگاه زن شاغل خود را به صِرف درآمدش در مخارج خانواده ناگزير ببيند اين امر در سازگاري زناشويي اثر منفي خواهد داشت. اكثر قريب به اتفاق معلمان كل حقوق يا بخش قابل توجهي از حقوق خود را صرف تأمين مخارج خانواده مي كنندو مهم ترين انگيزة اين زنان ميل و رضايت شخصي و نيز احساس مسئوليت در قبال خانواده است. 28
از طرفي هم صنعتي شدن موجب تقسيم كار و تخصصي شدن و افزايش تحرك اجتماعي زنان باعث دگرگوني در ساختار شغلي شده است. دگرگوني اجتماعي زنان تحرك و اشتغال آنان و به دنبال خود علاوه بر خوشي ها، نگراني هايي را نيز براي جامعه شناسان به همراه آورده است. كه نمونه بارز آن افزايش بي كاري كاگران در اثر ماشيني شدن بسياري از كارها و افزايش طلاق از سوي زنان كه با اتكا به حقوق خود راحت تر طلاق را قبول مي كنند. مكانيزه شدن موجب افزايش آگاهي اجتماعي خانواده ها شده و از سوي ديگر موجب تشديد نگراني براي آن شده است. با توسعه و پيشرفت جامعه، خانواده ها نيز پيشرفت كرده و گرايش در بين آنان از جمله استفاده از وسايل لوكس بيشتر به چشم مي خورد. 29
زنان با وارد شدن به بازار كار درآمدهاي آنان به عنوان درآمدهاي مازاد تلقي مي شود كه مكمل درآمد پايين مردانشان مي باشد كه اين امر به ويژه در خانواده هاي كم درآمد بسيار ديده مي شود.
آثار اشتغال زنان
يكي از اساسي ترين اهداف تشكيل خانواده، بقاي نسل و تربيت نيروي انساني مورد نياز جامعه است. توسعه و رشد اقتصادي در گرو نيروي فعال و تحصيل كرده است. بنابراين يكي از عوامل مؤثر در توسعه اقتصادي نيروي انساني سرمايه هاي انساني است. خانواده به عنوان اولين پايگاه تربيت و پرورش منابع انساني است. از اين رو جامعه بايد با تقويت نهاد خانواده، زمينة توسعة اقتصادي را مهيا سازد. از اين رو براي تقويت نهاد خانواده نقش زن بسيار مؤثر است. بلكه مي توان گفت به عنوان ركن اصلي به شمار مي رود. از اين رو در وظيفة اصلي و خطير مادري و همسري را مورد بررسي قرار مي دهيم.
همان طور كه حضرت زهرا سلام الله عليها در تمام شئون الگويي حسنه است، در اين مورد نيز بهترين نقش را در مديريت و ساماندهي اقتصاد خانواده ايفا مي كند. در سيرة عملي حضرت زهرا سلام الله عليها نقش منابع غير مادي در اقتصاد اسلامي مهم تر از منابع اقتصادي است كه آن حضرت بهترين شكل معقول و منطقي را در ايفاي آن به كار گرفته است. 30
الف) نقش مادري
مقام مادري، اولين مرتبه از شأن زن، در حيات اجتماع است. در اين مقام، زن هم طراز با انبياء است كه متأسفانه از نظرگاه هاي مادي، اين جايگاه ارزش واقعي خود را از دست داده است. در نگاه حضرت امام (ره) تزكيه و سازندگي جامعه دو شاخصة بزرگي است كه واژة مادر را معنا مي كند. مادري مقامي است كه هم مسئوليت و هم ظرفيت سازندگي و تزكيه را دارد و در اجراي اين دو، زن به مانند رسولان عمل مي كند. بنابراين زن بايد نقش مديريت خانوادگي خود را عاقلانه ايفا كند تا مديريت اجتماعي وي مؤثر افتد و با توجه به اينكه وظايف خانوادگي بر وظايف اجتماعي مقدم است. اگر مسئوليت اجتماعي زن به وظايف خانوادگي لطمه بزند يا نتواند به نحو مطلوب دِين شوهر و بچه ها را ادا كند. چون زن در هر مقامي كه باشد قبل از آن مدير و برنامه ريز افراد خانواده است. 31 از جمله الگوي زن شاغل در قرن معاصر مي توان به بانوي فاضله و مجتهده معروف به بانوي اصفهاني اشاره كرد وي از، تربيت يافتگان مكتب حضرت زهرا سلام الله عليها است كه با وجود مشغله هاي علمي و اجتماعي در امر خانه داري به بهترين نحو ايفاي نقش مي كردند همچنين مي توان به سيرة حضرت زهرا سلام الله عليها اشاره كرد.
حضرت زهرا سلام الله عليها كار خانه را تا جايي كه براي افراد خانواده و حتي فرزندان شيرخوار، مطلوبيت و رضايت خاطر ايجاد مي كرد برنامه ريزي مي فرمود. بلال مي گويد:
«روزي حضرت زهرا سلام الله عليها را ديدم كه مشغول آوردن گندم بود در اين هنگام فرزندش حسين گريه و بي تابي مي كرد. خدمتشان عرض كردم:
براي كمك به شما آسياب كنم يا بچه را آرام كنم؟
كه حضرت فرمودند:
من به آرام كردن فرزند اولي هستم شما آسياب را بچرخانيد.»
اين بهترين الگو براي ايفاي نقش مادر و توجه به نيازهاي فرزند و انتخاب صحيح در تخصيص و بهينه سازي اقتصادي است. 32
ب) نقش همسري
در مورد اشتغال زنان، همواره آنچه مورد عنايت قرار مي گيرد نقش مادري زن است و كمتر به نقش همسري وي در زندگي زناشويي توجه مي شود در صورتي كه مرد نيز نياز طبيعي به توجه، عشق و محبت و مراقبت دارد. هر گونه كم توجهي به اين نيازهاي اصيل موجب سست شدن بنياد خانواده مي شود. اين وضعيت خستگي زن به روحيه مرد هم در جايگاه شوهر اثرات مستقيم و ناگواري را مي گذارد كه بايد به آن توجه شود. كاهش تمايل زن به شوهر به دليل خستگي زن از بارترين اثرات اشتغال زنان است. زيرا زن با توجه به تعدد مسئوليت هايي كه بر عهده دارد. رسيدگي و توجه به فرزندان را در اولويت قرار مي دهد. هماهنگي زن و شوهر به تعادل نقش هاي اين دو در خانه و خانواده وابسته است.
نتيجه
خانواده ها تنها عرضه كنندة نيروي كار جامعه و تربيت منابع انساني و نسل آينده مي باشند. همچنين خانواده ها مي توانند توسعه و رشد اقتصادي را در گرو نيروي فعال و تحصيل كرده در جامعه قرار دهند.
زنان با توجه به رهنمودهاي دين مبين اسلام و رعايت عفاف و حجاب خود با فعاليت و كار در جامعه مي توانند به بهبود وضع اقتصادي خانواده و افزايش اعتماد به نفس خود كمك كنند.
با توجه به اينكه زنان نقش محوري و مهمي را در خانواده و جامعه ايفا مي كنند با اشتغال خود در حرفه هاي تخصصي و مشاغل صنعتي و آموزشگاه ها، گر چه به صورت تفنّني باشد مي توانند پاسخگوي نيازهاي روزافزون جامعه و خانواده و تربيت نسل آينده فرزندان خودشان باشند.
زنان تا زماني كه در جامعه و خارج از منزل خود به مشاغل گوناگون مشغول هستند نبايد نقش هاي اساسي و اصلي خود را كه همان نقش مادري و همسري است را فراموش كنند چرا كه اولويت اول براي زنان، بودن در كنار همسر و فرزندان است. همان طور كه اسلام تصريح كرده است كه حضور زنان در جامعه، نبايد منافاتي با وظايف او در منزل داشته باشد.
راهكار
زنان بايستي هنجارهاي رفتاري مشخص و تعيين كننده اي را در زمينه هاي مختلف بپذيرند و آن ها را ترويج دهند ولي اجراي اين برنامه ها احتياج به يك محيط سالم در جامعه دارد ولي با اين وجود هنوز در بسياري از جوامع نرخ مشاركت زنان كم است.
پي نوشت ها
1. محمد، معين، فرهنگ معين، تهران، نامن، 1386، چ 2، ج 1، ص851.
2. يدالله، دادگر، تيمور، رحماني، مباني و اصول علم اقتصاد، كلياتي از اقتصاد براي همه، قم، بوستان كتاب، 1384، ص 77.
3. محمد، معين، ج 1، ص 291
4. سيدعباس، موسويان، كليات نظام اقتصادي اسلام، قم، دارالثقلين، 1379، چ 2، ص
5. محمد، معين، ج 1، ص264.
6. www.daneshnameroshd.ir
7. همان.
8. جمعي از همكاران، مجله پيام زن، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه، دفتر سوم فروردين 1384، ش 157، ص 369.
9. صحيفه نور، رهنمودهاي امام خميني (ره)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1361، ج 3، ص 92.
10. جمعي از همكاران، ص 369
11. عبدالواحد، تميمي آمدي، شرح غررالحكم و دررالكلم، سيدهاشم رسولي محلاتي، بي جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1380، چ 4، ج 2، ح 6492.
12. نقش زنان در توسعه اقتصادي، www.niazpardaz.com.
13. در جستجوي راه امام، تهران، اميركبير، چ 3، صص 27 و 26.
14. يوسف، عليپور باغبان نژاد، اصغر، رضايي، حجاب آزادي يا اسارت، تبريز، احرار، چ 3، ص 124.
15. www.hawzah.net.
16. فريبا، زماني، تأثير كار زنان بر زندگي خانوادگي،www.rahkar modiriati.ir.
17. سرور، اسفندياري، اشتغال زنان در بستر خانواده، www.hawzah.net.
18. نقد انديشه، www.hawzah.net.
19. مريم، معين الاسلام، پوشش و آرايش از ديدگاه پيامبر اعظم، دفتر عقل، تهران، مركز پژوهش هاي صدا و سيما، 1386، چ 3، ص 10.
20. ياسين، كمالي وحدت، نگاه پاك در بررسي نگاه به نامحرم رمزها و آثار آن، قم، بوستان كتاب، 1388، چ 2، ص 24.
21. همان، ص 208.
22. عليرضا، نوري، معيارهاي اسلامي و پوشش زنان و الگوي مصرف آن، انديشه صادق، ش 8 و 9.
23. يوسف، غلامي، جلوه نمايي زنان و نگاه مردان، قم ، لاهيجي، 1386، صص 111 و 104 و 103.
24. نور / 30 و 31
25. www.hawzah.net.
26. اشتغال زنان در بستر جامعه، www.hawzah.net.
27. نقش زنان در توسعه اقتصادي، www.niazpardaz.com.
28. فريبا، زماني،
29. تأثير صنعتي شدن بر خانواده www.eghtesad.ir
30. خانواده خوشبخت، www.hawzah.net.
31. جمعي از خواهران طلبه حوزه هاي عليمه، زن از ديدگاه اديان و مكاتب، قم، نصايح، 1379، چ 1، ص 219.
32. www.hawzah.net.
فهرست منابع
1. تميمي آمدي، عبدالواحد، شرح غررالحكم و دررالكلم، سيدهاشم رسولي محلاتي، بي جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1380، چ 4، ج 2.
2. جمعي از خواهران طلبه حوزه هاي عليمه، زن از ديدگاه اديان و مكاتب، قم، نصايح، 1379، چ 1.
3. جمعي از همكاران، مجله پيام زن، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه، دفتر سوم فروردين 1384، ش 157.
4. دادگر، يدالله، تيمور، رحماني، مباني و اصول علم اقتصاد، كلياتي از اقتصاد براي همه، قم، بوستان كتاب، 1384.
5. دانشنامة رشد.
6. در جستجوي راه امام، تهران، اميركبير، چ 3.
7. صحيفه نور، رهنمودهاي امام خميني (ره)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، 1361، ج 3.
8. عليپور باغبان نژاد، يوسف، اصغر، رضايي، حجاب آزادي يا اسارت، تبريز، احرار، چ 3.
9. غلامي، يوسف، جلوه نمايي زنان و نگاه مردان، قم ، لاهيجي، 1386.
10. كمالي وحدت، ياسين، نگاه پاك در بررسي نگاه به نامحرم رمزها و آثار آن، قم، بوستان كتاب، 1388، چ 2.
11. معين الاسلام، مريم، پوشش و آرايش از ديدگاه پيامبر اعظم، دفتر عقل، تهران، مركز پژوهش هاي صدا و سيما، 1386، چ 3.
12. معين، محمد، فرهنگ معين، تهران، نامن، 1386، چ 2، ج 1.
13. موسويان، سيدعباس، كليات نظام اقتصادي اسلام، قم، دارالثقلين، 1379، چ 2.
14. نوري، عليرضا، معيارهاي اسلامي و پوشش زنان و الگوي مصرف آن، انديشه صادق، ش 8 و 9.
15. www.hawzah.net.
16. اسفندياري، سرور، اشتغال زنان در بستر خانواده، www.hawzah.net.
17. اشتغال زنان در بستر جامعه، www.hawzah.net.
18. خانواده خوشبخت، www.hawzah.net.
19. زماني، فريبا، تأثير كار زنان بر زندگي خانوادگي، www.rahkar modiriati.ir.
20. زماني، فريبا، راهكارهاي مديريت، www.rahkar modiriati.ir.
21.نقش زنان در توسعه اقتصادي، www.niazpardaz.com.
![](https://imam-robatkarim.kowsarblog.ir/media/users/e_asghari/profile_pictures/_evocache/175534-78511c208e7d95ae90167ab09145fbce-l.jpg/crop-top-64x64.jpg?mtime=1430806852)
با سلام
خواهش می کنم.
از راهنمایی هایتان متشکرم
فرم در حال بارگذاری ...
آسیب های اشتغال زنان
موضوع:
آسیب های اشتغال زنان
سمانه نصرالهی
سال 1390
مقدمه
مشارکت زنان در فعالیت های اجتماعی و شغلی، روزنه امیدی در جهان بویژه در کشورهای صنعتی ودر حال حاضر در کشورهای توسعه بوجود آورده است. موضوع اشتغال زنان فراز و نشیب های فراوانی رادر طول تاریخ به همراه داشته است و این مساله از بدو زندگی اجتماعی مطرح بوده و کار زنان همگام با مردان در مزارع یا منزل یا هم مزارع و هم منزل، مساله ای عادی محسوب شده و جزوء وظایف آنها به حساب می آمده البته چه بخواهیم و نخواهیم، زندگی کم وبیش مدرن و پیچده امروز، نقش های جدیدی در ذهن مردان وزنان امروزی ایجاد کرده است و انتظار غریبی نیست که در دنیای امروز با تغییر شرایط، نقش های جدیدی برای مردان و زنان خلق شود وآنها با در نظر داشتن تنگناهای اقتصادی، نقش های جاری شده باستانی خود را نا دیده بگیرند.
...
با توجه به اینکه اشتغال زنان دارای نتایج مثبت و صنفی است پس نمی توان از کنار آن به سادگی گذشت، زیرا تقریبا امری رایج در سراسر جهان است ودرصد بالایی از خانم ها با آن سروکار دارند. لذا توجه به آسیب های آن از اهمیت خاصی برخوردار است ونادیده گرفتن آن می تواند پیامدهای منفی را برای زن، خانواده و اجتماع به همراه داشته باشد.نگاهی به نقش و چگونگی اشتغال زنان در جامعه
در حالی که در سال های اخیر سهم زنان در کسب و کارهای خصوصی به اندازه کارهای دولتی روند رو به رشدی را طی کرده است.
از اوایل قرن حاضر جهان با یک پدیده اجتماعی اقتصادی به نام مشارکت اقتصادی زنان در مشاغل خارج از خانه رو به رو شده است. وضعیت اشتغال زنان در ایران مشابه با کشورهای در حال توسعه، در وضعیت مطلوبی نیست همواره زنان فرصت های شغلیکمتری دارند و غالبا در بخش غیر رسمی با اندک دستمزد مشغول به کارند.
در واقع می توان گفت طبق آمار سال 1375 ، تنها 1/12 درصد زنان ده ساله و تثبیت کشور از نظر اقتصادی فعال اند که بیشترین فعالیت را به ترتیب در بخش خدمات 8/45 درصد و حدود 7/16 درصد در بخش صنعت اشتغال دارند.
حدود 71 درصد شاغلان در بخش خدمات در گروه های آموزشی بهداشت و مددکاری مشارکت دارند همچنین بیشترین شاغلان زن در گروه حقوق بگیران قراردارند(60 درصد) و تنها 9 دهم درصد شاغلان کارفرما هستند.
در بعد فرهنگی این قضیه نیز بیشتر مواقع فرهگ اقتدارگر و مردسالار همواره رواجه دهنده باورهای سنتی و کلیشه های جنسیتی بوده و از ابتدا تربیت و اجتماعی شدن دختران، در نظر گرفتن خویش به عنوان جنس دوم و تضعیف اعتماد به نفس و تعمیق حس حقارت و خود کم بینی توانایی های خویش را در پی داشته است.
از سوی دیگر ، کمبود آگاهی زنان در ابعاد حقوق فردی خانوادگی و اجتماعی حرفه ای و عدم شرکت در تشکل های صنعتی حرفه ای و فعالیت های اجتماعی فرهنگی سیاسی بر استمرار ساخت نابرابری کمک می رساند به دلیل نگاه جنسیتی فرصت های اجتماعی و شغلی کمتر به طور برابر با توجه به شایستگی ها به افراد، فارغ از جنسیتشان اعطا شده است همواره شاهد تبعیض های جنسیتی در اشتغال هستیم.
با این اوصاف ، با ورود شرایط اجتماعی حاکم بر سه دهه اخیر متوجه می شویم ایدئولوژی حاکم در سال های اولیه پس از انقلاب بیشترین لطمه را به مشارکت زنان واردکرده است که فقط یکی مهد کودک های دولتی و مراکز تنظیم خانواده، بازنشستگی زودرس زنان، تعریف شغل های مشابه نقش مادری برای زنان از آن جمله است.
همواره در حالیکه زنان در آسیا به طور متوسط 13-12 ساعت بیش از مردان کار می کنند به دلیل بدون فرد بودن کار خانگی همچنان در سطح نازل درآمدی قرار می گیرند. ارتقا مقام ها تنها بر اساس شایستگی ها صورت نمی پذیرد. به طوری که بین سال های 55 تا 65 از کل مردان شاغل تنها شش درصد تحصیلات عالیه داشتند در حالی که 18 درصد زنان شاغل، تحصیلات عالیه داشته اند و جای شگفتی است که از کل زنان تحصیل کرده عالی تنها پنج درصد به سمت های بالای اداری و مدیریتی رسیده اند.
اما در سال های اخیر اشتغال پذیری زنان رشد خوب و صعودی را به خود گرفته وی باید در نظر بگیریم که اشتغال به تنهایی مهم نیست. اشتغال همواره باید با اجتماع اقتصاد و جامعه همخوانی دقیقی داشته باشد.
اشتغال زنان و تاملی در آسیب شناسی آن
زیاد دیده ایم زنانی را که سعی می کنند با تحمل سختی های زیاد همراه با مسئولیت های همسری و مادری از عهده ی مسئولیت های شغلی هم برآیند و در هر دو عرصه موفق باشند. ولی آیا عموما و به صورت معمول این اتفاق می افتد یا یک دسته از وظایف ( که معمولا شامل وظایف خانوادگی است ) قربانی دسته ی دیگر می شود؟
اصولا آسیب های ناشی از اشتغال زنان را همه دور و برمان زیاد می بینیم. آن دسته آسیب هایی که متوجه خود زنان است آن خستگی و شکنندگی…..یا آن دسته آسیب هایی که به نظر من از همه مهمتر است که متوجه خانواده ی خود فرد به خصوص فرزندان می شود. فرزندانی که در سنینی با تاکید بر نیازهای زیستی و وابستگی و در سنینی (که معمولا مورد توجه قرار نمی گیرد هم) با تشدید نیازهای عاطفی و شناختی به مادر حقیقتا نیازمندند. و تهدیدی که متوجه خانواده ها به صورت کلی است که با نوع روابط و فسادی که در بسیاری از شرکت ها و سازمان ها هست در ارتباط است.
به راستی اصلا این مدل و سبک خاص اشتغال زنان ( با این نوع خاص که مثلا هر روز در ساعاتی مشخص با این روش ها) از کجا آمده؟ به نظر می رسد که این مدل خاص اشتغال زنان پدیده ی نسبتا نوظهوری است که از عالم مدرن( مانند آن همه های دیگر!) به عنوان یگانه نسخه ی پیشرفت و رشد زنان به همه ی دنیا صادر شده و ما شاید ناگزیر از انتخاب آن بوده ایم. تقریبا تمامی مبانی مدرنیته را به راحتی می توان در این مدل پیدا کرد. از بحث سرمایه داری و سرمایه سالاری گرفته که به دنبال نیروی کار هر چه بیشتر است تا بحث فردگرایی که دیگر با آن مفهوم واژه هایی بنیادین برای حفظ خانواده و جامعه هم چون ایثارگری و گذشت و غیره بس احمقانه و غیرقابل قبول جلوه می کند.( و دقیقا همین جاست که تعارضات نظامات حقوقی رخ می نمایاند. بسیاری از موارد کنوانسیون حقوق کودک مغایر می شود با برخی مبانی کنوانسیون رفع تبعیض از زنان… ولی دوستان بهتر از من می دانند که در نظام حقوقی زن در اسلام وقتی موردی نگاه می شود چقدر مسئله پیش می آید ولی وقتی همه را می بریم در آن نظام جامع و کلی بسیاری از مسائل به خودی خود حل می شوند) یا مسئله ی حق مداری به جای تکلیف گرایی که به دنبال گرفتن حق زنان از عالم و آدم است و کاری به تکالیفی که در برابر این حقوق تعریف می شوند ابدا ندارد. مسائل مختلفی هست ولی یکی از این مبانی که نوع تاثیرش در بحث اشتغال زنان مدتی است توجهم را جلب کرده نظام تقسیم کار و ماشینیسم است.
چگونه در نظام ماشینیسم مبتنی بر تقسیم کار وظایف مادری به دیگران محول می شود؟
همان طور که می دانیم به خصوص بعد از مدرنیته به صورتی متفاوت و افراطی بشر به این سمت رفت که وظایفش را به نهادها و نظاماتی واگذار کند و خودش هم دریکی از این نظامات به صورت تخصصی به ارائه ی خدمات به دیگر اعضای جامعه بپردازد. البته زنان هم از این رویکرد مصون نماندند. عملا امروزه شاهدیم که مادران ( نه به صورت مشخص و تعریف شده و از پیش تعیین شده و اگاه) انگار کلهم همه ی وظایف تربیت فرزندان را به دیگر نهادها از جمله مهدکودک ها یا نظام آموزش و پرورش یا رسانه هایی مثل تلویزیون واگذار کرده اند. امروز دیگر مادر وظیفه دارد حدود ساعت هفت بچه را صدا کند و راهی مدرسه کند. حول و حوش ساعت دو که بچه پیدایش شد اتاقش را که از شب قبل به هم ریخته بود مرتب کند و ناهار آقازاده را آماده کرده باشد (که البته با این سیستم های فست فود همین هم شکل جالبی به خودش می گیرد) بعد بچه به اتاقش برود و دو سه ساعتی کارهای درسی اش را انجام دهد. بعد غروب بیاید بیرون و ( احتمالا همراه مادر!) تلویزیون تماشا کند. بعد هم به عنوان جایزه که امروز بچه ی مرتبی بوده و همه ی کارهایش را کرده و نمره ی خوبی هم گرفته بوده دو ساعتی پای کامپیوتر و بازی های کامپیوتری بنشیند! و بعد هم که شب و شام و شب بخیر تا فردا. (تازه مستحضرید که این مدل یک مادر و فرزند خوب و مطلوب محسوب می شود!)
حالا نتیجه چه می شود؟ این زن می گوید دیگران که دارند بچه ام را تربیت می کنند و به بسیاری از اموراتش رسیدگی می کنند. من مگر بیکارم که بنشینم کف خانه؟! می روم سر یک کاری که هم منزلت اجتماعی ام بالا برود( تا فردا که سر کلاس از بچه ام پرسیدند مادرت چه کاره است سرش را نیندازد پایین و بگوید خانه دار!! سرش را بالا بگیرد و با افتخار بگوید که همانا مادرم شاغل است!) و در ضمن دستم در جیب خودم باشد ( که حس استقلال و اعتماد به نفس عجیبی به آدم می دهد!!)
همه ی این بحث هایی که شد در مورد آسیب ها و چالش های اشتغال زنان که فقط در حد درنگ کوتاهی بود را هم اگر قبول کنیم… ولی از سوی دیگر شاهدیم که حقیقتا در لسان دینی و هم از نظر عقلی نقش آفرینی محوری زنان را در جامعه نمی توان نادیده گرفت. آیا شخصیت های الگو مثل حضرت زینب یا حضرت زهرا یا حضرت معصومه را می توان اینطور دید که فقط سرشان به تربیت فرزندانشان گرم بود و کاری به کار جامعه نداشتند؟ یا جملاتی که همه به خاطر داریم از حضرت امام (ره) در مورد حضور فعال زنان در جامعه… در این میان به راستی زنانی که تحصیل می کنند و می خواهند جامعه را از نتیجه ی آنچه آموخته اند بی بهره نگذارند چطور؟ زنانی که می توانند خدمت کنند به اجتماعشان چطور؟ مشاغل خاصی مثل معلمی و پزشکی که باید عده ی قابل توجهی از زنان در آنها حضور داشته باشند کجا می روند؟
بهره برداري از حقوق زنان
بهره برداري كليشه اي از حقوق زنان، در رأس آسيبهاي محتوايي عليه زنان است كه عمدتاً از طريق رسانه هاي نوشتاري و در قالب مناظره، مصاحبه، مقاله و گزارش اشاعه مييابد. در اين نوع توليدات فرهنگي، قواعد و هنجارهاي محدود كننده، غير ضروري و آداب و رسوم خرافاتي به بهانة حفظ هويت و آداب ملي و سنتي اشاعه مي شود يا به بهانة آزاد سازي زنان، بيپروايي جنسي ترويج ميگردد، نتيجة اين دو نگرش، دوري زن از وظايف فطري و حقوق طبيعي خويش است.
رويكرد گزينشی
غافل نمودن فرد از واقع گرايي، مشكل و آسيب ديگري است كه از رهگذر برخي مطبوعات (عام و خاص زنان) متوجه جامعه زنان مي شود. اهل مطبوعات با برخورد گزينشي نسبت به اطلاع رساني در مورد وضعيت زنان ساير كشورها و طرح يكسويه برخي حقوق، افراد را دچار درد مزمن شيفتگي به غرب و ازخودبيگانگي مي كنند و به طور مداوم تلاش دارند تا از حقوق زنان در غرب الگوبرداري كنند، در حالي كه سيستم حقوقي غرب نيازمند تجزيه و تحليل است. در واقع دست اندركاران رسانه هاي جمعي و اهل مطبـوعـات بـدون دخـالت نيـروهاي بيـرون از مجمـوعـه، مـرتكـب رويكرد گزينشي شدهاند:
آزادي اشتغال
سخن از آزادي زنان غرب در زمينه اشتغال ، در حالي مطرح ميشود كه تا ديروز زنان غربي حق هويت فردي نداشتند و به دليل ازدواج، از نام خانوادگي قبل از ازدواج محروم بودند و همچون كالاي متعلق به مالك، نام خانوادگي شوهر بر آنان نهاده مي شد.در اواخر قرن بيستم، افتخار تصويب «حق بقاي نام خانوادگي زن بعد از ازدواج» به فرانسه اختصاص يافت، افزون براين در فرهنگ غرب امروز شوهر مسئول هزينه زندگي همسر نيست. ولي اين نوع برخورد نه تنها در دين اسلام وجود ندارد، بلكه در بحث اشتغال، به دليل متكفل بودن مرد در برابر هزينة زندگي زن، اجبار و ضرورتي براي اشتغال زن جهت كسب درآمد وجود ندارد، مضاف بر اينكه مطابق با ديدگاه اسلام، زن حق طلب اجرت در قبال كارهاي خانه را دارد، ضمن آنكه حق شرط اشتغال زن تا آنجا كه نافي اصل ازدواج نباشد، محفوظ است. حال آيا مي توان تصديق كرد كه زن، هزينه زندگي خود را از شوهر اخذ كند و بدون اجازه او در خارج خانه ثروت اندوزي نمايد؟!
مشاركت اجتماعي
وقتي از حضور اجتماعي زنان داد سخن سرمي دهند؛ بيان نمي كنند كه در غرب، آنهم در برخي كشورها، تنها از سال 1923 حق حضور زنان در صحنه هاي اجتماعي و مشاركت در انتخابات تصويب گرديد. در حالي كه اسلام از همان روزهاي اول، در بيابان هاي باديه نشين اين حق را اعطا كرده است.
آسیب های ناشی از محیط کاری بر زنان
آمارها حاکی از آنست که حدود 60 درصد از زنان بالای 16 سال به کارهای مختلف اشتغال دارند و زنان تقریبا 44 درصد از نیروی کار و 33 درصد از آسیب دیدگان در کار را تشکیل می دهند.
به گزارش سرویس زنان جهان نیوز، با افزایش تعداد زنان شاغل نگرانی در مورد سلامتی و امنیت آنها نیز افزایش می یابد و این موضوع موجب شد سازمان هاى بین المللى از جمله سازمان حقوق بشر و سازمان هاى منطقه اى و ملى و همچنین سازمان هاى بین المللى غیردولتى مانند NGO به انحاى مختلف از حقوق کار زنان حمایت کنند .امروزه بیشترین سهم حمایت از اشتغال زنان بر عهده سازمان بین المللى کار است.
امروزه آمار ها حاکی از آنست که حدود 60 درصد از زنان بالای 16 سال به کارهای مختلف اشتغال دارند و زنان تقریبا 44 درصد از نیروی کار و 33 درصد از آسیب دیدگان در کار را تشکیل می دهند. در این میان توجه به ایمنی و سلامتی زنان شاغل باردار و شیرده در محیطهای کاری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کارشناسان مشکلات و موانع محیط کاری زنان و به طور خاص به زنان باردار و شیرده به موارد ذیل طبقه بندی کرده اند.
● نامناسب بودن ابزار و تجهیزات به طور فیزیکی برای کارگران زن
● وجود محیطهای کاری خصمانه و خشن ، محدودیت دسترسی به سرویس های بهداشتی ، لباسهای محافظ و تجهیزات در سایزهای اشتباه و نامناسب ، ضعف آموزش شغلی و حمایت فیزیکی نامناسب
● رواج تبعیض جنسی و نگرشهای ضد زنان در بعضی از محل های کاری
● ایجاد ترس و استرس برای زنان در اثر کار در انزوا و جدا از دیگران و منزوی شدن به وسیله سرکارگران
● بی میلی نسبت به گزارش مشکلات سلامتی و ایمنی زنان در محیط کار
● اثر بیشتر مشکلات طراحی ارگونومیکی در محل کار بر روی زنان نسبت به مردان
● ایجاد خطرات تولید مثلی و اثرات نامطلوب بر روی جنین ها در اثر استفاده از عوامل شیمیایی ، فیزیکی یا بیولوژیکی
● سپرده شدن کارهای غیر مهارتی و روتین و ساده به زنان
● ابتلا به بیماریهای ماهیچه ای- اسکلتی به دلیل نوع مشاغل خاص زنان
● آسیب های مربوط به کشش ها وتنشهای ماهیچه ای در کارهای تکراری و با سرعت بالا
● عدم سازگاری یا سازگاری کم ایستگاه های کاری با اندازه و شکل بدن زنان
● وجود استرس های جدی ناشی از شیفت های نامنظم و ساعتهای طولانی کارکردن
● آسیب پذیری زنان نسبت به بیماریهای مربوط به کار به دلیل ویژگیهای فیزیولوژیکی آنها و تکنولوژی های طراحی شده نامناسب
موارد ذیل در مورد زنان باردار را می توان به لیست فوق اضافه نمود:
● محروم کردن زنان باردار از کار به خاطر حل مشکلات بالقوه
● ریسک بیشتر در مورد ایستادن یا نشستن های طولانی و رانندگی برای زنان باردار
● شب کاری و کار در محیط هایی با صدای بیشتر از 90 دسی بل
گفتنی است بر اساس نتایج مطالعات انجام شده 62 درصد از آسیب های رباطی ، 89 درصد ازآسیب های مربوط به تایپ تکراری و استفاده ازکی برد ، 64 درصد آسیبهای مربوط به استفاده تکراری از ابزار و قراردادن و برداشتن اشیاء به طورمتناوب و 77 درصد خستگی های چشمی ناشی از کار با کامپیوتر در مورد زنان روی می دهد.
پیامدهای اشتغال برای زنان
پیامدهای مثبت – پیامدهای منفی
پیامدهای مثبت اشتغال
الف) اشتغال زنان باعث افزایش آگاهی و بینش اجتماعی آنان و ایجاد روحیه ی اعتماد به نفس، رشد، استقلال فکری و روحی آنان می شود.
ب) کمک به فهم و درک مسائل زنان و کمک به حل این مشکلات، چرا که با حضور آنان در اجتماع بیشتر مشکلات و مسائل زنان را فهمیده و سعی در رفع آن می نمایند.
ج) بالارفتن منزلت زن در جامعه.
د) مشارکت آنان در تصمیم گیری ها باعث می شود از حالت انفعالی خارج شده و به صورت فعال در اجتماع حاضر شوند.
ه) آشنایی بیشتر با روشهای افزایش بهره وری امکانات مادی و معنوی خانواده و تلاش در جهت افزایش بهره وری.
و) افزایش توان مدیریتی زنان ، که کمک به سزایی در تصمیم گیریهای اساسی خانواده خواهد کرد.
ز) کمک به حفظ شئونات اسلامی و حفظ حریم زن و مرد، در صورت رعایت موازین از طرف زن شاغل.
ح) استفاده از اوقات فراغت و جلوگیری از آسیب پذیری اجتماعی در اثر فقر و نیاز مالی به خصوص در مورد زنان بیوه و مطلقه.
ط) کمک به اقتصاد خانواده.
ی) کمک به شادابی و سلامت روح و جلوگیری از افسردگی در اثر بیکاری و یکنواختی زندگی روزمره.
پیامدهای منفی اشتغال
الف) پیامدهای منفی اشتغال برای زنان
به دنبال انقلاب صنعتی که در غرب اتفاق افتاد، مسائل تازه و جدیدی مطرح شد که یکی از آنها تبلیغ جهت اشتغال در خارج از خانه بود. کارخانه داران و سرمایه داران به دلیل دستمزد کمتر زنان از آنها دعوت کردند تا مشغول به کار شوند و و برای جلب نظر آنها سروصدای زیادی پیرامون حقوق زنان به راه انداختند و خواستار حق مالکیت زن نسبت به درآمد واموال خود شدند. آن ها برای اینکه مادران به خاطر تنها ماندن فرزندان کوچک خود از کار در بیرون از خانه صرف نظر نکنند مهدکودک، شیرخوارگاه و … تأسیس کردند تا مادران با خیالی آسوده، در محیط کار حاضر شوند.
بر اثر این تبلیغات زنان زیادی وارد بازار کار شدند و تا به امروز نیز این روند ادامه یافته است؛ به طوری که در حال حاضر در کل دنیا دو سوم تا سه چهارم کار توسط زنان انجام می شود. آنها 45% از غذای دنیا را فراهم می کنند در حالی که بر طبق آمار تا سال1379 فقط 10% از درآمد جهان به زنها تعلق دارد.
از اثرات منفی دیگر این است که بر اثر کار زیاد به مادران صدمه های جسمی و روحی شدیدی وارد می شود چرا که این مادران به علت درگیریهای اجتماعی و رقابت های شغلی که در محل کارشان رخ می دهد دچار ناراحتیهای اعصاب و روان می شوند.
یکی دیگر از اثرات منفی اشتغال برآورده شدن نیاز مالی زنان می باشد که این امر اگرچه در وهله اول خیلی خوب و مثبت به نظر می رسد اما واقعیت این است که زنی که نیاز مالی نداشته باشد تمایل کم تری برای ازدواج دارد همان طور که اگر مردی نیاز جنسی در خود نبیند ازدواج نمی کند همچنان که این روزها این احساس عدم نیاز از دو طرف فهمیده می شود و به همین دلیل آمار طلاق بسیار بالا رفته است.
کار زنان خطر رقابت بین زن و شوهر را افزایش داده و در نتیجه تفاهم و همدلی آنها آسیب می رساند، چرا که مرد به عنوان پدر خانواده، نان آور خانه محسوب می شود و اگر زن نیز شغل نان آوری را بر عهده گیرد میان زن و شوهر رقابت به وجود آمده و دیگر نمی توانند به دید شریک زندگی به هم نگاه کنند و محیط زندگی همانند محیط کار و روابط دو همکار خواهد بود.
ب) پیامدهای منفی اشتغال بر فرزندان
کار مادر برای کودک یک نوع محرومیت محسوب می شود ، شما ممکن است کودکانی را بشناسید که وقتی مادرشان نیستند ناراحت و افسرده به گوشه ای می نشینند اما همین که مادرشان را می بینند شاداب و سرحال شروع به شیطنت و بازیگوشی می کنند.کودک دوست دارد وقتی که از مدرسه و یا هر جای دیگری به خانه می آید، مادرش در خانه باشد و به استقبال او بیاید تا غم و غصه های خود را فراموش کند. در صورت اشتغال مادر رونق خانه دلگرمی و نشاطی که لازمه ی حضور مادر است از بین می رود و بچه ها شور و شوق بازی را از دست می دهند.
غیبت مادر از سه تا شش سالگی روی کودک تأثیر بدی می گذارد. این کمبود باعث می شود که کودک موجودی شکاک و بدبین و عاری از مهر و محبت به دیگران شود و مبتلا به شب ادراری و بدخوابی گردد.
تکلیف کودکانی که در غیاب مادر به مهدکودک و شیرخوارگاه سپرده می شوند نیز مشخص است. طبق تحقیقات صورت گرفته رشد این کودکان کمتر از حد طبیعی بوده و دچار عوارض منفی می شوند.
کودکستان و دیگر مراکز نگهداری از کودکان نمی تواند جایگزین خوبی برای خانواده باشند و مربیان نیز نمی توانند جانشین خوبی برای مادر باشند.
جدا شدن کودکان از مادران در نتیجه اشباع نشدن آنها از عاطفه مادری، زمینه ساز بسیاری از مشکلات روحی و روانی در آینده خواهد شد، اگرخوب بررسی شود معلوم می شود که جوانان پرخاشگر، ناراحت، بی اعتنا نسبت به قانون و .از تربیت صحیح و عاطفه ی مادری محروم بوده و به همین دلیل گرفتار عقده های روانی و ناهنجاریهای اجتماعی شده اند.
دنیای امروز ، زنان را که از نظر خلقت متخصص و آگاه به فن تربیت هستند به خروج از خانه و کار در بیرون و در مشاغلی که هیچ نوع تناسبی با طبع او ندارد وادار می کند؛ آن گاه کودکان را تنها در خانه و دور از سرپرست رها می کند و زمانی که جرم و جنایت افزایش پیدا می کند، تعجب کرده و دنبال علت آن می گردد.
تاثیر اشتغال بر عملکرد و روحیات زنان
زنان نیمی از جهان را تشکیل می دهند و در شکل گیری الگوی شخصیتی نیمه دیگر نقش بسزایی دارند . همانطور که امام (ره ) فرمودند “از دامن زن مرد به معراج می رود ” و “زنان در استقلال یک کشور می توانند بسیار تاثیر گذار باشند". بنابراین نوجه به ویژه به مسایل و مشکلات زنان از جمله اشتغال می تواند تاثیر شگرفی در جامعه داشته باشد. مشارکت در فعالیتهای اقتصادی باعث تقویت حس اعتماد به نفس ، استقلال ، افزایش قدرت تصمیم گیری و برخورد مناسب با رویدادها و حوادث زندگی می گردد.
در واقع زن با کار و فعالیت اجتماعی قدرت ، خلاقیت ، کارائی و استقلال بیشتری می یابد زنان در ازائ دریافت وجه در مقابل فعالیت اجتماعی و تبادل علم ، اطلاعات ، آگاهی و تعامل اجتماعی استقلال بیشتری می یابند و این استقلال نهایتا به تصمیم گیری بهتر در مقابل مشکلات خانه و محیط کار می انجامد. بنابر این می توان گفت حضور هر چه بیشتر این قشر در عرصه اجتماعی و رفع نابرابری در دستیابی به فرصتهای شغلی زنان سبب کاهش بحران هویت فردی و اجتماعی ، افسردگی ، انزوا، بی اعتمادی و بدبینی نسبت به قوانین حاکم بر جامعه می گردد. بر این اساس توجه به وجود نابرابری ها در دستیابی به فرصت های شغلی مختلف، میان زنان و مردان و نرخ مشارکت متفاوت آنان در بازار کار از حائز اهمیت است.
بایدها و نبایدهای اشتغال زنان
دیدگاه اسلام درباره اشتغال زنان و فعالیت اجتماعی و اقتصادی زنان
دیدگاه اسلام در مورد اشتغال و فعالیت اجتماعی ، اقتصادی زنان نیز تابع نگاه جامع و همه سونگر این دین به جایگاه انسانی و نیازها و مصلحت های فردی و اجتماعی انسان با در نظر گرفتن اهداف کلی خلقت می باشد. چنانچه این نگرش را در تعالیم قرآن کریم و سایر متون اسلامی شاهدیم. نظیر :
الف- حق مالکیت زنان بر اموال خود
خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید : مردان از آنچه کسب کرده اند بهره مندند و زنان نیز از آنچه کسب کرده اند بهره مند می باشند ، یعنی همانگونه که اگر مردان در اثر تلاش چیزی تحصیل کنند می توانند مالک آن شوند ، زنان نیز اگر مالی بدست آورند مالک آن خواهند بود. پس این مسئله نشان می دهد که خداوند تبارک و تعالی 1400 سال قبل حقوق اقتصادی و استقلال مالی زنان را به رسمیت شناخته است ؛ در صورتی که زنان غرب از سال 1920 به بعد اجازه دخل و تصرف در اموال شخصیشان را گرفتند. همانطوری که اشاره رفت در این آیه کریمه ، حلال بودن اکتساب و تحصیل در آمد مفروض گرفته شده است.
ب- تشویق زنان و مردان به فعالیتهای اقتصادی
اسلام علاوه بر صدور مجوز در مورد کسب مال و تحصیل درآمد ، همگان را به حضور فعال در صحنه های اقتصادی و اجتماعی دعوت و تشویق نموده است ، و آیاتی که مردم را به آبادانی زمین تشویق نموده است ( هو انشأکم و من الارض و استعمرکم فیها ) که در این موارد ، صرفا مردان ، مخاطب قرآن نیستند بلکه مجموعه مسلمانان و یا انسانها مورد توجه قرار گرفته اند و همگی به طلب فضل الهی که تحصیل درآمد ، یکی از مصادیق آن است ، دعوت شده اند و مسلما ً اشتغال ، یکی از مهمترین راههای کسب مال بوده و از مصادیق بارز فعالیت اقتصادی است.
البته از نطر اسلام وظیفه سنگین اداره مالی بر عهده مرد است و زن در قبال مشکلات اقتصادی خانواده و هزینه های آن شرعا ً مسئولیتی ندارد ، هرچند از نظر اخلاقی پسندیده است که در صورت امکان در این امر مشارکت نماید و سرپرستی مردان نسبت به زنان در خانواده مانع بهره مندی زنان از حقوق فردی و اجتماعی و استقلال در حفظ و دفاع از این حقوق و تصرف در اموال و املاکشان نیست.
اسلام در موردفعالیت اجتماعی زنان به طور عام و اعمال مدیریت آنها به طور خاص ، در عرصه های مختلف با شواهدی که در قرآن مجید و سیره پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) و در طول تاریخ اسلام وجود دارد ، تأکید نموده است. مهمترین شاهد و تأییدی که بتوان بر قدرت و توانایی زن در اعمال مدیریت ارائه داد ، آیاتی از سوره نحل پیرامون فرمانروایی ملکه سبا است. زنی که حاکم بر سرزمین خود بوده است و زنی مدیر ، مدبر ، حکیم و فرمانروا و اهل مشورت و خردمند است که پس از لبیک به دعوت حضرت سلیمان و هدایت یافتن ، خداپرست می شود.
همچنین فعالیتهای سیاسی حضرت زهرا (س) در ارتباط یا مهاجرین و انصار برای دفاع از حق ولایت علی ابن ابی طالب (ع) شاهدی دیگر است. ایشان به عنوان یک سیاستمدار و یک مدیر آگاه و مسؤول با در نظر گرفتن صلاح و سلامت حاکم بر روح جامعه و حفظ موازین شرعی حضور مستمر خود را در صحنه های انقلاب حفظ می کرد و برای بیعت گرفتن و اثبات حقانیت ولایت ، بارها با مهاجرین و انصار ارتباط پیدا می کرد و هر موقع که ضرورت می دید در اجتماع حضور می یافت و از حریم اسلام و تحریف و یا تصرف در احکام اسلام جلوگیری می نمود.
بررسی عوامل و مشکلات اشتغال زنان در بخش های دولتی
پايين بودن حقوق زنان در مقايسه با نوع كار آن ها از عمده ترين مشكلات اشتغال زنان است. اين يافته طرح پژوهشي « بررسی عوامل و مشکلات اشتغال زنان در بخش های دولتی» است كه آن را محمدصادق مهدوي، عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي در سال 83 انجام داده است.
اين تحقيق در شش استان انجام شد كه از هر استان 400 زن شاغل در بخش دولتي 2000 نفر) و زنان جوياي كار 2000 نفر) مورد پرسش قرار گرفتند.
اين تحقيق نشان مي دهد كه زنان شاغلي كه به طور تجربي با مشكل پايين بودن حقوق شان نسبت با نوع كارشان مواجه اند، اعتقاد دارند كه اين مشكل در بخش هاي دولتي زياد است در حالي كه زنان جوياي كار احتمال وجود اين مشكل را در حد متوسط مي دانند.
همچنين نحوه استخدام و به كارگيري زنان در بخش هاي دولتي يكي ديگر از مشكلات شناسايي شده در اين تحقيق است. به طوري كه زنان شاغل اين مشكل را در حد متوسط به بالا و زنان جوياي كار احتمال وجود اين بي عدالتي را در حد متوسط قلمداد كرده اند.
يكي از مشكلات ديگر زنان، چگونگي تركيب (انجام هم زمان) نقش هاي كاري و خانوادگي با يكديگر است. زنان شاغل اين مشكل را در حد متوسط ارزيابي كرده اند و زنان جوياي كار احتمال وجود اين مشكل را در امر اشتغال زنان پايين تر از حد متوسط قلمداد مي كنند.
برخورد نامناسب اعضاي سازمان و مراجعه كنندگان در ارتباط با كارمندان زن و احساس عدم امنيت نيز به ترتيب از مشكلات عمده اشتغال زنان محسوب مي شود.
يافته هاي اين پژوهش حاكي از آن است كه موانع استخدام و كاريابي زنان در بخش هاي دولتي، عمده ترين مانع اشتغال زنان محسوب مي شود.
مانع بعدي، مخالفت مردان با اشتغال زنان در بخش هاي دولتي است. زنان جوياي كار شدت بازدارندگي اين مانع را بيش از حد متوسط و بيش از زناني مي دانند كه هم اكنون شاغل هستند.
زنان جوياي كار معتقدند عملكرد بخش هاي دولتي در اطلاع رساني درباره فرصت هاي شغلي، بيش از حد متوسط ضعيف است. اگرچه زنان شاغل به حكم درگيري خود در بخش هاي دولتي و آگاهي از فرصت هاي شغلي، شدت بازدارندگي اين مانع را كم تر از حد متوسط مي دانند، اما ميانگين نظرات زنان مورد مصاحبه در حد متوسط قرار دارد و مسوولان اطلاع رساني در بخش هاي دولتي موظف اند براي جبران اين ضعف در عملكرد خود چاره اي بينديشند.
همچنين مانع ديگر، آگاهي پيشين زنان از وجود انواع بي عدالتي ها در سازمان هاي دولتي است. تصور وجود اين بي عدالتي ها خود موجب كاهش انگيزه زنان براي اشتغال در بخش هاي دولتي مي شود.
محقق اين پژوهش دريافته است كه فقدان انگيزه كافي براي اقدام جدي به كاريابي در بخش دولتي يكي از موانع است.
اگرچه زنان جوياي كار بي انگيزه تر از زنان شاغل نيستند، اما آن ها شدت بازدارندگي اين مانع را پايين تر از حد متوسط ارزيابي كرده اند.
همچنين آنان در حد پايين تر از حد متوسط، اشتغال در بخش هاي دولتي را براي سلامتي خود مضر مي دانند به ويژه زنان شاغل بيش از زنان جوياي كار معتقدند كه تصور سلامت زدايي اشتغال مانعي براي اقدام جدي زنان براي كاريابي و اشتغال در بخش هاي دولتي است.
« اعتقاد زنان به كليشه اي بودن نقش هاي زنانه » يكي ديگر از موانع است. شدت بازدارندگي اين مانع در حد متوسط است با اين تفاوت كه زنان جوياي كار شدت اين مانع را كم تر از زنان شاغل قلمداد كرده اند و به عقيده محقق اين يافته كورسوي اميد به آينده اي است كه كليشه نقش هاي زنانه از بين رفته باشد. در مجموع براساس نتايج اين پژوهش مشكلات اشتغال زنان مواردي چون پايين بودن حقوق در مقايسه با نوع كار و ناعادلانه بودن توزيع پاداش ها و مزايا، جلوگيري از دخالت زنان در تصميم گيري ها، سخت گيري مقررات اداري در مورد زنان و عدم احساس مسووليت در قبال مشكلات خاص زنان است.
همچنين واگذاري كارهاي ساده و بي اهميت به زنان، عدم ارزيابي صحيح از توانايي هاي آنان، آزار روحي ناشي از برخورد نامناسب ارباب رجوع، مزاحمت همكاران مرد و عدم حمايت زنان از يكديگر از ديگر مشكلات اشتغال زنان است. اين استاد دانشگاه در فرآيند انجام اين تحقيق به نتايجي دست يافته است و آن ها را به عنوان مشكلات اشتغال زنان مي داند: «ضرررساني اشتغال به زنان، به خطر افتادن سلامت روحي و رواني آنان، طولاني بودن ساعات كارهاي اداري، خستگي ناشي از دوري راه خانه تا اداره، عدم رضايت از كار، تهديد به بركناري از شغل، ممانعت اعضاي خانواده از ادامه شغل و بدرفتاري مديران به عنوان بخش ديگري از مشكلات زنان است.»
او كه در اين پژوهش به بررسي و تحليل موانع و مشكلات اشتغال زنان در بخش هاي دولتي پرداخته است پيشنهاد مي كند بايد تدابيري انديشيد كه ايفاي نقش در بازار كار با ايفاي نقش هاي خانوادگي در تضاد نباشد. همچنين ضرورت ايجاد تغييرات در برخي از قوانين و آيين نامه استخدامي به منظور كاهش بي عدالتي مبادله اي (يعني كمبود حقوق نسبت به ميزان كار) به طور مضاعف احساس مي شود.
محقق همچنين معتقد است آموزش هاي هدفمند رسانه هاي جمعي و فرآيند جامعه پذيري و نهادينه شدن واسطه هاي بين زنان و دولت نيز از موانع شخصيتي زنان براي ورود به بازار كار مي كاهد و همچنين بايد با تجديدنظر در قوانين و آيين نامه هاي مرتبط، از امكان بروز تهديدات و خطرات شغلي عليه زنان جلوگيري كرد.
بررسی عوامل و مشکلات اشتغال زنان در بخش های غیر دولتی
اين مراكز و اعمال سياست هاي حمايتي در قبال به كارگيري زنان و نيز قانونمند كردن روابط كاري در جهت افزايش كارآيي اين مراكز و تأمين رضايت شاغلان، تأثير محسوسي در فرآيند توسعه كار خواهد داشت. يافته ها حاكي از آن است كه ميزان تحصيلات زنان در بخش غيردولتي در حد متناسب است، اين موضوع ناظر بر دو بعد از مسأله است: نخست، بالا بودن سطح انتظار و درخواست آنها در قبال كار و مزايا و دوم، بيانگر استعداد كيفي و آمادگي براي هر نوع سرمايه گذاري طولاني تر اقتصادي و اجتماعي. از نتايج ديگر تحقيق، پايين بودن ميزان سابقه كار در اين بخش است كه اين موضوع نشان دهنده نوسان اشتغال زنان در بخش غيردولتي، جابه جايي متوالي در شغل، عدم ثبات در كار و فعاليت و سرانجام فقدان انتظام سازماني است. همچنين نتايج، بيانگر استخدام قراردادي و روزمزدي اكثريت زنان در اين بخش است كه اين امر منجر به عدم امنيت شغلي مي شود. يافته هاي اين تحقيق، مبين اين واقعيت است كه زنان در بخش غيردولتي از مشكلات فقدان انگيزه و شوق كار، عدم امنيت اقتصادي، فقدان حمايت اجتماعي و عدم امنيت شغلي رنج مي برند، بنابراين لازم است كه براي حل و فصل مشكلات و موانع فوق، هم بخش غيردولتي و هم بخش دولتي سياست هاي مختلفي را مبني بر حمايت از اشتغال پايدار زنان به كار گيرند.رسيدگي به مشكلات صنفي زنان، توجه به افزايش كارآيي و كيفيت فعاليت ها، تأمين حقوق كار زنان، ايجاد شرايط برابر و به دور از نگرش هاي جنسيتي در فعاليت ها، توسعه فرهنگي و حمايت اجتماعي در تمام سطوح تعليماتي و آموزشي مي تواند ابزار تجهيز و بهبود اشتغال زنان را در اين بخش فراهم سازد.
اشتغال زنان وآنچه بحران اقتصادي تحميل مي کند
موضوع اشتغال زنان، فراز و نشيب هاي فراواني را در طول تاريخ به همراه داشته و با پشت سر گذاشتن سرنوشتي غمبار، به مرحله کنوني رسيده است. مساله اشتغال زنان از بدو زندگي اجتماعي مطرح بوده و کار زنان همگام با مردان در مزارع يا منزل يا هم مزارع و هم منزل مساله اي عادي محسوب شده و جزو وظايف آنها به حساب مي آمد.
البته چه بخواهيم و چه نخواهيم، زندگي کم و بيش مدرن و پيچيده امروز، نقش هاي جديدي را در ذهن مردان و زنان امروزي ايجاد کرده و اگر بپذيريم که شرايط زندگي، چنين نقش هايي را بر ديوار انگاره هاي بشري حجاري مي کند، انتظار غريبي نيست که با تغيير شرايط و در دنياي امروز، نقش هاي جديدي براي زنان و مردان خلق شود و آنها با در نظر داشتن تنگناهاي اقتصادي، نقش هاي حجاري شده باستاني خود را ناديده بگيرند.
اشتغال زنان و شاخ و برگ هاي روييده شده از آن، بي شک يکي از مهمترين موضوعاتي است که در مسير عبور از برزخ ميان جامعه سنتي ومدرن مطرح مي شود. کار زنان که در ايران روزگاري تابو محسوب مي شد و صحبت از آن در خانواده براي مردان غيرقابل قبول بود، امروز آرام آرام به واقعيتي گريزناپذير تبديل مي شود.
در اين شرايط جديد، زماني که صحبت از مشکلات زنان در محيط هاي کاري به ميان مي آيد، به سرعت مسايلي همچون نداشتن حقوق و مزاياي برابر در ذهن تداعي مي شود، در حالي که گرفتاري هاي زنان در محيط کار فقط محدود به اين موارد نيست.
تجربه هاي پنهان زنان در محيط هاي کاري، که به علت دوري از بر چسب خوردن معمولا مطرح نمي شود، نشان مي دهد آنها علاوه بر دست و پنجه نرم کردن با تبعيض و بي عدالتي در پرداخت دستمزد يا ارتقاي جايگاه شغلي، در معرض انواع آزارها و رفتارهاي ناشايست نيز قرار دارند.
قضاوت افراد در مورد محيط کار و شناخت آن اهميت بسياري دارد که يکي از اين موارد پوشش مناسب در محيط هاي کار است. اما همه چيز به پوشش ظاهري خلاصه نمي شود.
کلام و نحوه صحبت نيز بايد به نوعي پوشش خاص محيط کار را داشته باشد.
برخي از مردم طوري صحبت مي کنند که از نظر مخاطبشان مناسب محيط کاري نيست. الفاظي که در محافل دوستانه استفاده مي شود در محيط کار باعث بروز تصوراتي غلط در مورد افراد خواهد شد. هر چند که قانون آزادي بيان وجود داشته باشد اما بايد در کلام و صحبت کردن در محيط کاري دقت لازم را داشت.
بررسي ميزان رضايت شغلي در سال هاي گذشته فقط در چارچوب مسائل مالي و حقوقي صورت گرفته، در حالي که در الگوهاي پيشرفته سازماني تلاش مي شود رضايت شغلي نه فقط در حيطه ميزان دستمزد بلکه درزمينه ايجاد امنيت و حس رقابت و نيز شرايط مناسب در محيط کار تامين شود.
امروز در تمامي جهان، تعداد بانوان شاغل رو به افزايش است و در بعضي از کشورهاي پيشرفته جهان، بانوان 50 درصد نيروي کار را تشکيل مي دهند. با وجود اين افزايش، مطالبات اندکي براي اين گروه وجود دارد، هر چند حجم اين مطالبات رو به فزوني است.
البته وجود شرايط بيولوژيک و آناتوميک خاص در زنان سبب افزايش حساسيت ايشان نسبت به عوامل بيماري زاي شغلي در مقايسه با مردان مي شود که از مهمترين اين تفاوت ها مي توان به موارد زير اشاره کرد:
در سيستم اسکلتي - عضلاني: طول ستون مهره هاي زنان بيشتر از مردان است و اين عوامل زنان را مستعد ابتلا به کمر درد و ساير عوارض مفصلي مي کند.
قدرت بدني: چنين به نظر مي رسد که قدرت بدني در زنان در مقايسه با مردان هم وزن و جثه کمتر است هر چند که اين تفاوت قطعي نيست.
سيستم تنفسي: نسبت سطح ريه به حجم بدن در زنان کمتر از مردان است به همين سبب جذب مواد شيميايي از طريق تنفس در محيط کار در زنان آهسته تر صورت گرفته اما به همان نسبت دفع مواد شيميايي جذب شده از طريق ريه نيز کندتر صورت مي گيرد.
صرف انرژي: حداکثر توانايي مصرف انرژي در بانوان کمتر از آقايان است که اين امر ناشي از پايين تر بودن ظرفيت حياتي تنفسي و ميزان هموگلوبين خون در زنان است.
نسج چربي: ميزان چربي در بدن بانوان به مراتب بيشتر از آقايان است اين امر به خصوص در مورد مواد سمي موجود در محيط کار که در نسج چربي جمع مي شوند داراي اهميت است.
هورمون ها: وجود هورمون هاي زنان، سبب افزايش حساسيت بانوان نسبت به بعضي سرطان زاهاي موجود در محيط کار مي شود.
با وجود تمامي نکات و تذکرهاي ذکر شده سه مشخصه اصلي بيش از سايرين موردنظر بوده و شرايط خاصي را براي کار بانوان ايجاب مي نمايد که اين مشخصه هاي اصلي عبارتند از بارداري، شيردهي و مسايل مربوط به دوران ميانسالي.
از سوي ديگر تماس با عوامل بيمار زاي مختلف در محيط کار سبب تاثيرات سو» بر روي باروري و نتيجه بارداري مي شوند به عنوان مثال عوامل بيماري زايي همچون سرب، جيوه، مونواکسيد کربن، آرسينيک، گرما، استرس هاي روحي همچون اشتغال در شيفت کاري شب، اشعه يونيزان و مواردي از اين دست، سبب کاهش باروري، شيوع سقط، تولد نوزادان با وزن کم و نواقص مادرزادي جنين مي شوند.
بسياري از فلزات سنگين، حلا ل ها و آفت کش ها به مقادير زياد، در شير ترشح شده اثر مي گذارد و در صورتي که مادر شيرده در محيط کار خود با اين مواد سروکار داشته باشد، ترشح آنها در شير و ورود به بدن شير خوار سبب مسموميت کودک مي شود. بدين سبب در بسياري از کشورها، کار مادران شيرده در محيط هاي آلوده به بخارات فلزات سنگين ممنوع است.
بنابراين تصميم گيري در مورد شرايط کار بانوان به خصوص بانوان باردار و شيرده بسيار اهميت دارد و شرايط کاري ايشان تا حدودي متفاوت از کار آقايان است. از همين ديدگاه، بازنگري در قانون کاري در جهت تصويب قوانين جديد با حمايت از بانوان به خصوص در زمان بارداري و شيردهي توصيه مي شود.
از ديگر سو، اين واقعيت که نيمي از جمعيت جهان را زنان تشکيل مي دهند و با افزايش تعداد زنان شاغل، نگراني درمورد سلا متي و امنيت آنها نيز افزايش مي يابد، موجب شده تا سازمان هاي بين المللي از جمله سازمان حقوق بشر و سازمان ها منطقه اي و ملي و همچنين سازمان هاي بين المللي غير دولتي مانند NGOها به انحاي مختلف از حقوق کار زنان حمايت کنند. امروزه بيشترين سهم حمايت از اشتغال زنان بر عهده سازمان بين المللي کار است.
اعلا ميه جهاني حقوق بشر در سال 1948 ضمن برشمردن تساوي حقوق زن و مرد، به دستمزد مساوي و حمايت از مادران پرداخته و پس از آن مجمع عمومي سازمان ملل در سال 1967 تساوي حقوق زنان در جنبه هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي و مسايلي همچون استخدام، ارتقاي شغلي، تساوي فرد و آموزش حرفه اي و امثال آن را خواستار شده که از اهم موارد حمايت هاي سازمان بين الملل کار از حقوق زنان شاغل، حمايت از جنبه هاي مختلف مادري کارگران زن است.
علا وه بر خطرات ابتدايي براي همه کارگران، مواردي خاص براي سلا متي و ايمني کارگران زن وجود دارد که موانعي براي ورود و باقي ماندن زنان در محيط کار ايجاد مي کند.
بهبود شرايط کار براي زنان در مشاغل مختلف علا وه بر تامين سلا متي و امنيت، تلا شي در جهت جذب و نگهداري زنان کارگر است.
هر سازماني قبل از استخدام نيروي کار زن بايد مطمئن شود که محيط کار براي آنها مناسب است. امروز حدود 60 درصد زنان بالا ي 16 سال به کارهاي مختلف اشتغال دارند و زنان تقريبا 44 درصد نيروي کار و 33 درصد آسيب ديدگان در کار را تشکيل مي دهند.
در اين ميان توجه به ايمني و سلا متي زنان شاغل باردار و شيرده در محيط هاي کاري از اهميت ويژه اي برخوردار است. در واقع دراين گونه موارد کارفرما بايد يک ارزيابي ريسک عمومي را به منظور شناسايي هر گونه ريسک تاثير گذار در محيط کار انجام دهد.
امروزه در بسياري از کشورها، گرايش زنان به اشتغال و دسترسي به سازمان هاي آموزشي و فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي چهره جهان را تغيير داده که در کشور ما نيز براي دستيابي به دستاوردهاي دنياي امروز، دگرگوني هايي در گستره تحولا ت اجتماعي رخ نمود که بازتاب عميق آن، نقش برجسته حرکت زنان در دنياي اشتغال بود.
قطعا اين پديده، يعني ورود زنان به بازار اشتغال و دستيابي آنان به منابع اقتصادي ناشي از کار در خارج از خانه و تسخير فضاهاي تازه اجتماعي توسط آنان، از يک سو شکل سنتي خانواده را تغيير داد و از سوي ديگر در زندگي و نگرش خود زنان تحولي نو به وجود آورد.امروزه اثرات اين تغيير و تحولات، مورد توجه محافل و سازمان هاي جهاني قرار گرفته و گزارش هايي نيز از طرف سازمان ملل منتشر شده که ضمن آوردن آمار و ارقام، وقايع زندگي زنان را در محيط هاي شغلي و مشکلات و صدمات ناشي از کار بيان مي دارد و نشان مي دهد که زندگي زنان در حالي که به لحاظ درآمد وضع بهتري يافته، اما از نظر جسمي و رواني با توجه به شرايط و نوع کار در محيط هاي شغلي، گاه وضعيت غيرقابل تحملي را به وجود آورده است. لذا همواره اين سوال مطرح مي شود که در چنين شرايطي که زنان به ناچار دو شغل تمام وقت (يکي شغل بي مزد خانگي و ديگري شغل بيرون از خانه) با همه پيچيدگي ها و نتايج مثبت و منفي آن را بر عهده مي گيرند، چگونه مي توانند ميان اين دو قطب انساني و نيز تعدد نقش هاي متنوع اجتماعي که از سر ضرورت بر دوش دارند، تعادلي مطلوب و ارزشمند به وجود آورند؟ مشارکت زنان و فصل حضور تازه آنان در عرصه تحولات اجتماعي و تاريخي، همواره در توسعه و پيشرفت جوامع بشري مطرح بوده است، زنان به عنوان بخشي از نوع بشر که مسووليت رفاه بشري را در تمام طول تاريخ بر عهده داشته، همواره در برنامه هاي توسعه کشورها نقش فعال و اساسي داشته اند، اگرچه در بسياري از دوره هاي تاريخي، تعادل مطلوب و استفاده منصفانه از فرصت هاي مشارکت و بروز خلاقيت و استعداد آنان برقرار نشده است. امروزه يکي از مهمترين شاخص هاي توسعه و نوسازي ساختار اقتصاد ملي، مشارکت زنان و نقش آنان در تحرک هاي شغلي و اجتماعي از يک سو و پايبندي آنان در حفظ و حراست از کيان خانواده از سوي ديگر است. تغيير در نقش اجتماعي زنان و حق طلبي آنان در عرصه فعاليت هاي شغلي، آموزشي و اجتماعي سبب شد آنان به هويت تازه اي دست يابند تا نه تنها نيمي از رسالت انسانيت را بر دوش گيرند، بلکه در مقابل همه انسان ها احساس مسووليت کنند. بديهي است هنگامي که زنان از پوسته محدود وظايف خانگي خود رها شدند در نگرش و عملکرد آنان نسبت به وظايف شغلي و خانوادگي تغييراتي عميق به وجود آمد که مي توان اين تغييرات را تابعي از همان روابط کلي و مناسب اجتماعي حاکم بر جامعه دانست. آثار اجتناب ناپذير کار زنان بر روابط با همسران و فرزندان و آثاري که اشتغال زن بر سرنوشت خودش بر جاي مي گذارد، پيچيدگي بيشتري مي يابد به ويژه که زنان کوشيدند زندگي خانوادگي را براساس نوع شغل برنامه ريزي کنند. اين پيچيدگي هنگامي انعکاس مي يابد که زنان در صدد تعريف نقش خود برآمده و در تامين معاش و بروز خلاقيت ها و توانايي هاي آموزشي و شغلي با مردان به رقابت برخيزند و از جهتي نيز نمي توانستند از روابط خانوادگي و وظايف عمده اي که در شبکه ارتباطي خانواده و روابط با اعضاي خانواده دارند غفلت ورزند. بازتابي از اين پيچيدگي نقش که در ميدان آن اشتغال زنان بود، وظايف سنگين و دشواري هايي را پيش روي آنان قرار داد که قطعا تحمل نابي را مي طلبد. پيدايش چنين تغييراتي در جوامع و روابط اجتماعي آن، روز به روز جلوه هاي تازه اي را از فعاليت هاي حرفه اي زنان نمايان کرد. اين دگرگوني ها بر ساختار شغلي جامعه، نظام ارزشي، ديدگاه هاي سنتي، توزيع نقش، پايگاه هاي اجتماعي زن و مرد، ساختار خانواده و روابط سنتي زوجين و از همه مهمتر سرنوشت کودکان تاثير انکارناپذير به وجود آورد. بديهي است، هر رويداد مهمي که در جامعه رخ مي دهد مي بايستي تحت بررسي هاي دقيق و علمي و روانشناختي و جامعه شناختي قرار گيرد تا جنبه هاي مثبت و منفي آن موشکافانه مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد. چنين برخورد اصولي مي تواند به تقويت جنبه هاي مثبت اين فرآيند در جهت تعالي و رشد تاکيد ورزد و جنبه هاي منفي آن را مورد ترميم و بازسازي قرار دهد.ابعاد گسترده خروج بي سابقه زنان از خانه گرچه مزايايي در برداشت، اما تاثيري مهم بر نهاد خانواده و شالوده اساسي رشد کودک در شبکه ارتباطي خانواده و فضاي رواني درون آن بر جاي نهاد که اين رويداد بارها مورد توجه محققان و روانشناسان قرار گرفته است. مشارکت زنان در فعاليت هاي اجتماعي و شغلي، روزنه اميدي در جهان کار به ويژه در کشورهاي صنعتي و در حال حاضر در کشورهاي در حال توسعه به وجود آورد. اين امر چهره دنياي کار را دگرگون ساخت که در بهره وري کار، کارايي اقتصادي و شکوفايي سازمان ها در سطوح ملي و بين المللي مطرح بوده است. به خصوص در جهاني که رقابت راه را براي ايجاد امکانات شغلي جديد هموار کرده و زنان توانستند نيروي کار ارزاني را تشکيل دهند. بدين ترتيب متناسب با نيازهاي جامعه، تنوع مشاغل به وجود آمد و بهره گيري از نيروي بالقوه زنان بيش از گذشته احساس شد. البته در چنين موقعيتي کارکرد خانواده نيز مي بايستي تغيير يابد و زنان به ناچار در کنار همسران خود ساختار خانواده را براساس شغل خود برنامه ريزي کنند که در اين راستا زنان شاغل را مي توان به سه گروه تقسيم بندي کرد. گروه اول آنهايي که با وجود کار خارج از خانه، به هنگام بازگشت به خانه مسووليت هاي خانه داري و فرزندپروري را نيز بر عهده دارند و به دليل تفکيک نشدن نقش ها و بنا به مصلحت، ناچار شدند به امور کارهاي خانه و انجام امور تربيتي فرزند پرداخته و از سوي ديگر رضايت همسر را نيز تامين کنند. در اين گروه، مردان با تصورات قالبي و سنتي خود در خانواده هيچ گونه همراهي و مشارکت در فعاليت هاي درون خانواده با همسران خود ندارند و به اين معتقدند که شغل خارج از خانواده از وظايف اصلي و اساسي آنهاست، تا بتوانند امکانات اوليه زندگي را فراهم نمايند، لذا از ديد آنها، امور خانه داري و کمک به تربيت فرزند، وظايف اصلي زن است. در اين سبک خانواده،کار زن در خارج از خانه و قبول مسووليت و وظايف مضاعف درون خانه به مرور سبب تضادها و مشکلاتي خواهد شد که پيامدها و تبعات منفي آن همواره ساختار خانواده و زندگي همسران و فرزندان را دچار پيامدهاي ناگوار خواهد ساخت. اين پيامدها در وهله اول باعث خستگي روحي و جسمي زنان است که در نهايت به عدم رضايت از زندگي منجر مي شود که اين امر در رابطه با زندگي زناشويي و فرزندان تاثيرات مخربي بر جاي خواهد گذاشت که بازتاب آن پيام هاي معيوب در شبکه ارتباطي خانواده است. پيامد دوم فشار ناشي از کار خارج از خانه از يک سو با همه مشکلاتي که به همراه دارد و فشار ناشي از بار سنگين مسووليت در زندگي خانوادگي از سوي ديگر است که به مرور سبب افسردگي در زنان شاغل خواهد شد. پيامد سوم شامل زنان شاغلي است که مسووليت مضاعف دارند و فشارهاي بيشتري را در خانه و محيط هاي شغلي تحمل مي کنند، اين زنان معمولا درگيري بيشتري با فرزندان خواهند داشت و نسبت به روابط طبيعي زناشويي بي علاقگي بيشتري از خود نشان مي دهند به ويژه آنکه معمولا از سوي همسران خود نيز حمايت هاي لازم را نمي بينند. گروه دوم شامل زناني مي شود که براساس تفاهم و روحيه مشارکت، وظايف خانه داري و تربيت فرزندان را به اتفاق همسران خود انجام مي دهند. در اين گروه خانه و خانواده فضاي مشارکت و مسالمت است نه سلطه. در اين خانواده ها مسووليت ها و وظايف چنان توزيع شده که همسران صميمانه خود را متعهد به انجام آن مي دانند.در چنين بافتي، زنان از حمايت بي دريغ همسران خود برخوردارند. تحقيقات نشان مي دهد مرداني که در کار خانه به همسران خود کمک مي کنند از سلامت بهتر و آرامش بيشتري برخوردار بوده و تعارض و کشمکش هاي کمتري در زندگي زناشويي دارند و در نهايت از بهداشت رواني بهتر در زندگي شغلي و خانوادگي برخوردارند و مهمتر آنکه اين احساس مسووليت و شيوه مطلوب را به فرزندان خود منتقل مي کنند. گروه سوم زنان شاغلي را شامل مي شود که به دلايل مختلف همسر نداشته و خودشان نانآور خانواده هستند و به انجام وظايف دوگانه يعني کار در خارج از خانه و کار در خانه اشتغال دارند و چاره اي جز اين هم نمي بينند. اين گروه از زنان، نقش زنانه و مردانه را به طور همزمان ايفا مي کنند، اين زنان با چنين مسووليت سنگين و خطيري چنانچه از حمايت هاي شغلي و اجتماعي لازم برخوردار نباشند، تعارض ها و پيامدهاي منفي در برخواهد داشت و به بهداشت رواني اين گروه از زنان لطمه خواهد زد. با توجه به موارد بالا، تحقيقات نشان داد که ميان حمايت اجتماعي و سلامت، رابطه وجود داشته و افرادي که از حمايت هاي اجتماعي برخوردارند نسبت به خود احساس مثبت داشته و در زندگي خانوادگي از ثبات بيشتري برخوردارند و مي توانند از پيامدهاي زيان بار دوري جويند. در اين رابطه بحث جدي تعارض هاي ميان شغل و خانواده مطرح مي شود. البته بايد بررسي شود که کار تمام وقت مادر در خارج از خانه، چه عواقبي دارد؟ لازم به توضيح نيست که در اين شرايط پدرها بيشتر درگير کارهاي خانه و بچه داري مي شوند، ولي کارهاي خانه به ندرت به طور مساوي تقسيم مي شود. با اين وجود، تحقيقات نشان مي دهد که مادران شاغل در غالب موارد از خود احساس رضايت بيشتري مي کنند تا مادراني که کار نمي کنند. کودکي که در خانواده اي زندگي مي کند که مادر شاغل است، شاهد روابط مبتني بر برابري بيشتر ميان والدين خواهد بود، از افراد خارج از خانواده توجه بيشتري مي بيند و در خانه در مقايسه با ساير کودکان مسووليت هاي بيشتري خواهد داشت. اگرچه تاثير اشتغال مادر در سازگاري اجتماعي و شخصيتي دخترها بهتر از پسرها گزارش شده، زيرا دختران مادران شاغل، اميدهاي بيشتري به موفقيت و تحصيل دارند و تمايل دارند خود نيز حرفه اي داشته باشند. هر چند در بيشتر جوامع، مسووليت خانه داري و تربيت فرزندان بر عهده زنان است و تعادلي از نظر تقسيم کارهاي خانه داري و مراقبت از فرزندان وجود ندارد، اما برخي از مردان دوست دارند در کارهاي خانه به همسران خود کمک کنند و چنين مرداني سالم تر و راحت تر و بي تعارض ترند و اين تفاهم منجر به احساس تعادل در درون خانواده مي شود. البته نبايد منکر اين شد که در زن و مرد با مشاغل تمام وقت، کمبود عاطفي ديده مي شود، زيرا آنان کمتر همديگر را مي بينند، خيلي کم با هم حرف مي زنند و به طور کلي زمان کمتري را در کنار هم سپري مي کنند. در اين حال، زنان شاغل چگونه مي توانند ميان هويت شغلي، هويت شخصي و هويت خانوادگي خود تعادل برقرار کنند؟ تحقيقات نشان مي دهد که هم مردان و هم زنان، تعارض هاي ميان مطالبات خانواده و شغل را گزارش کرده اند اما به طور معمول، مشکلات بيشتر متعلق به زنان است، زيرا زنان درگير دو شغل تمام وقت هستند. تحقيقي از والدين مرد و زن در مشاغل مديريتي و حرفه اي که همسرانشان عهده دار شغل مديريتي يا حرفه اي بودند، نشان داد که هم زنان و هم مردان در ايجاد تعادل ميان مطالبات شغل و خانواده، مشکلاتي دارند اما در اجراي پرسشنامه استرس، زنان بودند که بيشترين ميزان استرس را تجربه مي کردند. تحقيقات ديگر نشان داد که آن گروه از زناني که بيشتر دلبسته به شغل خود بوده و تمايل داشتند زمان بيشتري را براي خود صرف کنند يا هنگامي که به فعاليت هاي ديگري مشغول بودند به کار خود فکر مي کردند، تعارض شغلي - خانواده بيشتري را نسبت به زماني که دلبستگي شغلي کمتري داشتند، تجربه کردند. زنان دلبسته به شغل تا حدود زيادي نسبت به اينکه آيا مسووليت خانوادگي خود را به طور قابل قبولي انجام داده اند يا خير احساس دلواپسي و گناه مي کردند. پژوهش هاي ديگر نشان مي دهد که احساس گناه و دلواپسي در مورد زنان دلبسته به شغل بيشتر است و همچنين تعارض شغل - خانواده بيشتر در ميان زنان کارگر غيرحرفه اي وجود دارد و به احتمال بالا، ابراز عاطفه و خلق و خوي آنها را تحت تاثير قرار مي دهد. مروري بر تحقيقات انجام گرفته روي مادران شاغل نشان مي دهد که شغل آنها احساس حرمت ذات و خودباوري را در آنان افزايش مي دهد و تشخص و احساس کلي رضايت از زندگي را با وجود استرس شغل - خانواده براي آنها فراهم مي سازد. تحقيقات ديگري نشان مي دهد که به طور کلي زناني که در بيرون از خانه مشغول فعاليت هستند از نظر رواني و جسماني سالمتر از زناني هستند که به طور تمام وقت به کارخانه داري مشغول هستند. تحقيقات ديگري نشان داده که اکثريت زنان کارمند بعد از آنکه محل کار خود را ترک کرده و به خانه مي روند، فشار خون آنها کاهش مي يابد، زيرا با استرس اضافي در رابطه با خانواده و وظايف خانه داري مواجهند. امروزه اغلب زنان تحصيلکرده انتظار دارند که خانواده و کار را با هم داشته باشند. يک مطالعه پرسشنامه اي از نگرش ها و برنامه هاي حرفه اي زنان تحصيلکرده دانشگاه نشان مي دهد آنهايي که آرزوي حرفه اي سطح بالا از نظر حقوق و حيثيت شغلي داشتند در باره نقش زن به عنوان مادر و خانه دار فاقد نگرش سنتي بودند. با وجود همه اين بررسي ها هنوز 85 درصد زنان در طول زندگي خود هنگامي که ناچارند به اداره خانه و مسووليت شغلي بپردازند، هنوز شغل همسر و نگهداري از فرزند را مقدم بر شغل خود مي دانند.
چکیده
اشتغال زنان وشاخ وبرگ های روئیده شده از آن یکی از مهمترین موضوعاتی است که در مسیر عبور از برزخ میان جامعه سنتی و مدرن مطرح می شود.
وضعیت اشتغال زنان در ایران مشابه با کشورهای در حال توسعه در وضعیت مطلوبی نیست. همواره زنانن فرصت های شغلی کمتری دارند و غالبا در بخش غیر رسمی با اندک دستمزد مشغول به کارند. گذشته از این، مشکلات زنان در محیط های کاری محدود به نداشتن حقوق و مزایای برابر نیست بلکه تجربه های پنهان زنان در محیط های کاری به علت دوری از بر چسب خوردن معمولا مطرح نمی شود.
ابعاد گسترده خروج زنان از خانه گرچه مزایایی در بر داشته اما تاثیری مهم بر نهاد خانواده و جامعه بر جای نهاده است. باید در نظر داشت که اشتغال به تنهایی مهم نیست. اشتغال همواره باید با خانواده، اقتصاد و جامعه همخوانی دقیق داشته باشد.
نتیجه گیری
حقیقتا از نظر دینی و عقلی نقش آفرینی محوری زنان را در جامعه را نمی توان نادیده گرفت. چرا که شخصیت های الگویی مانند حضرت زهرا (س)، حضرت زینب (س) یا حضرت معصومه (س) را نمی توان گفت که فقط سرشان به امور خانه وهمسر داری گرم بود وحضور فعال در جامعه را نداشتند. در نتیجه زنان می توانند با به همراه داشتن مسئولیتهای تاریخی خود به عنوان همسر فداکار، مادر مهربان و کدبانوی کاردان، در جامعه هم به طور مفید ایفای نقش کنند.
اما باید علاوه بر داشتن پوشش مناسب ظاهری، کلام ونحوه صحبت خاص محیط کار را داشته باشند تا در معرض آزارها و رفتارهای ناشایست قرار نگیرند واز همه مهمتر زندگی خانوادگی را بر اساس نوع شغل برنامه ریزی کنند و همسر و فرزند را مقدم بر شغل خود بدانند.
منابع
[1] - بررسی مسائل خانوادگی، اجتماعی و روانشناختی زنان ومشاغل آنها / پدید آورنده: خسروی / چاپخانه: زهر/ تاریخ نشر: 1383
[2] - اشتغال زنان و مسائل آنها از چشم اندازهای مختلف/ پدید آورنده : دانش/ چایخانه: عصمت / تاریخ نشر: 1381
[3] - تاثیر اشتغال زنان بر سلامت روان همسرانشان / پدید آورنده: اتادی/ چاپخانه: مریم
[4] - اشتغال زنان ( باید و نبایدها ) / پدید آورنده: محتشمی/ چایخانه: بتول/ تاریخ نشر 1381
[5] - اشتغال زنان ( مجموعه مقالات گفتگوها ) / پدید آورنده: زعفرانچی/ نشر لیلی سادات/ تاریخ نشر 1388
[6] - بررسی موانع و مشکلات اشتغال زنان در بخش های دولتی در سطح ملی/ پدید آورنده: مهدوی/ ناشر: صادق/ تاریخ نشر: 1383
[7] - بررسی صحت و سقم کلیشه های منفی زنان در سازمانها/ پدید آورنده: قلی پور/ چاپخانه: آرین
[8] - بررسی عوامل درون سازمانی بر وضعیت شغلی زنان در بخش غیر دولتی/ پدید آورنده: سفیری/ چاپخانه: خدیجه
[9] – بتول/ محتشمی / اشتغال زنان / بایدها و نبایدها / فصل نامه شورای فرهنگی- اجتماعی زنان / بهار1378 / ش3 / ص81
[10] – رک: ماریو / کله ران / روان شناسی مادران / ترجمه: ن / ایران دوست و شورای نویسندگان خاتون /تهران / نشر خاتون / چاپ دوم / بی تا / ص82
[11] – حسین / اسحاقی / موانع، راهبردها و آسیب های مشارکت زنان / ماهنامه رواق اندیشه / سال چهارم / شهریور1383 / ش33 / صص19-17
[12] – ماریو / کله ران / روان شناسی مادران / ترجمه: ن / ایران دوست و شورای نویسندگان خاتون/ ص82
[13] – رک: همان / ص82
[14] – عبدالله / جوادی آملی/ زن در آیینه جمال و جلال / قم/ نشراسراء/ چاپ چهارم/ 1378./ ص402
[15] – رک: داعی پور/ بزهکاری زنان و عوامل مؤثر در آن / فصل نامه ندا / سال دوم/ 1370/ ش7/ ص27
[16] – بتول/ محتشمی/ اشتغال زنان / بایدها و نبایدها/ فصل نامه شورای فرهنگی- اجتماعی زنان / ش3 / ص81
[17] – رک: علویه / ام الفخر / یاقوت و مرجان / بی جا / علویه ام الفخر/ چاپ اول/ 1372 / ص128
[18] – رک: علی/ قائمی / حیات زن در اندیشه اسلامی / تهران / انتشارات امیری / چاپ اول/ 1373/ ص85-83
[19] – زن در نگاه علم / فصلنامه کتاب نقد / سال پنجم / زمستان1379 / ش17/ ص275
[20] – رک: علی / پریور / خانواده و شادکامی / بی جا/ انتشارات فجر/ چاپ اول / بی تا/ ص126
[21] – همان/ ص13
[22] – رک: باقر / ساروخانی / مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده / ص169
[23] – علی قائمی / روان شناسی و تربیت کودکان شاهد / تهران، انتشارات انجمن اولیا و مربیان جمهوری اسلامی ایران / چاپ دوم/ 1369 / ص277
[24] – اشتغال زنان / وظایف مادری / تناقض در دیدگاه ها / روزنامه قدس/ سال دوازدهم/ 22/9/1378 /ش3456 / ص6
[25] – علی پریور / هنر زن بودن / بی جا /نشر آثار چاپ اول / 1375 / ص25
[26] - رک: مجتبی هاشمی رکاوندی / مقدمه ای بر روان شناسی زن / بی جا / نشر شفق / چاپ اول/ 1370 / ص58
[27] – فلسفی / گفتار فلسفی / کودک از نظر وراثت و تربیت / تهران / هیئت نشر معارف اسلامی / چاپ یازدهم / بی تا / ص265
[28] – رک: علی پریور / خانواده و شادکامی / ص86
[29] – فصلنامه شورای فرهنگی و اجتماعی / زنان / شماره 3
[30] – www.jobportal.com / سایت فرهنگ و پژوهش
[31] - www.magiran.com / بانک اطلاعات نشریات کشور
فرم در حال بارگذاری ...